Search This Blog

Thursday, May 7, 2015

အခန္း(၉) ကမၼ႒ာန္းပိုင္း -၂

၀ိပႆနာကမၼ႒ာန္း

ဤအခန္း၀ယ္ သိမွတ္ဖြယ္ရာ အေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ ၀ိသုဒၶိ ၇-ပါး၊ လကၡဏာ ၃-ပါး၊ အႏုပႆနာ ၃-ပါး၊ ၀ိပႆနာဉာဏ္ ၁၀-ပါး၊ ၀ိေမာကၡ ၃-ပါး၊ ၀ိေမာကၡမုခ ၃-ပါးတုိ႔တည္း။

က။ ၀ိသုဒၶိ ၇-ပါး။ ။အထူးစင္ၾကယ္ေသာတရား ၇-ပါး။

၁။ သီလ၀ိသုဒၶိ = သီလ၏စင္ၾကယ္ျခင္း။
၂။ စိတၱ၀ိသုဒၶိ = နီ၀ရဏအညစ္အေၾကးတုိ႔မွ စိတ္၏စင္ၾကယ္ျခင္း။
၃။ ဒိ႒ိ၀ိသုဒၶိ = နာမ္ရုပ္တုိ႔ကို လကၡဏ၊ ရသ၊ ပစၥဳပ႒ာန္၊ ပဒ႒ာန္အားျဖင့္ ဆင္ျခင္သျဖင့္ အတၱဟု စြဲလမ္းေသာ မိစၧာအယူမွ စင္ၾကယ္ျခင္း။
၄။ ကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိ = နာမ္ရုပ္တုိ႔ႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ ၁၆-ပါးေသာ ယံုမွားသံသယကို လြန္ေျမာက္ေၾကာင္း ျဖစ္သည့္ဉာဏ္။
၅။ မဂၢါမဂၢဉာဏဒႆန၀ိသုဒၶိ = လမ္းမွန္ႏွင့္ လမ္းမွားတို႔ကို ပိုင္းျခား၍ ထင္ရွားစြာ သိျမင္တတ္ေသာဉာဏ္။
၆။ ပဋိပဒါဉာဏ္ဒႆန၀ိသုဒၶိ = မဂ္ဖုိလ္သို႔ ေရာက္ေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ဉာဏ္အျမင္၏ စင္ၾကယ္ျခင္း။
၇။ ဉာဏဒႆန၀ိသုဒၶိ = နိဗၺာန္ကို သိျမင္တတ္ေသာ မဂ္ဉာဏ္ ၄-ပါး။

ခ။ လကၡဏာ ၃-ပါး။ ။သခၤါရတရားတုိ႔၏ အမွတ္အသား ၃-ပါး။
၁။ အနိစၥလကၡဏာ = ရုပ္နာမ္တရားတို႔၏ မတည္ျမဲျခင္း၊ ပ်က္စီးတတ္ျခင္း အမွတ္အသား။
၂။ ဒုကၡလကၡဏာ = ရုပ္နာမ္တရားတို႔၏ အဆက္မျပတ္ ျဖစ္ပ်က္ ေျပာင္းလဲျခင္း ပ်က္စီးကုန္ဆံုးျခင္းတုိ႔ျဖင့္ ႏွိပ္စက္ညွဥ္းပန္းအပ္ေသာ ဆင္းရဲပင္ပန္းျခင္း အမွတ္အသား။
၃။ အနတၱလကၡဏာ = ရုပ္နာမ္တရားတို႔သည္ ျဖစ္ျမဲဓမၼတာအတုိင္း ျဖစ္ပ်က္သြားျခင္း၊ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးစီ၏ အလုိသို႔ မလုိက္ပါျခင္း၊ အႏွစ္သာရမရွိျခင္း၊ ငါဟုမွတ္အပ္သည့္ အတၱမရွိျခင္းတည္းဟူေသာ အျခင္းအရာ အမွတ္အသား။

ဂ။ အႏုပႆနာ ၃-ပါး။ ။သခၤါရတရားတို႔ကို အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱဟု အဖန္ဖန္ ရူတတ္ေသာ ဉာဏ္ ၃-ပါး။
၁။ အနိစၥာႏုပႆနာ = ရုပ္နာမ္တို႔ကို အနိစၥတည္းဟု အဖန္ဖန္ရူမွတ္တတ္ေသာဉာဏ္။
၂။ ဒုကၡာႏုပႆနာ = ရုပ္နာမ္တို႔ကို ဒုကၡတည္းဟု အဖန္ဖန္ရူတတ္ေသာဉာဏ္။
၃။ အနတၱာႏုပႆနာ = ရုပ္နာမ္တုိ႔ကို အနတၱတည္းဟု အဖန္ဖန္ရူတတ္ေသာ ဉာဏ္။

ဃ။ ၀ိပႆနာဉာဏ္ ၁၀-ပါး။ ။အႏုပႆနာဉာဏ္တုိ႔ကို ၀ိပႆနာဉာဏ္အျဖစ္ျဖင့္ ဆင္ျခင္ သံုးသပ္တတ္ေသာဉာဏ္။
၁။ သမၼသနဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တရားတုိ႔ကို အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱ လကၡဏာတုိ႔ျဖင့္ ဆင္ျခင္ သံုးသပ္တတ္ေသာဉာဏ္။
၂။ ဥဒယဗၺယဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ ျဖစ္ပ်က္ျခင္းကို ရူသိေသာဉာဏ္။
၃။ ဘဂၤဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ ပ်က္ျခင္းသေဘာကို ရူသိေသာဉာဏ္။
၄။ ဘယဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္သခၤါရတုိ႔သည္ ေၾကာက္လန္႔ဖြယ္ရာ ေဘးဆုိးၾကီးပါတကားဟု ျမင္သိေသာဉာဏ္။
၅။ အာဒီန၀ဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္တရားတို႔၏အျပစ္ကို ျမင္သိေသာဉာဏ္။
၆။ နိဗၺိဒါဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္သခၤါရတုိ႔ကို ျငီးေငြ႕ဖြယ္အျဖစ္ ရူျမင္သည့္ဉာဏ္။
၇။ မုစၥိတုကမ်တာဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါးရုပ္နာမ္တရားတုိ႔၏ အေႏွာင္အဖြဲ႕မွ လြတ္ေျမာက္ရန္ အလိုရွိေသာဉာဏ္။
၈။ ပဋနိသခၤါဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္အေႏွာင္အဖြဲ႕မွ လြတ္ေျမာက္ျခင္းအေၾကာင္း၏ ျပည့္စံုျခင္းအက်ိဳးငွာ ခႏၶာငါးပါး ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကို တစ္ဖန္ သိမ္းဆည္းေသာဉာဏ္။
၉။ သခၤါရုေပကၡာဉာဏ္ = ခႏၶာငါးပါး သခၤါရတရားတုိ႔၌ ေၾကာက္လန္႔ျခင္း ႏွစ္သက္ျခင္း မျဖစ္ဘဲ လ်စ္လ်ဴရူတတ္ေသာဉာဏ္။
၁၀။ အႏုေလာမဉာဏ္ = ေအာက္၀ိပႆနာဉာဏ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အထက္ျဖစ္ေသာ ေဗာဓိပကၡိယတရား ၃၇-ပါးတုိ႔အား လည္းေကာင္း ေလ်ာ္စြာ ျဖစ္ေသာ ဉာဏ္(၀ါ)မဂ္ျဖစ္ျခင္းငွာေလ်ာ္ေသာ ဉာဏ္။

င။ ၀ိေမာကၡ ၃-ပါး။ ။ကိေလသာတို႔မွ လြတ္ေသာ မဂ္ဖိုလ္တရားကို ၀ိေမာကၡဟု ေခၚ၏။
၁။ သုညတ၀ိေမာကၡ = ခႏၶာ ငါးပါး ရုပ္နာမ္တရားတုိ႔၌ `အတၱ´မရွိဟု အနတၱာႏုပႆနာဉာဏ္ျဖင့္ ျမင္သိ၍ ကိေလသာမွ လြတ္ေျမာက္ေသာ မဂ္ဖုိလ္။
၂။ အနိမိတၱ၀ိေမာကၡ = ခႏၶာငါးပါး ရုပ္နာမ္တရားတုိ႔၌ `နိမိတၱ´ေခၚ ပံုသဏၭာန္ မရွိေၾကာင္းကို အနိစၥာႏုပႆနာဉာဏ္ျဖင့္ ျမင္သိ၍ ကိေလသာမွ လြတ္ေျမာက္ေသာ မဂ္ဖိုလ္။
၃။ အပၸဏိဟိတ၀ိေမာကၡ = ခႏၶာငါးပါးရုပ္နာမ္တရားတုိ႔၌ `တဏွာပဏိဓိ´ေခၚ ေတာင့္တတတ္ေသာ တဏွာျဖင့္ ေတာင့္တအပ္သည့္ `သုခ´မရွိေၾကာင္းကို ဒုကၡာႏုပႆနာဉာဏ္ျဖင့္ ျမင္သိ၍ ကိေလသာမွ လြတ္ေျမာက္ေသာ မဂ္ဖိုလ္။

စ။ ၀ိေမာကၡမုခ ၃-ပါး။ ။မဂ္ဖုိလ္တည္းဟူေသာ ၀ိေမာကၡသို႔ ၀င္ေရာက္ဖုိ႔ရာ တံခါးေပါက္ႏွင့္ တူသည့္ ၀ိပႆနာတရားကို ၀ိေမာကၡမုခဟု ေခၚ၏။

၁။ အနတၱာႏုပႆနာ = သုညတာႏုပႆနာ မည္ေသာ ၀ိေမာကၡမုခ။
ခႏၶာကိုယ္ ရုပ္နာမ္သခၤါရ၌ အတၱမရွိဘဲ သုညခ်ည္းျဖစ္သည္ကို ရူျမင္တတ္ေသာ အနတၱာႏုပႆနာသည္ သုညတာႏုပႆနာမည္ေသာ ၀ိေမာကၡမုခ ျဖစ္၏။
၂။ အနိစၥႏုပႆနာ = အနိမိတၱာႏုပႆနာ မည္ေသာ ၀ိေမာကၡမုခ။
ခႏၶာကိုယ္ရုပ္နာမ္ သခၤါရ၌ ပံုသဏၭာန္နိမိတ္ မရွိေၾကာင္းကို ရူျမင္တတ္ေသာ အနိစၥာႏုပႆနာသည္ အနိမိတၱာႏုပႆနာမည္ေသာ ၀ိေမာကၡမုခ ျဖစ္၏။
၃။ ဒုကၡာႏုပႆနာ = အပၸဏိဟိတာႏုပႆနာ မည္ေသာ ၀ိေမာကၡမုခ။
ခႏၶာကိုယ္ ရုပ္နာမ္သခၤါရ၌ ခ်မ္းသာ `သုခ´မရွိေၾကာင္းကို ရူျမင္တတ္ေသာ ဒုကၡာႏုပႆနာသည္ အပၸဏိဟိတာႏုပႆနာ မည္ေသာ ၀ိေမာကၡမုခ ျဖစ္၏။

၀ိသုဒၶိႏွင့္ ဉာဏ္အဆင့္ဆင့္ျဖစ္ေပၚပံု
ပဇၥ်ိပဋိပဒါလမ္းစဥ္ဟု အမည္ရေသာ အဂၤါရွစ္ပါးရွိသည့္ မဂ္လမ္းေၾကာင္း(၀ါ) သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးႏွင့္အညီ ပြားမ်ားအားထုတ္သည့္ ၀ိပႆနာလမ္းေၾကာင္းသည္ ၀ိသုဒၶိ ၇-ပါး၊ ၀ိပႆနာဉာဏ္စဥ္ ၁၀-ပါးႏွင့္ မဂ္ဉာဏ္ဖုိလ္ဉာဏ္တုိ႔ကို ျဖစ္ေပၚေစႏုိင္သည့္ တစ္ေၾကာင္းတည္းေသာ လမ္းေၾကာင္းျဖစ္၏။

ဤလမ္းစဥ္တြင္ သီလသိကၡာ၊ သမာဓိသိကၡာႏွင့္ ပညာသိကၡာတုိ႔ ပါ၀င္ၾကျပီးလွ်င္ ဤလမ္းစဥ္အတုိင္း က်င့္ၾကံပြားမ်ားမူ၌ ဉာဏ္စဥ္အဆင့္ဆင့္ ၀ိသုဒၶိအဆင့္ဆင့္ ျဖစ္ေပၚပံုကို တင္ျပပါအံ့။
၁။ သီလ၀ိသုဒၶိ။ ။သီလ၏ စင္ၾကယ္ျခင္း။
လူပုဂၢိဳလ္တုိ႔၌ ငါးပါးသီလမက်ိဳးမေပါက္ မေျပာက္မက်ားေအာင္ လံုျခံဳစြာ ထိန္းထားႏုိင္လွ်င္ သီလ၀ိသုဒၶိ ျဖစ္၏။ ရွစ္ပါးသီလ၊ ကိုးပါးသီလ၊ ဆယ္ပါးသီလ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးကို လံုးျခံဳစြာ ေစာင့္ထိန္းႏိုင္လွ်င္ ပိုေကာင္း၏။

ရဟန္းသံဃာမ်ား၌ စတုပါရိသုဒၶိသီလဟုေခၚေသာ ေအာက္ပါ သီလ ၄-မ်ိဳးစလံုး ထက္၀န္းက်င္ စင္ၾကယ္မွသာလွ်င္ သီလ၀ိသုဒၶ ျဖစ္၏။

က။ ပါတိေမာကၡသံ၀ရသီလ = `ေဒြမာတိကာ´ဟုေခၚေသာ ပါတိေမာက္ႏွင့္ ၀ိနည္းပါဠိေတာ္လာ သိကၡာပုဒ္မ်ားကို ေကာင္းစြာေစာင့္ထိန္းျခင္း။
ခ။ ဣျႏၵိယသံ၀ရသီလ = စကၡဳေျႏၵ၊ ေသာတိေျႏၵ စသည့္ ဣေျႏၵ ၆-ပါး၌ အကုသိုလ္ မျဖစ္ေအာင္ ေစာင့္စည္းျခင္း၊ ရူပါရုံ၊ သဒၵါရုံ စသည့္ အာရုံ ၆-ပါးႏွင့္ ဒြါရ ၆-ပါးတုိ႔ အသီးသီး ေတြ႕ဆံုၾကသည့္အခါ ေလာဘ၊ ေဒါသစေသာ ကိေလသာမျဖစ္ေပၚေအာင္ ေစာင့္စည္းျခင္း ျဖစ္၏။
ဂ။ အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလ = အသက္ေမြးမူ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေအာင္ ေစာင့္စည္းျခင္း၊ ဒကာမ်ားထံမွ ေခ်ာ့ေမာ့ျဖားေယာင္း ေသြးေဆာင္ ဟန္ေဆာင္မူစသည့္ မိမိပေယာဂမပါဘဲ စင္ၾကယ္စြာရအပ္သည့္ ပစၥည္းေလးပါးကို ခံယူသံုးစြဲျခင္းျဖစ္၏။
ဃ။ ပစၥယသႏၷိႆိတသီလ = ဆြမ္း၊ သကၤန္း၊ ေက်ာင္း၊ ေဆးတည္းဟူေသာ ပစၥည္း ၄-ပါးတုိ႔ကို သံုးစြဲရသျဖင့္ ရရွိသည့္ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ားကို ဆင္ျခင္သံုးစြဲလွ်င္ ဤသီလလံုျခံဳ၏။

၂။ စိတၱ၀ိသုဒၶ။ ။စိတ္၏စင္ၾကယ္ျခင္း။
သမထဘာ၀နာကို ပြားမ်ားသျဖင့္ `ဥပစာရသမာဓိ´သို႔ ေရာက္လွ်င္ နီ၀ရဏ အညစ္အေၾကးမ်ားကို ဖယ္ရွားထားႏုိင္ေလျပီ။ သို႔အတြက္ ဥပစာရသမာဓိကို ရလွ်င္ပင္ စိတၱ၀ိသုဒၶိျဖစ္၏။

အပၸနာသမာဓိကို ရလွ်င္မူ ဆုိဖြယ္ရာ မရွိျပီ။ ၀ိပႆနာဘာ၀နာပြားမ်ားမူ၌ ရရွိေသာ ခဏိကသမာဓိသည္ ဥပစာရသမာဓိႏွင့္ ဆင္တူ၏။

သမာဓိတရားသည္ ျငိမ္မ၀ပ္ေနရာမွ ႏိုးၾကားထၾကြလာေသာ ပရိယု႒ာနကိေလသာတို႔ကို ႏွိပ္ကြပ္ထားႏုိင္၏။

၃။ ဒိ႒ိ၀ိသုဒၶိ။ ။အသိအျမင္ ၾကည္လင္သန္႔ရွင္းျခင္း။
စိတ္ေစတသိက္ဟူေသာ နာမ္တရား၊ နိပၹႏၷရုပ္ ၁၈-ပါးတည္းဟူေသာ ရုပ္တရား၊ ဤနာမ္ရုပ္တုိ႔အေပၚ၌ လကၡဏ၊ ရသ၊ ပစၥဳပ႒ာန္၊ ပဒ႒ာန္တင္၍ အထပ္တပ္ဆင္ျခင္ေသာအခါ သိမူသည္ စိတ္၊ ခံစားမူသည္ ေ၀ဒနာ၊ မွတ္သားမူသည္ သညာ၊ ျပဳလုပ္အားထုတ္မူသည္ သခၤါရ၊ ေဖာက္ျပန္တတ္ေသာ ခႏၶာကိုယ္သည္ ရုပ္တည္း။ ဤရုပ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ သခၤါရ၊ ၀ိညာဏ္တုိ႔မွတစ္ပါး အတၱဟူသည့္ အသက္ေကာင္ (၀ါ) လိပ္ျပာေကာင္ ဟူ၍ မရွိျပီဟု သိျမင္လာ၏။

ဤသို႔ သိျမင္ျခင္းသည္ အတၱစြဲလမ္းမူဟူေသာ အညစ္အေၾကးမွ ကင္းေ၀းစင္ၾကယ္သည့္ ဉာဏ္ျဖစ္သျဖင့္ ဒိ႒ိ၀ိသုဒၶိဟု မွတ္ယူရ၏။

တစ္ဖန္ အာရုံကို သိမူသည္ သိညာဏကၡႏၶာ ျဖစ္၏။ ကိုယ္ႏူတ္စိတ္တုိ႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္မူ၊ ေျပာဆုိမူ၊ ၾကံစည္မူတုိ႔သည္ သခၤါရကၡႏၶာျဖစ္၏။ ထုိအာရုံကို မွတ္သားမူကား သညာကၡႏၶာျဖစ္၏။ ေကာင္းေကာင္းဆုိးဆုိး ေ၀ဒနာအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ခံစာားမူကား ေ၀ဒနာကၡႏၶာ ျဖစ္၏။ ဤကိုယ္ခႏၶာသည္ ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးတတ္သည့္ သေဘာရွိေသာ ရုပ္တည္း။ ၀င္ရုိး၊ လွမ္းဘီး၊ လွည္းအိမ္စသည္တို႔ကို ေပါင္းစုထားေသာ အေဆာက္အအံုကို ယာဥ္ရထားဟု ေခၚဆုိရသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ ခႏၶာငါးပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစုကို သတၱ၀ါဟု ေခၚဆုိရ၏။ စင္စစ္ေသာ္ကား `ငါ၊ သူတစ္ပါး၊ ေယာက္်ား၊ မိန္းမ´စသည္တုိ႔ မရွိၾကကုန္။ ရုပ္နာမ္ ၂-ပါးသာ ရွိၾကကုန္၏။

ဤသို႔ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးကို ကြဲကြဲျပားျပား ပိုင္းျခားသိတတ္ေသာ ဉာဏ္သည္ `နာမရူပ ပရိေစၧဒဉာဏ္´ျဖစ္၏။ ဤဉာဏ္သည္ အတၱဒိ႒ိအညစ္အေၾကးမွ ကင္းစင္သျဖင့္ `ဒိ႒ိ၀ိသုဒၶိ´ဟု မွတ္ယူရ၏။
၄။ ကခၤါ၀ိတရဏ ၀ိသုဒၶိ။ ။ယံုမွား သံသယမွ လြန္ေျမာက္ေၾကာင္းျဖစ္ေသာဉာဏ္။
ရုပ္တရားတို႔သည္ ကံ၊ စိတ္၊ ဥတု၊ အာဟာရ ဟူေသာ အေၾကာင္းတရား ၄-ပါးေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚၾက၏။ နာမ္တရာတးို႔သည္ ေယာနိေသာမနသိကာရစသည့္ အေၾကာင္းမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာ၏။

အရာရာ၀ယ္ သင့္တင့္ေအာင္ ႏွလံုးသြင္းတတ္သည့္ ေယာနိေသာမနသိကာရေၾကာင့္ ကုသိုလ္ကံ ျဖစ္၏။ မသင့္မတင့္ႏွလံုးသြင္းေလ့ရွိသည့္ အေယာနိေသာမနသိကာရေၾကာင့္ အကုသိုလ္ကံ ျဖစ္၏။ ကုသိုလ္ကံ၊ အကုသိုလ္ကံတုိ႔ေၾကာင့္ ၀ိပါက္စိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚၾက၏။ ၀ိပါက္စိတ္မ်ား၌ တစ္ဖန္ စကၡဳ၀ိဉာဏ္ျဖစ္ဖုိ႔ရာ စကၡဳပသာဒ၊ ရူပါရုံ၊ အာေလာကေခၚ အလင္းႏွင့္ မနသိကာရဟူသည့္ ႏွလံုးသြင္းမူတုိ႔ စုဆံုၾကရ၏။ ဤအေၾကာင္း ၄-ပါးမျပည့္စံုလွ်င္ ထာ၀ရဘုရားေပါင္း ေထာင္ေသာင္းမက ၀ိုင္း၍ ဖန္ဆင္းၾကေသာ္လည္း စကၡဳ၀ိဉာဏ္ မျဖစ္ေပၚႏုိင္ေခ်။

ထုိ႔ေၾကာင့္ ရုပ္နာမ္တရားတို႔သည္ အေဟတုကဒိ႒ိအဆုိအရ အေၾကာင္းမရွိဘဲ ျဖစ္ေပၚလာၾကသည္ မဟုတ္။ ၀ိသမေဟတုကဒိ႒ိ၌ ယူဆသကဲ့သို႔ ဖန္ဆင္းရွင္ဖန္တီး၍ ျဖစ္ေပၚလာၾကသည္လည္း မဟုတ္။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားေတာ္ႏွင့္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တုိ႔၌ ေဖာ္ျပထားသည့္အတုိင္း အေၾကာင္းတရားမ်ားစြာတုိ႔ ေပါင္းဆံုမိရာမွ ျဖစ္ေပၚလာၾကျခင္း ျဖစ္၏။

ဤသို႔ ရုပ္နာမ္တရားတို႔၏ အေၾကာင္းမွန္မ်ားကို ဆင္ျခင္သိျမင္ေသာ ဉာဏ္သည္ ယထာဘူတဉာဏ္ (၀ါ) ပစၥယပရိဂၢဟဉာဏ္ ျဖစ္၏။ ဤဉာဏ္သည္ပင္ ယံုမွားျခင္းကခၤါ ၁၆-ပါးတုိ႔မွ ကင္းစင္ေသာ `ကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိ´ျဖစ္ေပေတာ့၏။

စူဠေသာတာပန္။ ။ဒိ႒ိႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာတို႔ကို မိမိသႏၱာန္၌ အၾကြင္းအက်န္ မရွိေအာင္ ပယ္ထားႏုိင္ေသာသူသည္ ေသာတာပန္အစစ္ ျဖစ္၏။ ကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိသို႔ ေရာက္ျပီးေသာ ေယာဂီသည္ ဒိ႒ိႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာတုိ႔ကို အၾကြင္းမဲ့မပယ္သတ္ႏုိင္ ေသးေစကာမူ အေတာ္ၾကာေအာင္ ပယ္ခြာ ထားႏုိင္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိေယာဂီသည္ ေသာတာပန္ႏွင့္ အလားတူသည့္ စူဠေသာတာပန္ျဖစ္၏။

စူဠေသာတာပန္သည္ သီလ၀ိသုဒၶိ၊ စိတၱ၀ိသုဒၶိတို႔ႏွင့္ ျပည့္စံုျပီးျဖစ္၍ ကမၼပထေျမာက္သည့္ ဒုစရုိက္မူမ်ားကို ျပဳက်င့္ေတာ့မည္ မဟုတ္ေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္ အရိယာစခန္းသို႔ မတက္လွမ္းမီ ကြယ္လြန္သြားလွ်င္လည္း သုဂတိဘ၀သို႔ ဧကန္မုခ်ေရာက္ေပလိမ့္မည္။

၅။ မဂၢါမဂၢဉာဏ္ဒႆန၀ိသုဒၶိ။ ။လမ္းမွန္ႏွင့္ လမ္းမွားကို ခြဲျခား၍ သိျမင္ႏုိင္ေသာ ဉာဏ္၏စင္ၾကယ္ျခင္း။
ဤ၀ိသုဒၶိစခန္း၌ သမၼသနဉာဏ္ႏွင့္ ဥဒယဗၺဉာဏ္ေရွ႕ပိုင္းတုိ႔ ပါ၀င္ၾက၏။ သမၼသနဉာဏ္သည္ ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကို အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱဟု သံုးသပ္တတ္ေသာ ဉာဏ္ျဖစ္၏။

ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကို လကၡဏာယာဥ္သံုးပါးသို႔ တင္၍ သံုးသပ္တတ္ေသာ သမၼသနနည္း ၄-မ်ိဳး ရွိ၏။ တစ္မ်ိဳးထက္ တစ္မ်ိဳးပို၍ အႏုစိတ္သြား၏။

၁။ ကာလာပသမၼသနည္း = ရူပကၡႏၶာအားလံုး၊ ေ၀ဒနာကၡႏၶာအားလံုး စသည္ျဖင့္ ခႏၶာတစ္ပါးစီကို အလံုးစံုသိမ္း္က်ံဳးယူျပီး `ရုပ္ခႏၶာသည္ ကုန္ခန္းျခင္းသေဘာ ရွိသျဖင့္ အနိစၥျဖစ္၏၊ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဒုကၡျဖစ္၏၊ အႏွစ္သာရကင္းမဲ့ ေသာေၾကာင့္ အနတၱျဖစ္၏´ဟု ဆင္ျခင္သံုးသပ္၏၊ က်န္နာမ္ခႏၶာ ၄-ပါးကိုလည္း ဤနည္းအတုိင္း ဆက္လက္၍ သံုးသပ္ရ၏။
၂။ အဒၶါနသမၼသနနည္း = ဤနည္းသည္ ရုပ္နာမ္တရားမ်ားကို အတိတ္ဘ၀၊ ပစၥဳပၸန္ဘ၀၊ အနာဂတ္ဘ၀ျဖင့္ ပိုင္းျခား၍ သံုးသပ္ပြားမ်ားသည့္နည္းျဖစ္၏။ ပြားမ်ားပံုမွာ -
`အတိတ္ဘ၀၌ ျဖစ္ေသာ ရုပ္ခႏၶာသည္ ထုိအတိတ္ဘ၀၌ပင္ ခ်ဳပ္ခဲ့ေလျပီ၊ ဤပစၥဳပၸန္ဘ၀သို႔ မေရာက္ႏုိင္။ ဤသို႔ ကုန္ျခင္းသေဘာေၾကာင့္ အနိစၥ၊ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ရာ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဒုကၡ၊ အႏွစ္သာရ မရွိေသာေၾကာင့္ အနတၱတရားခ်ည္းပါတကား´။
၃။ သႏၱတိသမၼသနနည္း = ဤနည္းသည္ `အေအးရုပ္အစဥ္၊ အပူရုပ္အစဥ္´ စသည္ျဖင့္ တစ္ဘ၀တည္း၌ပင္ အစဥ္အမ်ိဳးမ်ိဳး ခြဲျခား၍ သံုးသပ္ေသာ နည္းျဖစ္၏။ ပြားမ်ားပံုမွာ -
`အပူရုပ္အစဥ္သည္ အေအးရုပ္အစဥ္သို႔ မေရာက္၊ ခ်ဳပ္ေပ်ာက္ခဲ့ေလျပီ။ ဤသို႔ ကုန္ခန္းျခင္းသေဘာေၾကာင့္ အနိစၥ၊ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ဒုကၡ၊ အႏွစ္သာရ မရွိေသာေၾကာင့္ အနတၱတရားခ်ည္းပါတကား´
ထုိ႔အတူ ရူပါရုံကို အာရုံျပဳေသာ စိတ္၀ီထိအစဥ္သည္ သဒၵါရုံကို အာရုံျပဳသည့္ စိတ္၀ီထိအစဥ္သို႔ မေရာက္။ အနိ႒ာရုံကိုအာရုံျပဳေသာ ဒုကၡေ၀ဒနာသည္ ဣ႒ာရုံကို အာရုံျပဳသည့္ သုခေ၀ဒနာသို႔ မေရာက္။ ရူပါရုံကိုမွတ္သားေသာ သညာကၡႏၶာအစဥ္သည္ သဒၵါရုံကို မွတ္သားသည့္ သညာကၡႏၶအစဥ္သို႔ မေရာက္စသည္ျဖင့္ က်ယ္၀န္းစြာ ခ်ဲ႕ထြင္း၍ သံုးသပ္ရာ၏။
၄။ ခဏသမၼသနနည္း = ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ ခဏအားျဖင့္ သံုးသပ္ပြားမ်ားမူကို ခဏသမၼသနနည္းဟု ေခၚသည္။
`အတိတ္ခဏ၌ျဖစ္ေသာ ရုပ္သည္ ပစၥဳပၸန္သို႔ မေရာက္၊ ခ်ဳပ္ေပ်ာက္ခဲ့ေလျပီ။ ကုန္ခန္းျခင္းသေဘာေၾကာင့္ အနိစၥ၊ ေၾကာက္မက္ဖြယ္သေဘာေၾကာင့္ ဒုကၡ၊ အႏွစ္သာရမရွိေသာေၾကာင့္ အနတၱရားခ်ည္းပါတကား´။
`အတီတဘ၀င္၌ ျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အတီတဘ၀င္ခဏ၌ ခ်ဳပ္ျငိမ္းခဲ့ၾကေလျပီ၊ ဘ၀ဂၤစလနသို႔ မေရာက္ေခ်၊ ကုန္ခန္းျခင္းသေဘာေၾကာင့္ အနိစၥ…´

ဥဒယဗၺယဉာဏ္။ ။ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ျဖစ္ျခင္း `ဥပါဒ္´ႏွင့္ ပ်က္ျခင္း `ဘင္´တုိ႔ကို ထင္ျမင္ေအာင္ ရူတတ္ေသာ ဉာဏ္ကို ဥဒယဗၺယဉာဏ္ဟု ေခၚ၏။

သမၼသနဉာဏ္ရင့္သန္ျပီးေသာ ေယာဂီသည္ ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကို အေၾကာင္းႏွင့္ တြဲဖက္၍ ဆက္လက္ရူမွတ္ရာ၏။

ရုပ္ကိုျဖစ္ေစေသာအေၾကာင္းတရားတုိ႔သည္ အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာ၊ ကံ၊ အာဟာရတုိ႔တည္း။ ေစတသိက္နာမ္တုိ႔ကို ျဖစ္ေစေသာအေၾကာင္းတုိ႔ကား အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာ၊ ကံ၊ ဖႆတုိ႔တည္း။ စိတ္နာမ္တရားကိုျဖစ္ေစေသာ အေၾကာင္းတုိ႔ကား အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာ၊ ကံ၊ နာမရူပတုိ႔တည္း။

ဤသို႔ ရူမွတ္ဖန္မ်ားလွ်င္ ဥပါဒ္ခဏ၊ ဘင္ခဏအားျဖင့္ အျဖစ္အပ်က္တုိ႔ အလိုလုိထင္ေပၚလာၾက၏။ ထုိအခါ အေၾကာင္းကို မစဥ္းစားေတာ့ဘဲ ဥပါဒ္ခဏ၊ ဘင္ခဏကိုသာ သတိထား၍ ခဏသမႏုပႆနာနည္းျဖင့္ ဆက္လက္ပြားမ်ားေသာ္ အျဖစ္အပ်က္မ်ား အလြန္ထင္ရွားလာျပီး ဥဒယဗၺဉာဏ္ ျဖစ္ေပၚလာ၏။ ထိုအခါ ၾသဘာသစသည့္ ဥပကၠိေလသတုိ႔လည္း ျဖစ္ေပၚလာၾက၏။

ဥပကၠိေလသ ၁၀-ပါး = ၀ိပႆနာကို ညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာ တရားကို ဥပကၠိေလသဟုေခၚသည္။ ၀ိပႆႏုပကၠိေလသဟုလည္း ေခၚ၏။

၁။ ၾသဘာသ = ကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါ။ စိတ္ဓာတ္၏ လြန္စြာၾကည္လင္မူေၾကာင့္ ကိုယ္မွ ထြက္ေသာ အေရာင္အ၀ါ။
၂။ ပီတိ = ၀ိပႆနာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ပီတိေစတသိက္။
၃။ ပႆဒၶိ = ၀ိပႆနာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ကာယပႆဒၶိႏွင့္ စိတၱပႆဒၶိ ေစတသိက္ ၂-ပါး။
၄။ အဓိေမာကၡ = ကမၼ႒ာန္းအာရုံ၌ စူးစိုက္စြာ သက္၀င္ယံုၾကည္ေသာ သဒၶါ ေစတသိက္။
၅။ ပဂၢဟ = ၀ိပႆနာစိတ္ကို ေနာက္မဆုတ္ေအာင္ အားေပးခ်ီးေျမွာက္တတ္သည့္ ၀ီရိယ။
၆။ သုခ = တစ္ကိုယ္လံုးကို မြန္ျမတ္ေသာ စိတၱဇရုပ္တုိ႔ျဖင့္ ထံုမႊမ္၍ ခ်မ္းျမေစသည့္ သုခေ၀ဒနာ။
၇။ ဉာဏ = ၀ဇိရစိန္လက္နက္ မုိးၾကိဳးစက္ကဲ့သို႔ သြက္လက္ လ်င္ျမန္အျမင္သန္သည့္ ၀ိပႆနာဉာဏ္။
၈။ ဥပ႒ာန = ကမၼ႒ာန္းအာရုံ၌ စြဲျမဲစြာတည္ေသာ သတိေစတသိက္။
၉။ ဥေပကၡာ = တၾတမဇၥ်တၱဳေပကၡာႏွင့္ အာ၀ဇၨႏုေပကၡာ။ ဗ်ာပါရမမ်ားဘဲ အသင့္အားျဖင့္ ရူစားတတ္ေသာ တၾတမဇၥ်တၱတာ ေစတသိက္သည္ တၾတမဇၥ်တၱဳေပကၡာျဖစ္၏။ ျဖစ္မူပ်က္မူကို အလြန္လ်င္ျမန္စြာ ဆင္ျခင္ႏုိင္ေသာ အာ၀ဇၨန္းႏွင့္ ယွဥ္သည့္ ေစတနာကို `အာ၀ဇၨႏုေပကၡာ´ဟုေခၚ၏။
၁၀။ နိကႏၱိ = သိမ္ေမြ႕ေသာ တဏွာ။ ဤတဏွာကား ၾသဘာသ၊ ပီတိ၊ ပႆဒၶိ စသည္တုိ႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္အပ္ေသာ ၀ိပႆနာဉာဏ္ကို သာယာႏွစ္သက္သည့္ တဏွာျဖစ္၏။ ၾသဘာသမွစ၍ ဥေပကၡာတုိင္ေအာင္ ေရွ႕ဥပကၠိေလသ ၉-ပါးတုိ႔သည္ အကုသိုလ္တရားမ်ား မဟုတ္ၾကပါ။ ပီတိမွ ဥေပကၡာအထိ ျဖစ္ေသာ ဥပကၠိေလသ ၆-ပါးတို႔သည္ ၀ိပႆနာဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ေစတသိက္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။

သို႔ရာတြင္ ၾသဘာသ စသည္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာေသာအခါ `ငါ့မွာျဖစ္၏´ဟု စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ၊ `အလြန္ႏွစ္သက္ဖြယ္ေကာင္း၏´ဟု ထင္မွတ္တတ္သည့္ မာနႏွင့္´ ငါ၏ ၾသဘာသတည္း `ဟု စြဲလမ္းတပ္မက္ေသာ တဏွာတုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာၾက၏။ ဤတဏွာ၊ မာန၊ ဒိ႒ိတုိ႔သည္ ၀ိပႆနာ စိတ္ကို ညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာ ဥပကၠိေလသာတုိ႔တည္း။

ေနာက္ဆံုး ဥပကၠိေလသျဖစ္ေသာ နိကႏၱိတဏွာသည္ကား မုခ်အားျဖင့္ ဥပကၠိေလသျဖစ္၏။ ၎ကို အာရုံျပဳ၍ ေနာက္ထပ္ တဏွာ၊ မာန၊ ဒိ႒ိ တို႔လည္း ျဖစ္ေပၚလာၾက၏။

ဥပကၠိေလသ ၁၀-ပါးကို ၎တုိ႔အား အာရုံျပဳၾကသည့္ တဏွာ၊ မာန၊ ဒိ႒ိတုိ႔ႏွင့္ ေျမွာက္ပြားေသာ္ `၀ိပႆႏုပကၠိေလသ ၃၀´ ျဖစ္၏။

မဂၢါမဂၢဉာဏ္ဏဒႆန၀ိသုဒၶိ = ၾသဘာသ၊ ပီတိ၊ ပႆဒၶိစသည္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာၾကသည့္အခါ ပရိယတ္၌ မကြ်မ္းက်င္ၾကေသာ အခ်ိဳ႕ေယာဂီတို႔သည္ ထုိကိုယ္ေရာင္ကိုယ္၀ါ၊ ပီတိ၊ မႆဒၶိ စသည္တုိ႔ကို မဂ္စိတ္၊ ဖိုလ္စိတ္က ျဖစ္ေပၚေစသည္ဟု အထင္မွား၍ `ငါမဂ္ဖုိလ္ရျပီ´ဟု တစ္လြဲယူဆမိၾက၏။ ထုိအခါ ၀ိပႆနာလမ္းလြဲ၍ သာယာမူ တဏွာ၊ အထင္ၾကီးမူမာနႏွင့္ စြဲလမ္းမူ ဒိ႒ိတုိ႔ ျဖစ္ေပၚၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၀ိပႆနာ ညစ္ႏြမ္းသြား၏။

ပရိယတ္၌ ကြ်မ္းက်င္ၾကသည့္ ေယာဂီတုိ႔ကား ထုိၾသဘာသ၊ ပီတိ၊ ပႆဒၶိစသည္တုိ႔သည္ တဏွာ၊ မာန၊ ဒိ႒ိ တုိ႔၏ တည္ရာျဖစ္၍ ၀ိပႆနာကို ညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာ ေဘးရန္မ်ားတည္း။ ထုိၾသဘာသစသည္ကို ႏွစ္သက္ စြဲလမ္းေနမူသည္ မဂ္ဖုိလ္ရေၾကာင္း လမ္းေကာင္းလမ္းမွန္မဟုတ္၊ လမ္းမွားျဖစ္သည့္ `အမဂၢ´တည္း၊ ထုိၾသဘာသ စသည္တုိ႔ကို ဂရုမစိုက္ဘဲ အားထုတ္ျမဲျဖစ္သည့္ ၀ိပႆနာကို ဆက္လက္အားထုတ္ျခင္းသည္သာ မဂ္ဖုိလ္ရေၾကာင္း လမ္းေကာင္း `မဂၢ´ျဖစ္၏။ ဤသို႔ လမ္းမွန္-မမွန္ကို ထင္ရွားစြာ ခြဲျခားသိျမင္တတ္သည့္ ဉာဏ္ကို `မဂၢါမဂၢဉာဏဒႆန၀ိသုဒိၶ´ဟု ေခၚသည္။

၆။ ပဋိပဒါဉာဏ္ဒႆန၀ိသုဒၶိ = မဂ္ဖုိလ္ေရာက္ေၾကာင္း စင္ၾကယ္သည့္ ဉာဏ္အျမင္။ ဥဒယဗၺယဉာဏ္ေနာက္ပိုင္းမွစ၍ အႏုေလာမဉာဏ္တုိင္ေအာင္ ၉-ပါးေသာ ဉာဏ္စုကို ပဋိပဒါဉာဏဒႆန၀ိသုဒၶိဟု ေခၚသည္။

ဥဒယဗၺယဉာဏ္ = လမ္းမွန္ႏွင့္လမ္းမွားကို ျပတ္သားစြာ ပိုင္းျခားသိျမင္ျပီးေသာအခါ ဥဒယဗၺယဉာဏ္ထက္သန္လာေအာင္ တစ္ဖန္အားထုတ္ရ၏။ ထုိအခါ ရုပ္ နာမ္၏ အျဖစ္အပ်က္ ၂-မ်ိဳးလံုးကို ထင္ရွားစြာ ျမင္ရ၏။

ဘဂၤဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္အျဖစ္အပ်က္တုိ႔ အလြန္ထင္ေပၚလာေသာအခါ ထုိအျဖစ္အပ်က္တုိ႔သည္ အလြန္လ်င္ျမန္လွသျဖင့္ အျဖစ္ကို အာရုံမျပဳမိေတာ့ဘဲ အပ်က္ကိုသာ ရူမိေလ၏။ ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ အပ်က္ကိုသာ ျမင္သိေသာဉာဏ္ကို ဘဂၤဉာဏ္ဟု ေခၚ၏။ သခၤါရတရား ၁ခုက ဆက္၍ အာရုံျပဳႏုိင္သည့္အခါ ဘဂၤဉာဏ္အထြတ္အထိပ္သို႔ ေရာက္၏။

ဘယဉာဏ္ = ရုပ္နာမ္ သခၤါရတုိ႔၌ အပ်က္သေဘာခ်ည္းကိုသာ ဆက္တုိက္ျမင္ေနရသည့္ အခါ ရုပ္နာမ္တို႔ကို ေၾကာက္စရာ ေဘးအျဖစ္ ထင္ျမင္လာေသာ ဘယဉာဏ္ျဖစ္ေပၚ၏။

အာဒီန၀၊ နိဗၺိဒါ၊ မုစၥိတုကမ်တာ = ရုပ္နာမ္ သခၤါရတုိ႔ကို ေၾကာက္စရာေဘးအျဖစ္ ျမင္သိလာသည္အခါ ထုိသခၤါရတုိ႔၌ အျပစ္ျမင္ေသာ အာဒီန၀ဉာဏ္လည္း ျဖစ္ေပၚလာ၏။ အျပစ္ျမင္လွ်င္ ထုိသခၤါရတုိ႔၌ မေပ်ာ္ပိုက္ႏုိင္ေတာ့ဘဲ ျငီးေငြ႕သည့္ နိဗၺိဒါဉာဏ္ ျဖစ္ေပၚလာ၏။

ရုပ္၊ နာမ္၊ သခၤါရတုိ႔၌ ျငီးေငြ႕လာသည့္အခါ ပိုက္ကြန္တြင္းမွ ငါးသည္ပိုက္ကြန္တြင္းမွ လြတ္ေျမာက္လုိသကဲ့သို႔၊ ေျမြ၏ခံတြင္း၌ အဖမ္းခံေနရေသာ ဖားငယ္သည္ ထုိေျမြခံတြင္းမွ လြတ္ေျမာက္လိုသကဲ့သို႔ ေယာဂီ၏ သႏၱာန္၌ ထုိသခၤါရမွ လြတ္ေျမာက္လုိေသာ မုစၥိတုကမ်တဉာဏ္လည္း ျဖစ္ေပၚလာ၏။

ပဋိသခၤါဉာဏ္= ရုပ္၊ နာမ္ သခၤါရမွ လြတ္ေျမာက္လုိေသာ ေယာဂီသည္ လြတ္ေျမာက္ႏုိင္ေရးအတြက္ ရုပ္၊ နာမ္၊ သခၤါရတုိ႔ကို အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱလကၡဏာတင္၍ တစ္ဖန္ရူမွတ္ျပန္၏။

ဥပမာဆုိေသာ္ ေရေျမြေဟာက္တစ္ေကာင္းကို ငါးအထင္ျဖင့္ အုပ္ဖမ္းမိေသာ ေယာက္်ားသည္ ေျမြဆုိး၏ အမွတ္လကၡဏာျဖစ္သည့္ လည္ေရးသံုးရစ္ကို ျမင္ေလလွ်င္ ေၾကာက္ရြံ႕ ရြံမုန္းသည္ျဖစ္လ်က္ ေျမြကို အလ်င္အျမန္ လႊင့္ပစ္လုိ၏။ သို႔ေသာ္ ေမြအကိုက္မခံရရန္ ေျမြပင္ပန္းသြားေအာင္ ေျမြကို မိမိဦးေခါင္းအထက္သို႔ ကိုင္ေျမွာက္၍ သံုးေလးပတ္မွ် ေမႊယမ္းျပီးေနာက္မွ အေ၀းသို႔ လႊင့္ပစ္လုိက္သကဲ့သို႔တည္း။

သခၤါရုေပကၡာဉာဏ္ = ပဋိသခၤါဉာဏ္ျဖင့္ သခၤါရတုိ႔ကို စြန္႕လႊတ္ႏုိင္ျပီးသည့္ေနာက္ သခၤါရတုိ႔ကို ေၾကာက္စရာ ရြံမုန္းစရာအျဖစ္ မရူေတာ့ဘဲ လ်စ္လ်ဴရူသည့္ အေနျဖင့္ ရူမွတ္ႏုိင္လာ၏။ ပမာဆုိေသာ္ ေဖာက္ျပန္တတ္ေသာ ဇနီးသည္အား ကြားရွင္းလုိက္သည့္ ေယာက္်ားသည္ ထုိဇနီးသည္ေဟာင္းက တစ္ဖန္ ေဖာက္ျပန္သည္ကို ျမင္ရလွ်င္လည္း မိမိႏွင့္ မသက္ဆုိင္ေတာ့သျဖင့္ လ်စ္လ်ဴရူေနႏုိင္သကဲ့သို႔တည္း။

ရုပ္၊ နာမ္တုိ႔ကို သာယာႏွစ္သက္ျခင္းလည္း မရွိ၊ ေၾကာက္ရြံ႕ျခင္းလည္း မရွိဘဲ လ်စ္လ်ဴရူသည့္အေနျဖင့္ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱဟု ဆင္ျခင္တတ္ေသာ ဉာဏ္ကို သခၤါရုေပကၡာဉာဏ္ဟု ေခၚ၏။

အႏုေလာမဉာဏ္ = သခၤါရုေပကၡာဉာဏ္ျဖင့္ သခၤါရတုိ႔၌ လ်စ္လ်ဴရူေသာ္ သခၤါရတုိ႔ကို အာရုံမျပဳလုိေတာ့ဘဲ သခၤါရမွ လြတ္ကင္းရာ နိဗၺာန္သို႔ စိတ္ညႊတ္ေန၏။ ေယာဂီ၏စိတ္သည္ နိဗၺာန္ကို မျမင္ေသးသမွ် သခၤါရကိုပင္ အာရုံျပဳ၍ နိဗၺာန္ကို ဆက္လက္ရွာေဖြေန၏။ နိဗၺာန္ကို ျမင္ေလာက္သည့္ အၾကိမ္၌ကား ပရိကမ္၊ ဥပစာ၊ အႏုလံုဟု အမည္ရၾကေသာ အႏုေလာမဉာဏ္ ျဖစ္ေပၚလာျပီးေနာက္ ေဂါၾတဘုျဖင့္ နိဗၺာန္ကို အာရုံျပဳလ်က္ မဂ္ဖိုလ္ေရာက္ေအာင္ တုိးတက္သြားေလသည္။

ေရွးအခါက ပင္လယ္ခရီးသြားသည့္ ရြက္ေလွၾကီးမွ ဒိသာကာက ေခၚ က်ီးငွက္ကို လႊတ္လိုက္ေသာအခါ က်ီးငွက္သည္ ကမ္းေျခကို မျမင္လွ်င္ ရြက္တုိင္ထိပ္သို႔ ျပန္လာ၏။ ကမ္းေျခကိုေတြ႕သည့္အခါ ျပန္မလာေတာ့ဘဲ ကမ္းအေရာက္ ပ်ံသြားေလ၏။ ဤဥပမာအားျဖင့္ အႏုေလာမဉာဏ္ျဖစ္ပံုကို ႏူိင္းယွဥ္အပ္၏။

ထုိ႔ေၾကာင့္ အႏုေလာမဉာဏ္သည္ မဂၢ၀ီထိ၌ ပါေသာ ပရိကမ္၊ ဥပစာ၊ အႏုလံုတုိ႔ ပင္တည္း။ ေဂါၾတဘုကား သခၤါရကို အာရုံမျပဳႏုိင္ဘဲ နိဗၺာန္ကို အာရုံျပဳေသာေၾကာင့္ ၀ိပႆနာဉာဏ္၌ မပါ၀င္ေခ်။ သို႔ေသာ္ ၀ိပႆနာဉာဏ္မ်ား၏ အထြတ္အထိပ္ႏွင့္တူေသာေၾကာင့္ `၀ိပႆနာတြင္ သြင္းယူရမည္´ဟုဆုိ၏။

ေဂါၾတဘုစိတ္ = ပုထုဇဥ္အႏြယ္ကို လႊမ္းမုိးေက်ာ္လြန္ႏိုင္ေသာစိတ္။
မဂၢ၀ီထိ၌ ပါ၀င္ၾကေသာ ပရိကမ္၊ ဥပစာ၊ အႏုလံုစိတ္တုိ႔သည္ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱဟူေသာ လကၡဏာ တစ္ပါးပါးကို အာရုံျပဳ၏။ ေဂါၾတဘုစိတ္သည္ကား ရုပ္နာမ္သခၤါရကို အာရုံမျပဳဘဲ နိဗၺာန္ကို အာရုံျပဳ၏။ ေဂါၾတဘုသည္ `မဂ္ေရွ႕မွ နိဗၺာန္ကို ညႊန္ျပတတ္ေသာေၾကာင့္ မဂ္ေဇာဖုိလ္ေဇာတုိ႔၏ ေရွွ႕သြားျဖစ္သည္ ့အာ၀ဇၨန္းႏွင့္တူ၏´ဟု မွတ္ခ်က္ခ်ၾက၏။

၇။ ဉာဏ္ဒႆန၀ိသုဒၶိ = မဂ္ဉာဏ္ေလးပါး။ ေဂါၾတဘုစိတ္ခ်ဳပ္ျငိမး္ျပီးသည္ႏွင့္ တစ္ျပိဳင္နက္ နိဗၺာန္ကို အာရုံျပဳလ်က္ မဂ္စိတ္ျဖစ္ေပၚလာ၏။

ဆီမီးသည္ မီးစာကိုေလာင္၊ အေမွာင္ပယ္ခြင္း၊ အလင္းေရာင္လႊမ္း၊ ဆီကုန္ခန္းေစမူ၊ ဤကိစၥ၄-ခုကို တစ္ျပိဳင္တည္း ျပဳႏုိင္သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မဂ္တရားသည္လည္း ဒုကၡသစၥာကို ပိုင္းျခား၍ သိျခင္း၊ သမုဒယသစၥာကို ပယ္ျခင္း၊ နိေရာဓသစၥာကို မ်က္ေမွာက္ျပဳျခင္း၊ မဂၢသစၥာကို ျဖစ္ေပၚလာေစျခင္းဟူေသာ ကိစၥ ၄-ခ်က္ကို တစ္ျပိဳင္နက္တည္း ျပီးေစႏုိင္၏။

မဂ္စိတ္တစ္ၾကိမ္ ျဖစ္ျပီးေနာက္ မႏၵပညာပုဂၢိဳလ္ျဖစ္လွ်င္ ဖုိလ္စိတ္ ၂-ၾကိမ္ျဖစ္၏။ တိကၡပညာပုဂၢိဳလ္ျဖစ္လွ်င္ ဖုိလ္စိတ္ ၃-ၾကိမ္ျဖစ္၏။ ထုိ႔ေနာက္ ဘ၀င္က်၏။

မႏၵပုဂၢိဳလ္၏ မဂၢ၀ီထိပံု
`န-ဒ-မ-ပ-ဥ-ႏု-ေဂါ-မဂ္-ဖုိလ္-ဖုိလ္-´ဘ၀င္-ဘ၀င္

တိကၡပုဂၢိဳလ္၏ မဂၢ၀ီထိပံု
`န-ဒ-မ-ဥ-ႏု-ေဂါ-မဂ္-ဖုိလ္-ဖုိလ္-ဖုိလ္-´ဘ၀င္-ဘ၀င္…

ပစၥေ၀ကၡဏာ၀ီထိ = မဂၢ၀ီထိေနာက္ ဘ၀င္က်၍ ဘ၀င္အစဥ္ ျပတ္သည့္အခါ (၁)မဂ္ကိုဆင္ျခင္ေသာ ၀ီထိ၊ (၂)ဖုိလ္ကိုဆင္ျခင္ေသာ ၀ီထိ၊ (၃)နိဗၺာန္ကိုဆင္ျခင္ေသာ ၀ီထိ၊ (၄)ပယ္ျပီးသည့္ ကိေလသာကိုဆင္ျခင္ေသာ ၀ီထိ၊ (၅)ၾကြင္းက်န္သည့္ ကိေလသာကို ဆင္ျခင္ေသာ ၀ီထိဟူ၍ ပစၥေ၀ကၡဏာ၀ီထိ ၅-မ်ိဳးျဖစ္၏။

ဉာဏဒႆန၀ိသုဒၶိ = သီလ၀ိသုဒၶိမွစ၍ အားထုတ္ခဲ့ရာတြင္ မဂ္၏ေရွ႕နားရွိ အႏုလံုသို႔ ေရာက္လွ်င္ ေအာက္၀ိသုဒၶိ ၆-ပါ ျပည့္စံုေလျပီ။ ေသာတာပတၱိမဂ္၊ သကဒါဂါမိမဂ္၊ အနာဂါမိမဂ္ႏွင့္ အရဟတၱမဂ္ဟူေသာ မဂ္ ၄-ပါးသည္ ကိေလသာမွ စင္ၾကယ္၍ သစၥာ ၄-ပါးကို တုိက္ရုိက္ သိတတ္ေသာေၾကာင့္ `ဉာဏဒႆန၀ိသုဒၶိ´ဟု ေခၚ၏။

အရိယာပုဂၢိဳလ္မ်ား
ပထမအၾကိမ္ မဂ္ဆုိက္ျပီးေသာ ပုဂၢိဳလ္ကို ေသာတာပန္၊ ဒုတိယအၾကိမ္ မဂ္ဆုိက္ျပီးေသာ ပုဂၢိဳလ္ကို သကဒါဂါမ္၊ တတိယအၾကိမ္ မဂ္ဆုိက္ျပီးေသာ ပုဂၢိဳလ္ကို အနာဂါမ္၊ စတုတၳအၾကိမ္ မဂ္ဆုိက္ျပီးေသာ ပုဂၢိဳလ္ကို ရဟႏၱာဟုေခၚ၏။

၁။ ေသာတာပန္ = အရိယာမဂ္တည္းဟူေသာ ေရအလ်င္သို႔ ေရာက္သူဟု အဓိပၸါယ္ရွိ၏။ အရိယာမဂၢင္ ေရအလ်ဥ္သို႔ ေရာက္ျပီျဖစ္၍ ေရွးတိုးလွ်င္ နိဗၺာန္တည္းဟူေသာ သမုဒၵရာသို႔ ၀င္ဖုိ႔ရာသာ ရွိေတာ့၏။
ေသာတာပတၱိမဂ္သည္ ကိေလသာ ၁၀-ပါးတြင္ ဒိ႒ိႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာတုိ႔ကို အၾကြင္းအက်န္မရွိ ပယ္၏။ ဥဒၶစၥႏွင့္ တစ္ပါး က်န္ကိေလသာမ်ားကို အပါယဂါမနိယသတၱိ (အပါယ္ က်ေရာက္ဖို႔ရန္ ရုန္႔ရင္းၾကမ္းတမ္းေသာသတၱိ) ေလာက္ကိုသာ ပယ္ေသး၏။

အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါးတြင္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္စိတ္ ၁-ပါး၊ ေပါင္း ၅-ပါးကို အၾကြင္းမရွိပယ္၏။ ဥဒၶစၥသည္ အပါယ္မခ်ႏုိင္သျဖင့္ ဥဒၶစၥသဟဂုတ္စိတ္ကို တုိ႔ရုံမွ်မတို႔ေသး။ ၾကြင္းေသာ အကုသိုလ္စိတ္ ၆-ပါးတုိ႔၏ အပါယ္ခ်ႏုိင္ေသာ အစြမ္းသတၱိကိုကား ဖယ္ရွားလုိက္ေလျပီ။

ထုိ႔ေၾကာင့္ ေသာတာပန္သည္ အပါယ္ေရာက္ေစႏုိင္သည့္ အမူမ်ားကို မျပဳလုပ္ေတာ့။ ကာမဘံု၌ ၇-ၾကိမ္ထက္ လြန္၍လည္း ပဋိသေႏၶမေနေတာ့။ ျဗဟၼာဘံု၌ကား ၇-ၾကိမ္ထက္ပို၍ ပဋိသေႏၶေနႏိုင္၏။
၂။ သကဒါဂါမ္ = ကာမဘံု၌ ၁-ၾကိမ္သာ ပဋိသေႏၶေနရျပီး ရဟႏၱာျဖစ္မည့္ ပုဂၢိဳလ္။ သကဒါဂါမိမဂ္သည္ ေသာတာပတၱိမဂ္ မပယ္ႏုိင္ေသာ ကိေလသာမ်ားကို နည္းပါးေအာင္သာ ျပဳႏုိင္၏။
၃။ အနာဂါမ္ = ကာမဘံု၌ ပဋိသေႏၶထပ္မံေနျခင္းမရွိေသာ ပုဂၢိဳလ္။ အနာဂါမိမဂ္သည္ ကာမရာဂေခၚ ကာမဂုဏ္ငါးပါး၌ တပ္မက္ေသာ တဏွာႏွင့္ဗ်ာပါဒေခၚ ေဒါသကိေလသာတုိ႔ကို အၾကြင္းမဲ့ ပယ္သတ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အနာဂါမ္သည္ ကာမဂုဏ္ခံစားျခင္း မရွိ၊ ေဒါသလည္း မထြက္ေတာ့ျပီ။
၄။ ရဟႏၱာ = ကိေလသာအားလံုးမွ ေ၀းကြာေသာ ပုဂၢိဳလ္။ အရဟတၱသျဖင့္ ၾကြင္းက်န္ရစ္သည့္ ကိေလသာ ၇-ပါးစလံုးကို ပယ္သတ္၏။ စိတ္အားျဖင့္ ေရတြက္ေသာ ရူပရာဂႏွင့္ အရူပရာဂတုိ႔ကို ျပဳတတ္သည့္ ဒိ႒ိဂတ ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါးကို လည္းေကာင္း၊ ဥဒၶစၥသဟဂုတ္စိတ္ကို လည္းေကာင္း အၾကြင္းမဲ့ပယ္သတ္၏။

သန္႔ရွင္း၍ ေျမၾသဇာၾကြယ္၀ေသာ လယ္ေျမ၌ စိုက္ပ်ိဳးၾကဲခ်လုိက္သည့္ ့မ်ိဳးေစ့ဟူသမွ်သည္ သန္မာထြားက်ိဳင္းစြာ ေပါက္ပြားရွင္သန္လာၾကျပီးလွ်င္ အသီးအပြင့္မ်ားကို ေဆာင္သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ ကိေလသာအညစ္အေၾကး ကင္းစင္သျဖင့္ သန္႔ရွင္းျမင့္ျမတ္ေသာ အျဖစ္သို႔ ေရာက္ျပီးသည့္ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္သည္ လွဴဒါန္းပူေဇာ္သူတုိ႔အား ၾကီးက်ယ္သည့္ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ားကို ျဖစ္ထြန္းေစ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ရဟႏၱာသည္ အလွဴခံပုဂၢိဳလ္တုိ႔တြင္ အျမတ္ဆံုးအလွဴခံ ျဖစ္ေတာ္မူ၏။

ဖလသာမပတၱိ၀ီထိ
အရိယာပုဂၢိဳလ္တုိ႔သည္ မိမိတို႔ ရရွိျပီးေသာ မဂ္၏ အက်ိဳးျဖစ္သည့္ ဖုိလ္ကို အလုိရွိသမွ် ခံစားႏုိင္ၾက၏။ ေသာတာပန္သည္ ေသာတာပတၱိဖုိလ္ကို အလုိရွိသမွ် ခံစားႏုိင္ၾက၏။ ေသာတာပန္သည္ ေသာတာပတၱိဖုိလ္ကို ၀င္စားႏုိင္၏။ သကဒါဂါမ္သည္ သကဒါဂါမိဖုိလ္ကို ၀င္စားႏုိင္၏။ အနာဂါမ္သည္ အနာဂါမိဖုိလ္ကို ၀င္စားႏုိင္၏။ ရဟႏၱာသည္ အရဟတၱဖုိလ္ကို ၀င္စားႏုိင္၏။ ဖုိလ္စိတ္တစ္မ်ိဳးတည္းက ၾကိမ္ဖန္မ်ားစြာ ထပ္ကာထပ္ကာ ျဖစ္ေနျခင္းကို ဖလသမာ ပတ္၀င္စားသည္ဟု ေခၚ၏။

မႏၵပုဂၢိဳလ္၏ ဖလသမာပတၱိ၀ီထိ
`တီ-န-ဒ-မ-ပ-ဥ-ႏု-ေ၀ါ-ဖုိလ္-ဖုိလ္(မ်ားစြာ)-´ဘြင္-ဘြင္

တိကၡပုဂၢိဳလ္၏ ဖလသမာပတၱိ၀ီထိ
`တီ-န-ဒ-မ-ဥ-ႏု-ေ၀ါ-ဖိုလ္-ဖိုလ္(မ်ားစြာ)-´ဘြင္-ဘြင္

သမာပတ္ ၈-ပါး ၀င္စားႏုိင္ေသာ အနာဂါမ္မ်ားႏွင့္ ရဟႏၱာမ်ားသာ နိေရာဓသမာပတ္ကို ၀င္စားႏုိင္ၾက၏။ နိေရာဓသမာပတ္ကို ၀င္စားလုိေသာ္ ေရွးဦးစြာ ေလာကီပထမစ်ာန္ကို ၀င္စားျပီးေနာက္ ထုိစ်ာန္မွထကာ ထုိစ်ာန္၌ ပါ၀င္ေသာ သခၤါရ(စိတ္ေစတသိက္)တုိ႔ကို အနိစၥ-ဒုကၡ-အနတၱတင္၍ ၀ိပႆနာရူရ၏။ ထုိနည္းအတူ ဒုတိယစ်ာန္၊ တတိယစ်ာန္စသည္ျဖင့္ အာကိဥၥညာယတန စ်ာန္အထိ အစဥ္အတုိင္း စ်ာန္တစ္ခုစီကို ၀င္စားျပီးလွ်င္ ထုိစ်ာန္မွထကာ ထုိစ်ာန္၌ပါေသာ သခၤါရတရားတို႔ကို ၀ိပႆနာရူရ၏။
ထုိ႔ေနာက္ ေန၀သညာနာသညာယတနစ်ာန္ကို မ၀င္စားေသးဘဲ ပုဗၺကိစၥ ၄-ပါးကိုျပဳ၏။ ၎ေနာက္ေန၀သညာနာသညာယတနစ်ာန္ကို၀င္စားရာ အပၸနာေဇာ ၂-ၾကိမ္သာ ျဖစ္ျပီးေနာက္ စိတ္အစဥ္ျပတ္စဲေလ၏။ ထုိအခါ ေစတသိက္မ်ားႏွင့္ စိတၱဇရုပ္မ်ားလည္း ျဖစ္ခြင့္မရွိေတာ့ဘဲ ခ်ဳပ္ျငိမ္းေနၾက၏။ ကမၼဇရုပ္၊ ဥတုဇရုပ္၊ အာဟာရဇရုပ္မ်ားကား ဆက္လက္ျဖစ္ပ်က္ေနၾက၏။
ထုိသို႔ စိတ္ေစတသိက္၊ စိတၱဇရုပ္တုိ႔ ခ်ဳပ္ျငိမ္းေနျခင္းကိုပင္ `နိေရာဓသမာပတ္၀င္စားသည္´ဟု ဆို၏။
`ထမင္းအသက္ ခုႏွစ္ရက္´ဟူေသာ စကားႏွင့္အညီ လူ႔ဘံု၌ ၇-ရက္အထိသာ နိေရာဓသမာပတ္ကို ၀င္စားႏုိင္၏။ အစာမသံုးေဆာင္ၾကရေသာ ရူပျဗဟၼာမ်ားမွာ ၾကာရွည္စြာ ၀င္စားႏုိင္ၾက၏။ အရူပျဗဟၼာမ်ားကား ရူပစ်ာန္ကို မ၀င္စားႏုိင္ၾကသျဖင့္ နိေရာဓသမာပတ္ကို မ၀င္စားႏုိင္ၾကေခ်။
အဓိ႒ာန္ခဲ့သည့္ အခ်ိန္ေစ့ေရာက္၍ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔ ျပန္လည္ျဖစ္ေပၚျခင္းကို `နိေရာဓသမာပတ္´မွ ထသည္ဟုဆုိ၏။ ထုိအခါ အနာဂါမ္ပုဂၢိဳလ္၌ အနာဂါမိဖုိလ္စိတ္ ၁-ၾကိမ္၊ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၌ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္ ၁-ၾကိမ္ျဖစ္ျပီးေနာက္ ဘ၀င္က်ျပီးလွ်င္ မိမိဖိုလ္ကို ျပန္၍ ဆင္ျခင္ေသာ ပစၥေ၀ကၡဏာ၀ီထိျဖစ္၏။

အခန္း(၉) ကမၼ႒ာန္းပိုင္း -၁

လြန္စြာအက်ိဳးမ်ားသျဖင့္ မိမိတုိ႔၏ သႏၱာန္၌ အဖန္ဖန္ျဖစ္ေစထုိက္ေသာတရားကို `ဘာ၀နာ´ဟုေခၚ၏။

၁။ သမထဘာ၀နာ
ကုသိုလ္တရားႏွင့္ မဂ္ဉာဏ္ဖုိဉာဏ္တုိ႔ မျဖစ္ေပၚႏုိင္ေအာင္ ပိတ္ပင္တားဆီးတတ္ေသာ နီ၀ရဏတရားတို႔ကိုလည္းေကာင္း၊ ၀ိတက္, ၀ိစာရ, ပီတိ, သုခတည္းဟူေသာ ေအာက္စ်ာန္ အဂၤါမ်ားကိုလည္းေကာင္း၊ ျငိမ္သက္ေစႏုိင္သည့္ သမာဓိကို `သမထဘာ၀နာ´ဟု ေခၚ၏။
တရားကိုယ္မွာ ေလာကီကုသိုလ္စိတ္တုိ႔ႏွင့္ မဟာၾကိယာစိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္တြဲျဖစ္ေပၚေသာ သမာဓိေခၚ ဧကဂၢတာ ေစတသိက္ျဖစ္၏။

၂။ ၀ိပႆနာဘာ၀နာ
ဘံုသံုးပါး၌ ထင္ရွားရွိၾကေသာ ေတဘူမက ရုပ္နာမ္တရားတို႔ကို အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱဟု ျမင္တတ္သည့္ ဉာဏ္ပညာကို `၀ိပႆနာဘာ၀နာ´ဟုေခၚ၏။

တရားကိုယ္မွာ ဟာကုသိုလ္စိတ္ႏွင့္ မဟာၾကိယာစိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္တြဲျဖစ္ေပၚေသာ ဉာဏ္ပညာေခၚ ပညိေျႏၵေစတသိက္ျဖစ္၏။

ကမၼ႒ာန္း
သမထဘာ၀နာပြားမ်ားအားထုတ္မူ၏ တည္ရာျဖစ္ေသာ ပထ၀ီကသိုစ္း၊ အာေပါကသိုဏ္း စသည့္အာရုံမ်ားသည္ လည္းေကာင္း၊ ၀ိပႆနာဘာ၀နာ ပြားမ်ားအားထုတ္မူ၏ တည္ရာျဖစ္ေသာ ရုပ္နာမ္အာရုံတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း `ကမၼ႒ာန္း´ ျဖစ္ၾက၏။

၁။ သမထကမၼ႒ာန္း
ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး၊ အသုဘ ၁၀-ပါး၊ အႏုႆတိ ၁၀-ပါး၊ အပၸမညာေခၚ ျဗဟၼ၀ိဟာရ ၄-ပါး၊ အာရုပၸ ၄-ပါး၊ အာဟာေရပဋိကူလသညာ ၁-ပါး၊ စတုဓာတု၀၀တၳာန္ ၁-ပါးဟူသည့္ ၄၀-ေသာ ကမၼ႒ာန္းတုိ႔ကို `သမၼထကမၼ႒ာန္း´ဟု ေခၚ၏။
၂။ ၀ိပႆနာကမၼ႒ာန္း
ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ အနိစၥလကၡဏာ၊ ဒုကၡလကၡဏာ၊ အနတၱလကၡဏာ တည္းဟူေသာ လကၡဏာေရးသံုးပါးကို `၀ိပႆနာ ကမၼ႒ာန္း´ဟုေခၚ၏။

ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး
ကမၼ႒ာန္းရူသူက အၾကြင္းအက်န္မရွိ၊ အလံုးစံု အကုန္အစင္ တစ္ျပိဳင္နက္ထင္ျမင္ေအာင္ ဆင္ျခင္ၾကည့္ရူအပ္ေသာ အာရုံကို `ကသိုဏ္း´ဟု ေခၚ၏။ ကသိုဏ္း၀န္းသည္ အခ်င္း ၁-ထြာႏွင့္ လက္ ၄-သစ္ခန္႔ရွိသင့္၏။

၁။ ပထ၀ီကသိုဏ္း = ေျမကသိုဏ္း (ေျမသားျဒပ္အ၀န္း)

၂။ အာေပါကသိုဏ္း = ေရကသိုဏ္း (သပိတ္ဖံုးစသည္၌ ထည့္ထားေသာ ေရအ၀န္း)
၃။ ေတေဇာကသိုဏ္း = မီးကသိုဏ္း (အ၀န္းအ၀ိုင္းသဏၭာန္ စီထားေသာ မီးက်ည္းစု)
၄။ ၀ါေယာကသိုဏ္း = ေလကသိုဏ္း (ဆံပင္ဖ်ား၊ ျမက္ပင္ဖ်ားတုိ႔ကို ေလတုိးေ၀ွ႔သြားသည့္ အျခင္းအရာ)

၅။ နီလကသိုဏ္း = အညိဳေရာင္ အဆင္းကသိုဏ္း (အျဖဴခံေပၚ အညိဳေရာင္အ၀န္း)

၆။ ပီတကသိုဏ္း = ေရႊေရာင္အဆင္းကသိုဏ္း

၇။ ေလာဟိတကသိုဏ္း = အနီေရာင္အဆင္းကသိုဏ္း

၈။ ၾသဒါတကသိုဏ္း = အျဖဴေရာင္ အဆင္းကသိုဏ္း (အမည္းခံေပၚ အျဖဴေရာင္အ၀န္း)

၉။ အာကာသကသိုဏ္း = ေကာင္းကင္ဟင္းလင္းျပင္ကသိုဏ္း (နံရံေပါက္စသည္)

၁၀။ အာေလာကကသိုဏ္း = အလင္းေရာင္ကသိုဏ္း (နံရံေပါက္၀မွ၀င္လာေသာ ေနေရာင္ကြက္)

အသုဘ ၁၀-ပါး
ေသလြန္ျပီးေနာက္ျဖစ္ေပၚလာေသာ မတင့္တယ္သည့္ ကိုယ္ခႏၶာ၏ ပံုသဏၭာန္ျဒပ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို `အသုဘ´ဟု ေခၚ၏။

၁။ ဥဒၶဳမာတက = ေသလြန္ျပီး ၂-ရက္၊ ၃-ရက္ၾကာသည့္အခါ ဖူးဖူးေရာင္ပုပ္သျဖင့္ စက္ဆုပ္ဖြယ္ေသာ မသာေလာင္း။

၂။ ၀ိနီလက = အနီအျဖဴေရာင္စပ္လ်က္ ညိဳမည္းပုပ္ပြေနေသာ မသာေလာင္း။
၃။ ၀ိပုဗၺက = ျပည္တစိုစိုေပါက္ကြဲယိုလ်က္ စက္ဆုပ္ဖြယ္ရာ မသာေလာင္း။
၄။ ၀ိစၧိဒၵက = အထက္ေအာက္ ၂-ပိုင္း၊ ၃-ပိုင္းျပတ္ေနေသာ မသာေလာင္း။

၅။ ၀ိကၡာယိတက = ေခြး၊ ဠင္းတ၊ က်ီး စသည္တုိ႔ ခဲစားကိုက္ျဖတ္ထားေသာ မသာေလာင္း။

၆။ ၀ိကၡိတၱက = လက္ေျခ ဦးေခါင္း ကိုယ္ခႏၶာ တုိ႔ကို တစ္ကြဲတစ္ျပားစီ ဖရုိဖရဲ ၾကဲပစ္ထားေသာ မသာေလာင္း။

၇။ ဟတ၀ိကၡိတၱက = ဒါး လွံ လက္နက္တုိ႔ျဖင့္ အစိတ္စိတ္ အျမြာျမြာ လွီးျဖတ္ ႏွိပ္စက္ထားေသာ မသာေလာင္း။

၈။ ေလာဟိတက = ေသြးမ်ားထြက္ယိုလ်က္ တစ္ကိုယ္လံုး ေသြးလိမ္းက်ံေနေသာ မသာေလာင္း။

၉။ ပုဠဳ၀က = ပိုးေလာက္မ်ား ျပည့္ႏွက္ေနေသာ မသာေလာင္း။

၁၀။ အ႒ိက = အရိုးမ်ားသာ စုေပါင္း၍လည္းေကာင္း၊ ျပန္႔ၾကဲ၍လည္းေကာင္း ၾကြင္းက်န္ရစ္ေသာ မသာေလာင္း။

အႏုႆတိ ၁၀-ပါး
အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ဆင္ျခင္မူ (သတိေစတသိက္)ကို `အႏုႆတိ´ဟု ေခၚ၏။

၁။ ဗုဒၶါႏုႆတိ = ဘုရား၏ ပံုသဏၭာန္ေတာ္ႏွင့္ ဂုဏ္ေတာ္မ်ားကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။

၂။ ဓမၼာႏုႆတိ = ပိဋကတရား၊ မဂ္ဖုိလ္နိဗၺာန္ တရားမ်ား၏ ဂုဏ္ေတာ္ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။

၃။ သံဃာႏုႆတိ = အရိယာသံဃာေတာ္မ်ား၏ ဂုဏ္ေတာ္ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။
၄။ သီလာႏုႆတိ = မိမိေစာင့္ထိန္းထားေသာ သီလ၏ ဂုဏ္ေတာ္မ်ားႏွင့္ မက်ိဳးမေပါက္ မေျပာက္ မက်ားပံုတို႔ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။
၅။ စာဂါႏုႆတိ = ရက္ရက္ေရာေရာ မိမိစြန္႔ၾကဲလွဴဒါန္းအပ္ေသာ အလွဴဒါန၏ ဂုဏ္ေတာ္ကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။

၆။ ေဒ၀တာႏုႆတိ = နတ္ ျဗဟၼာမ်ားကို သက္ေသျပဳ၍ မိမိ ကုသိုလ္ေကာင္းမူမ်ားကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။

(သဒၵါ၊ သတိ၊ ၀ိရိယ၊ သုတ၊ ပညာ၊ ဟိရီ၊ ၾသတၱပၸ ဟူေသာ သူေတာ္ေကာငး္တရားတို႔ႏွင့္ ျပည့္စံုသူမ်ားသည္ ေသလြန္ၾကသည့္အခါ နတ္ျဗဟၼာမ်ား ျဖစ္ၾကရ၏။ ငါ့တြင္လည္း ထုိတရားမ်ားရွိေပ၏ဟု မိမိ၏ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ေအာက္ေမ့ကာအားရေနမူ)

၇။ ဥပသမာႏုႆတိ = နိဗၺာန္၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးမ်ားကို အဖန္ဖန္ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။

၈။ မရဏာႏုႆတိ = မိမိ၏ေသျခင္းသေဘာကို အဖန္ဖန္ ေတြးေတာ ေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။

၉။ ကာယဂတာသတိ = ဆံပင္၊ ေမြးညင္း စသည့္ ၃၂ ေကာ႒ာသကို ထင္ျမင္ေအာင္ အဖန္ဖန္ၾကည့္ရူေအာက္ေမ့ ဆင္ျခင္မူ။

၁၀။ အာနာပါနႆတိ = ထြက္သက္၀င္သက္ကို ေအာက္ေမ့ဆင္ျခင္ေသာ သတိတရား။

အာဟာေရ ပဋိကူလသညာ၊ စတုဓာတု၀၀တၳာန္ႏွင့္ အရုပၸ ၄-ပါး

အာဟာေရ ပဋိကူလသညာ
စားေသာက္မ်ိဳသြင္းအပ္ေသာ ခဲဖြယ္ေဘာဇဥ္စသည့္ အစာအာဟာရတုိ႔၌ စက္ဆုပ္ဖြယ္ဟု ထင္ျမင္လာေအာင္ ေအာက္ေမ့ဆင္ျခင္ရူမွတ္တတ္ေသာ သညာကို `အာဟာေရ ပဋိကူလသညာ´ဟု ေခၚ၏။

စတုဓာတု၀၀တၳာန္
ခႏၶာကိုယ္၌ ပထ၀ီ၊ အာေပါ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာ ဟူသည့္ ဓာတ္ၾကီး ၄-ပါးကို ပိုင္းျခားတတ္ေသာ ဉာဏ္သည္ `စတုဓာတု၀၀တၳာန္´ ျဖစ္၏။
အရုပၸ ၄-ပါး
အာကာသာနဥၥာယတနစ်ာန္၊ ၀ိညာဏဥၥာယတနစ်ာန္၊ အာကိဥၥညာယတနစ်ာန္၊ ေန၀သညာ နာသညာယတနစ်ာန္တုိ႔ ျဖစ္ပြားရန္ရူပြားရေသာ ကမၼ႒ာန္း ၄-ပါးကို `အာရုပၸ ၄-ပါး´ဟုေခၚ၏။

စရုိက္ ၆-ပါး
ပင္ကိုရိုးရာ သူတကာျဖစ္ေနက်ထက္ လြန္ကဲပိုမုိ၍ အျဖစ္မ်ားသည့္ အမူအရာကို `စရုိက္´ဟုေခၚ၏။

ရာဂစရုိက္၊ ေဒါသစရုိက္၊ ေမာဟစရိုက္၊ သဒၶါစရုိက္၊ ဗုဒၶိ(ပညာ)စရုိက္ႏွင့္ ၀ိတက္စရိုက္ဟူ၍ စရုိက္ ၆-ပါးရွိ၏။

၁။ ရာဂစရုိက္ရွိသူသည္ ေလာကီအာရုံကာမဂုဏ္မ်ားကို မရွက္မေၾကာက္လုိက္စား၏။

၂။ ေဒါသစရုိက္ရွိသူသည္ ေနရာတကာတြင္ ရူးရူးရွဲရွဲ အျမဲစိတ္တုိ၏။
၃။ ေမာဟစရုိက္ရွိသူသည္ ထုိင္းမူိင္းဖ်င္းအျပီး ေအာက္က် ေနာက္က်ရွိ၏။
၄။ သဒၶါစရုိက္ရွိသူသည္ ရတနာျမတ္သံုးပါးကို လြန္စြာၾကည္ညိဳ၏။

၅။ ဗုဒၶိစရုိက္(၀ါ)ပညာစရုိက္ရွိသူသည္ ထက္ျမက္ေသာ ဉာဏ္ပညာျဖင့္ အရာရာတြင္ စဥ္းစား ဆင္ျခင္ေလ့ရွိ၏။ သူမ်ားေျပာတုိင္း မယံုေခ်။

၆။ ၀ိတက္စရုိက္ရွိသူသည္ အၾကံအစည္မ်ားျပီး အလုပ္မတြင္က်ယ္ဘဲ ရွိတတ္၏။

သပၸါယေဘဒ
စရုိက္ႏွင့္ ကမၼ႒ာန္းကို သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ေအာင္ တြဲစပ္ေသာ အခန္းကို `သပၸါယေဘဒ´ဟု ေခၚ၏။

၁။ ရာဂစရုိက္ရွိသူသည္ အသုဘ ၁၀-ပါးႏွင့္ ကာယဂတာသတိဟူေသာ ကမၼ႒ာန္း ၁၁-ပါးတုိ႔ႏွင့္ ေလ်ာက္ပတ္၏။ ဤကမၼ႒ာန္းတုိ႔သည္ ရာဂမီးကို ျငိမ္းေအးေစႏုိင္၏။

၂။ ေဒါသစရုိက္ရွိသူသည္ ေမတၱာ, ကရုဏာ, မုဒိတာ, ဥေပကၡာဟူေသာ အပၸမညာ ၄-ပါး၊ နီလ, ပီတ, ေလာဟိတ, ၾသဒါတ ဟူေသာ ကသိုဏ္း ၄-ပါး၊ ေပါင္း ၈-ပါေသာ ကမၼ႒ာန္းတုိ႔ႏွင့္ ေလ်ာက္ပတ္၏။ ဤကမၼ႒ာန္းတုိ႔သည္ သန္႔ရွင္းၾကည္လင္ၾကသျဖင့္ အာရုံျပဳသူတို႔အား စိတ္ရႊင္လန္း၀မ္းေျမာက္ေစ၏။
၃။ ေမာဟစရုိက္ႏွင့္ ၀ိတက္စရုိက္ရွိသူတို႔သည္ အာနာပါနသတိ ကမၼ႒ာန္းႏွင့္ သင့္ေလ်ာ္ေလ်ာက္ပတ္၏။ ေမာဟစရုိက္ရွိသူသည္ ၀ိစိကိစၧာႏွင့္ ဥဒၶစၥတုိ႔ အယွဥ္မ်ားသျဖင့္ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္ တုန္လူပ္၏။။ ၀ိတက္စရုိက္ရွိသူသည္လည္း စိတ္ကူးအၾကံအစည္မ်ားသျဖင့္ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္၏။ အာနာပါနႆတိ ကမၼ႒ာန္းကား ထြက္သက္ႏွင့္ ၀င္သက္တုိ႔ကို အခ်က္က်က် လုိက္၍ ရူမွတ္ရသျဖင့္ တုန္လူပ္ပ်ံ႕လြင့္သည္ စိတ္ကို ခ်ဳပ္ထိန္း ဖမ္းဆြဲထားႏုိင္၏။
၄။ သဒၶါစရုိက္ရွိသူသည္ ဗုဒၶါႏုႆတိ, ဓမၼာႏုႆတိ, သံဃာႏုႆတိ, သီလာႏုႆတိ, စာဂါႏုႆတိ, ေဒ၀တာႏုႆတိ ဟူေသာ ကမၼ႒ာန္း ၆-ပါးတုိ႔ႏွင့္ သင့္ေလ်ာ္၏။ ပင္ကိုကေကာင္းေနေသာ သဒၵါတရားသည္ ဘုရားတရားသံဃာစသည့္ အာရုံမ်ားႏွင့္ ၾကံဳေတြ႕လွ်င္ ပို၍ ဖြံ႕ျဖိဳးတုိးတက္လာဖြယ္ရာရွိ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အက်ိဳးမ်ား၏။

၅။ ပညာစရုိက္ရွိသူသည္ သိမ္ေမြ႕နက္နဲေသာ မရဏာႏုႆတိ, ဥပသမာႏုႆတိ၊ အာဟာေရပဋိကူလသညာ, စတုဓာတု၀၀တၳာန္ဟူေသာ ကမၼ႒ာန္း ၄-ပါးႏွင့္ သင့္ေလ်ာ္ေလ်ာက္ပတ္၏။ ပင္ကိုက စဥ္းစားခ်င့္ခ်ိန္ေလ့ရွိသူသည္ သိမ္ေမြ႕နက္နဲေသာ အာရုံႏွင့္ ၾကံဳေတြ႕လွ်င္ ပို၍ နက္နက္နဲနဲ စဥ္းစား ဆင္ျခင္သျဖင့္ ဉာဏ္ပညာတုိးပြားထက္ျမက္လာဖြယ္ရာ ရွိ၏။

၆။ အမ်ားႏွင့္ဆုိင္ေသာ ကမၼ႒ာန္းတုိ႔ကား ပထ၀ီကသိုဏ္း၊ အာေပါကသိုဏ္း၊ ေတေဇာကသိုဏ္း၊ ၀ါေယာကသိုဏ္း၊ အာကာသကသိုဏ္္း၊ အာေလာကကသိုဏ္းႏွင့္ အာရုပၸ ၄-ပါးတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

ဘာ၀နာေဘဒ
ကမၼ႒ာန္း ၄၀တုိ႔ကို ဘာ၀နာ အမ်ိဳးအစားအားျဖင့္ ခြဲျပရာ က႑ကို ဘာ၀နာေဘဒဟု ေခၚ၏။

၁။ ပရိကမၼဘာ၀နာ = ကသိုဏ္း၀န္းစသည့္ ကမၼ႒ာန္းကို အာရုံျပဳ၍ `ပထ၀ီ-ပထ၀ီ´ စသည္ျဖင့္ ရြတ္ဆုိ၍ လည္းေကာင္း၊ စိတ္ျဖင့္မွန္းဆ၍ လည္းေကာင္း၊ ေရွးဦးစြာ ပြားမ်ားမူကို ပရိကမၼဘာ၀နာဟု ေခၚ၏။ ဤဘာ၀နာသည္ အထက္ အထက္ေသာ ဘာ၀နာတုိ႔ျဖစ္ပြားရန္ ျပဳေပးတတ္၏။
၂။ ဥပစာရဘာ၀နာ = စ်ာန္, မဂ္, ဖုိလ္ တရားတည္းဟူေသာ အပနာဘာ၀နာ၏ အနီးအပါးျဖစ္သည့္ ဘာ၀နာပြားမ်ားမူကို ဥပစာရဘာ၀နာဟု ေခၚ၏။ ပရိကမၼဘာ၀နာသည္ပင္ တျဖည္းျဖည္း ရင့္သန္လာသည့္အခါ ဥပစာရဘာ၀နာဟု အမည္ ရ၏။
၃။ အပၸနာဘာ၀နာ = ဆုိင္ရာအာရုံ၌ စြဲျမဲစြာ သက္၀င္တည္ေနေသာ စ်ာန္, မဂ္, ဖုိလ္ တရားမ်ားကို အပၸနာဘာ၀နာဟု ေခၚ၏။ ဥပစာရဘာ၀နာထက္ လြန္ကဲ၍ အာရုံ၌ စြဲျမဲစြာ သက္၀င္တည္ေနေသာ ဘာ၀နာသည္ အပၸနာဘာ၀နာ ျဖစ္၏။

ဘာ၀နာ၊ စ်ာန္တုိ႔ျဖင့္ ကမၼ႒ာန္းမ်ားကို ေ၀ဖန္ပံု

ဘာ၀နာျဖင့္ ကမၼ႒ာန္းမ်ားကို ေ၀ဖန္ပံု
၁။ ဘာ၀နာ = ပရိကမၼဘာ၀နာ
ကမၼ႒ာန္း = ကမၼ႒ာန္းအားလံုး
ေပါင္း = ၄၀

၂။ ဘာ၀နာ = ပရိကမၼဘာ၀နာႏွင့္ ဥပစာရဘာ၀နာ
ကမၼ႒ာန္း = ဗုဒၶါႏုႆတိမွ မရဏႏုႆတိအထိ ၈-ပါး၊ အာဟာေရပဋိကူလသညာ၊ စတုဓာတု၀၀တၳာန္။
ေပါင္း = ၁၀
၃။ ဘာ၀နာ = အပၸနာဘာ၀နာအထိ ဘာ၀နာ ၃-ပါးစလံုး

ကမၼ႒ာန္း = ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး၊ အသုဘ ၁၀-ပါး၊ အပၸမညာ ၄-ပါး အာရုပၸ ၄-ပါး၊ ကာယဂတာသတိ၊ အာနာပါနႆတိ
ေပါင္း = ၃၀

စ်ာန္တုိ႔ျဖင့္ ကမၼ႒ာန္းမ်ားကို ေ၀ဖန္ပံု
၁။ ကမၼ႒ာန္း = ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး၊ အာနာပါနႆတိ
ေပါင္း = ၁၁
ရႏုိင္ေသာစ်ာန္ = ရူပါ၀စရစ်ာန္ ၅-ပါးစလံုး

၂။ ကမၼ႒ာန္း = အသုဘ ၁၀-ပါး၊ ကာယဂတာသတိ
ေပါင္း = ၁၁
ရႏုိင္ေသာစ်ာန္ = ရူပ ပထမ စ်ာန္ ၁-ပါး

၃။ ကမၼ႒ာန္း = ေမတၱာ၊ ကရုဏာ၊ မုဒိတာ
ေပါင္း = ၃
ရႏုိင္ေသာစ်ာန္ = ပ-ဒု-တ စရူပစ်ာန္ ၄-ပါး

၄။ ကမၼ႒ာန္း = ဥေပကၡာ ၁-ပါး
ေပါင္း = ၁
ရႏုိင္ေသာစ်ာန္ = ရူပါ၀စရပဥၥမစ်ာန္ ၁-ပါး

၅။ ကမၼ႒ာန္း = အာရုပၸ ၄-ပါး
ေပါင္း = ၄
ရႏုိင္ေသာစ်ာန္ = အရူပစ်ာန္ ၄-ပါး

ထို႔ေၾကာင့္
၁။ ပထမစ်ာန္၏ အာရုံကမၼ႒ာန္းမ်ား (၀ါ) ပထမစ်ာန္ကို ျဖစ္ေစႏုိင္ေသာ ကမၼ႒ာန္းမ်ား = ၂၅-ပါး (နံပါတ္စဥ္ - ၁ + ၂ + ၃ အရ)

၂။ ဒုတိယ တတိယ စတုတၳစ်ာန္တုိ႔၏ အာရုံကမၼ႒ာန္းမ်ား = ၁၄-ပါး (နံပါတ္စဥ္ - ၁ + ၃ အရ)

၃။ ပဥၥစ်ာန္၏ အာရုံ ကမၼ႒ာန္းမ်ား = ၁၂-ပါး (နံပါတ္စဥ္ ၁ + ၄ အရ)

၄။ အရူပစ်ာန္တုိ႔၏ အာရုံကမၼ႒ာန္းမ်ား = အာရုပၸ ၄-ပါး။

၅။ ဗုဒၶါႏုႆတိမွ မရဏႏုႆတိအထိ ေရွ႕အႏုႆတိ ၈-ပါး၊ အာဟာေရပဋိကူလသညာႏွင့္ စတုဓာတု၀တတၳာန္ဟူေသာ ကမၼ႒ာန္း ၁၀-ပါးတုိ႔သည္ မည္သည့္စ်ာန္ကိုမွ် မျဖစ္ေစႏုိင္ၾကပါ။

ေဂါစရေဘဒ
နိမိတ္အာရုံကို အေျခခံ၍ ကမၼ႒ာန္းမ်ားကို ခြဲျခားေ၀ဖန္မူကို ေဂါစရေဘဒ ဟုေခၚ၏။

၁။ ပရိကမၼနိမိတ္ = ပရိကမၼဘာ၀နာ၏ အာရုံ၊ ကမၼ႒ာန္းစ၍ စီးျဖန္းေသာအခါ အာရုံျပဳအပ္ေသာ ပထ၀ီကသိုဏ္း၀န္းစသည့္ အာရုံကို ပရိကမၼနိမိတ္ဟု ေခၚ၏။

၂။ ဥဂၢဟနိမိတ္ = မ်က္စိျဖင့္ တုိက္ရုိက္မၾကည့္ေတာ့ဘဲ စိတ္ျဖင့္မွန္း၍ယူႏုိင္ေသာ ပရိကမၼနိမိတ္ကို ဥဂၢဟနိမိတ္ဟုေခၚ၏။
ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းစအခါ၌ ကသိုဏ္း၀န္းစသည္တုိ႔ကို တုိက္ရုိက္ ၾကည့္ရူရသျဖင့္ ျမင္ရေသာအာရုံသည္ ပရိကမၼနိမိတ္ျဖစ္၏။ ထိုနိမိတ္သည္ ရူမွတ္ဖန္မ်ားေသာအခါ၌ စိတ္ထဲ၀ယ္ စြဲျမဲလာသျဖင့္ မ်က္စိကို ပိတ္လုိက္လွ်င္ျဖစ္ေစ၊ မ်က္ႏွာလႊဲလိုက္လွ်င္ျဖစ္ေစ ပကတိ ျမင္ရသကဲ့သို႔ပင္ ထင္ထင္ရွားရွားထင္ေပၚေန၏။ ဤသို႔ ထင္ေပၚလာေသာ နိမိတ္သည္ ဥဂၢဟနိမိတ္ ျဖစ္၏။
၃။ ပဋိဘာဂနိမိတ္ = ဥဂၢဟနိမိတ္ကို ဆက္လက္၍ ကမၼ႒ာန္း ရူမွတ္ဖန္မ်ားလာေသာအခါ ထုိနိမိတ္သည္ ေၾကးမံုအိမ္မွ ၾကည္လင္သည့္ ေၾကးမံုခ်ပ္ကို ထုတ္ယူလုိက္သကဲ့သို႔ အလြန္ သန္႔စင္ၾကည္လင္လာ၏။ ဤနိမိတ္သည္ မူလစီစဥ္ခဲ့ေသာ ကသိုဏ္း၀န္းစသည္ႏွင့္ တူစြာ စိတ္ထဲ၌ ထင္ေပၚလာေသာ အာရုံျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ ပရိကမၼနိမိတ္ထက္ အဆေပါင္းမ်ားစြာ ၾကည္လင္ေတာက္ပေနျပီး အျပစ္အနာအဆာ ကင္းစင္ေန၏။ ျငိမ္သက္၏။ ဤနိမိတ္ကို ပဋိဘာဂနိမိတ္ဟု ေခၚ၏။

နိမိတ္ႏွင့္ ကမၼ႒ာန္းတြဲစပ္ပံု

၁။ ကမၼ႒ာန္း = ကမၼ႒ာန္းအားလံုး
ေပါင္း = ၄၀
ရနုိင္ေသာနိမိတ္ = ပရိကမၼနိမိတ္ႏွင့္ ဥဂၢဟနိမိတ္ (အခ်ိဳ႕ကမၼ႒ာန္းတုိ႔၌ ခြဲျခား၍ မရ။)

၂။ ကမၼ႒ာန္း = ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး၊ အသုဘ ၁၀-ပါး၊ ကာယဂတာသတိ၊ အာနာပါနႆတိ
ေပါင္း = ၂၂
ရနုိင္ေသာနိမိတ္ = ပရိကမၼနိမိတ္ႏွင့္ ဥဂၢဟနိမိတ္တို႔ကို ခြဲျခား၍ ရေကာင္း၏။ ပဋိေဘာဂနိမိတ္ကိုပါ ရေကာင္း၏။
၃။ ကမၼ႒ာန္း = ေရွ႕အႏုႆတိ ၈-ပါး၊ အပၸမညာ ၄-ပါး၊ အာရုပၸ ၄-ပါး၊ အာဟာေရပဋိကူလသညာ၊ စတုဓာတု၀၀တၳာန္

ေပါင္း = ၁၈
ရနုိင္ေသာနိမိတ္ = ပရိကမၼနိမိတ္ႏွင့္ ဥဂၢဟနိမိတ္ ၂-ပါးကို ပရိယာယ္ျဖင့္ ရေကာင္း၏။ ပဋိဘာဂနိမိတ္ကို မရႏုိင္။

ဘာ၀နာႏွင့္ နိမိတ္တြဲစပ္ပံု
ပရိကမၼဘာ၀နာသည္ ပရိကမၼနိမိတ္ႏွင့္ ဥဂၢဟနိမိတ္တို႔ကို အာရုံျပဳ၏။ ဥပစာရဘာ၀နာႏွင့္ အပၸနာဘာ၀နာတို႔သည္ ပဋိဘာဂနိမိတ္ကို အာရုံျပဳၾက၏။

၁။ ပရိကမၼနိမိတ္ႏွင့္ ပရိကမၼဘာ၀နာ = တစ္ထြာလက္ေလးသစ္ခန္႔ရွိေသာ ပထ၀ီကသိုဏ္း၀န္းကို မ်က္စိပကတိ အေနထားျဖင့္ ၾကည့္ရူ၍ `ပထ၀ီ-ပထ၀ီ´ သို႔မဟုတ္ `ေျမ-ေျမ´ဟု ႏူတ္ကရြတ္ဆုိ၍ျဖစ္ေစ၊ မရြတ္ဆုိဘဲ စိတ္ျဖင့္ရူမွတ္၍ျဖစ္ေစ အဖန္ဖန္ပြားမ်ားအပ္၏။ ရံခါ မ်က္စိကို မွိတ္၍ ကသိုဏ္း၀န္းအာရုံကို မွန္းဆ၍ ပြားမ်ားအပ္၏။ ဤသို႔ ယူအပ္ေသာ အာရုံကို `ပရိကမၼနိမိတ္´ဟုေခၚျပီး ရူမွတ္ပြားမ်ားမူကို `ပရိကမၼဘာ၀နာ´ဟုေခၚ၏။
၂။ ဥဂၢဟနိမိတ္ႏွင့္ ပရိကမၼဘာ၀နာ = ပရိကမၼနိမိတ္ကို ရူမွတ္ဖန္မ်ားသည့္အခါ ထိုနိမိတ္သည္ မ်က္စိကိုမွိတ္ထားလွ်င္လည္း မ်က္စိျဖင့္ တုိက္ရုိက္ျမင္ေနရသကဲ့သို႔ စိတ္ထဲ၌ ထင္ထင္ရွားရွားထင္ေပၚလာ၏။ ဤသို႔စိတ္ျဖင့္ေကာင္းစြာ ယူမိေသာအာရုံကို `ဥဂၢဟနိမိတ္´ဟု ေခၚ၏။ ဤနိမိတ္ကို ပြားမ်ားေသာ ဘာ၀နာသည္ ေရွးကထက္ သမာဓိရင့္က်က္ တည္ၾကည္လာေသာ္လည္း `ပရိကမၼဘာ၀နာ´ဟုပင္ ေခၚဆုိရ၏။
၃။ ပဋိဘာဂနိမိတ္ႏွင့္ ဥပစာရဘာ၀နာ = ဥဂၢဟနိမိတ္ကို ပရိကမၼဘာ၀နာျဖင့္ ဆက္လက္ပြားမ်ားျပန္ေသာအခါ တစ္ခ်ိန္၌ ထုိ ဥဂၢဟနိမိတ္ႏွင့္ ပံုသဏၭာန္အရြယ္တူေသာ အာရုံတစ္မ်ိဳးသည္ စိတ္၌ ျငိမ္သက္စြာ တည္လာ၏။ စိတ္ထဲ၌ ေကာင္းစြာ သြင္းထားအပ္ သကဲ့သို႔ တည္ျငိမ္ေန၏။ မေပ်ာက္မပ်က္ ကြက္ကြက္ကြင္းကြင္း ထင္ေပၚေန၏။ ဤကား ပဋိဘာဂနိမိတ္တည္း။ ပဋိဘာဂ နိမိတ္ေပၚလာသည့္ အခ်ိန္မွစ၍ ဘာ၀နာ စိ္တ္အစဥ္သည္ ပရိကမၼဘာ၀နာ အဆင့္ကို လြန္၍ ဥပစာရဘာ၀နာအဆင့္သို႔ ေရာက္ေလျပီ။

ဥပစာရဘာ၀နာ ျဖစ္ေပၚလာသည့္အခါ နီ၀ရဏမ်ား ကင္းကြာ၍ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါးတုိ႔သည္ မိမိတုိ႔၏ ဆုိင္ရာကိစၥမ်ားကို အထင္အရွား ေဆာင္ရြက္ၾကေလျပီ။ သို႔အတြက္ ဥပစာရဘာ၀နာကို `ဥပစာရစ်ာန္´ဟုလည္း ေခၚ၏။

၄။ ပဋိဘာဂနိမိတ္ႏွင့္ အပၸနာဘာ၀နာ = ပဋိဘာဂနိမိတ္ကို အာရုံျပဳ၍ ဆက္လက္အားထုတ္သည့္အခါ ဉာဏ္ပညာ ထက္ျမက္သူျဖစ္လွ်င္ မၾကာမတင္ပင္ `အပၸနာဘာ၀နာ´ဟုေခၚေသာ ရူပါ၀စရစ်ာန္ ျဖစ္ပၚလာ၏။ ဉာဏ္ပညာ မထက္ျမက္သူတို႔လည္း ရအပ္ျပိးေသာ ပဋိဘာဂနိမိတ္ကို မေပ်ာက္မပ်က္ေအာင္ အထူးေစာင့္ေရွာက္၍ အဆက္မျပတ္ ပြားမ်ားအားထုတ္လွ်င္ `အပၸနာဘာ၀နာ´သို႔ အေႏွးႏွင့္အျမန္ ေရာက္ရွိႏုိင္၏။

ပထမအၾကိမ္ အပၸနာဘာ၀နာသို႔ ေရာက္ေသာ ေယာဂီသည္ ရူပါ၀စရ ပထမစ်ာန္ကို ရေလျပီ။ (အထက္ပါ ၁ မွ ၄ အထိ စကားစဥ္သည္ ပထမစ်ာန္ကို ရေအာင္ အားထုတ္မူပင္တည္း။)

ဒုတိယစ်ာန္ စသည္တက္ပံု
ရူပါ၀စရ ပထမစ်ာန္ရျပီးေသာ ေယာဂီသည္ ထုိစ်ာန္ကို ၅-တန္ေသာ ၀သိေဘာ္တုိ႔ျဖင့္ အစြမ္းထက္ျမက္ေအာင္ ေလ့က်င့္ရ၏။

၁။ အာ၀ဇၨန၀သိေဘာ္ = စ်ာန္အဂၤါမ်ားကို လ်င္ျမန္စြာ ဆင္ျခင္ႏုိင္ေသာ စြမ္းရည္။

၂။ သမာပဇၨန၀သိေဘာ္ = လ်င္ျမန္စြာ စ်ာန္၀င္စားနုိင္ေသာ စြမ္းရည္။

၃။ အဓိ႒ာန၀သိေဘာ္ = ဘ၀င္စိတ္ကို လႊမ္းမုိး၍ စ်ာန္စိတ္အစဥ္ကို အလုိရွိသမွ် ထိန္းထားႏုိင္ေသာ စြမ္းရည္။
၄။ ၀ု႒ာန၀သိေဘာ္ = ရည္မွန္းထားေသာ ကာလအပုိင္းအျခားကို မေက်ာ္လြန္ေစဘဲ စ်ာန္မွထႏုိင္ေသာ စြမ္းရည္။
၅။ ပစၥေ၀ကၡဏ၀သိေဘာ္ = စ်ာန္အဂၤါဆင္ျခင္ေသာ ၀ီထိတုိ႔ကို ဘ၀င္မ်ားစြာ မျခားေစဘဲ ဆင္ျခင္ႏုိင္ေသာ စြမ္းရည္။

ပထမစ်ာန္၌ ၀သိေဘာ္ ႏိုင္လာေသာအခါ ထုိစ်ာန္၏ အဂၤါမ်ားအနက္ ၀ိတက္သည္ ရုန္႔ရင္းၾကမ္းတမ္းသည္ဟု ထင္ျမင္လာ၏။ ၀ိတက္သည္ ကာမဂုဏ္အာရုံသို႔ စိတ္ကိုတင္ေပးတတ္သျဖင့္ ကာမစၧႏၵနီ၀ရဏဟူေသာ ရန္သူကို ဖိတ္ေခၚေနသကဲ့သို႔ ရွိ၏။ ၀ိတက္မပါေသာ ဒုတိယစ်ာန္သည္ ပိုျငိမ္သက္၏။

ဤသို႔ ၀ိတက္ကို စက္ဆုပ္၍ ၀ိတက္ကို ပယ္စြန္႔ျပီး ဒုတိယစ်ာန္သို႔ တက္လွမ္းႏုိင္ေအာင္ ရည္မွန္းကာ ရရွိထားျပီးေသာ ပဋိဘာဂနိမိတ္ကိုပင္ အာရုံျပဳလ်က္ ဘာ၀နာသံုးပါးကို အစဥ္အတုိင္း ျဖစ္ေပၚေစ၏။ ၀ိတက္ကို စက္ဆုပ္ျခင္းသေဘာပါေသာ ဤဘာ၀နာအစဥ္သည္ `၀ိတကၠ၀ိရာဂဘာ၀နာ´ဟု အမည္ရ၏။

ပဋိဘာဂနိမိတ္ကို ပရိကမၼဘာ၀နာျဖင့္ ျပန္လည္ပြားမ်ားရာ၌ ၀ိတက္အေပၚ တပ္မက္တြယ္တာေနသည့္ နိကႏၱိတဏွာ ေကာင္းစြာကင္းကြာသြားသည့္အခါ ဒုတိယစ်ာန္၏ အနီးဥပစာျဖစ္ေသာ ဥပစာရဘာ၀နာသို႔ ေရာက္၏။ ထုိ႔ေနာက္ဆက္၍ အားထုတ္ေသာ္ ၀ိတက္မပါဘဲ ယခင္ပထမစ်ာန္တုန္းကထက္ ပိုမုိသိမ္ေမြ႕ထက္ျမက္သည့္ စ်ာန္အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ဒုတိယစ်ာန္ေခၚ အပၸနာဘာ၀နာသို႔ ေရာက္၏။

ထုိ႔နည္းအတူ ၀ိစာရကို ပယ္စြန္႔၍ တတိယစ်ာန္သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပီတိကို ပယ္စြန္႔၍ စတုတၳစ်ာန္သို႔ လည္းေကာင္း၊ သုခကို လ်စ္လ်ဴရူ၍ ပဥၥမစ်ာန္သို႔ လည္းေကာင္း အဆင့္ဆင့္ တက္လွမ္းႏုိင္ပါသည္။

အရူပၸစ်ာန္တက္ခန္း
ရူပါ၀စရ ပဥၥမစ်ာန္ကို အေျခခံ၍ အာရုပၸစ်ာန္သို႔ တက္လွမ္းရ၏။ ပဥၥမစ်ာန္ကို ၀သိေဘာ္ႏုိင္ေအာင္ ေလ့က်င့္ျပီးလွ်င္ ရုပ္ခႏၶာအေပၚ အျပစ္ျမင္၍ အာကာသာနဥၥာယတနစ်ာန္ (ပထမရုပၸစ်ာန္)သည္ သိမ္ေမြ႕ျငိမ္သက္လွ၏ဟု ယံုၾကည္ရန္လုိ၏။ ထုိ႔ေနာက္ အာကာသကသိုဏ္းမွ အပျဖစ္ေသာ က်န္ကသိုဏ္း ၉-ပါးတုိ႔တြင္ တစ္ပါးပါးကို ဘာ၀နာျဖင့္ပယ္ခြာ၍ ရအပ္သည့္ ေကာင္းကင္ပညတ္ကို အာရုံျပဳလ်က္ ရူပ၀ိရာဂဘာ၀နာကို ဘာ၀နာစဥ္အတုိင္း ပြားမ်ားအားထုတ္ရ၏။
ပြားမ်ားအားထုတ္ပံုမွာ ကသိုဏ္း၀န္း၏ ပဋိဘာဂနိမိတ္ကို မိမိအလုိရွိေသာ အတိုင္းအတာအထိ ျဖန္႔က်က္ထားျပီးလွ်င္ ထုိကသိုဏ္း၀န္းကို အာရုံမျပဳေတာ့ဘဲ ထုိကသိုဏ္း၀န္းပ်ံ႕ႏွံ႔ရာ အရပ္ကို `အနေႏၱာအာကာေသာ = ေကာင္းကင္ပညတ္သည္ ဥပါဒ္ - ဘင္အားျဖင့္ အဆံုးအပိုင္းအျခားမရွိ´ဟု ႏွလံုးသြင္းဆင္ျခင္ရ၏။ ဤသို႔ဆင္ျခင္မူကို ပရိကမ္ျပဳသည္ဟု ေခၚ၏။
ဤသို႔ဆင္ျခင္ရူမွတ္ဖန္မ်ားေသာ္ ထမင္းအုိး၀၌ ဖံုးအုပ္ထားေသာ အ၀တ္ကို ဆြဲဖြင့္လိုက္သည့္အခါ အ၀တ္ကြယ္ေပ်ာက္၍ အုိး၀ဟင္းလင္းေပၚေပါက္လာသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူကသိုဏ္းနိမိတ္ကြယ္ေပ်ာက္၍ ထိုနိမိတ္ပ်ံ႕ႏွံ႔ခဲ့ရာ အရပ္တုိ႔၌ ဟင္းလင္းျပင္ (၀ါ) ေကာင္းကင္ပညတ္ထင္လာ၏။

ထုိေကာင္းကင္ ပညတ္ကို ပရိကမၼဘာ၀နာျဖင့္ ဆက္လက္ရူမွတ္၍ ရူပပဥၥမစ်ာန္အေပၚ၌ ႏွစ္သက္မူ နိကႏၱိတဏွာကင္းကြာသြားေသာအခါ ဥပစာရဘာ၀နာအဆင့္သို႔ ေရာက္၏။ ထုိေကာင္းကင္ ပညတ္ကိုပင္ ဆက္လက္အာရုံျပဳ၍ တုိးတက္ကာ အားထုတ္လွ်င္ အာကာသာနဥၥာယတနစ်ာန္ အပၸနာသို႔ ေရာက္၏။

ထုိ႔ေနာက္ ဒုတိယာရုပၸေခၚ ၀ိညာဏဥၥာယတနစ်ာန္ကို အလုိရွိေသာ္ ပထမအာရုပၸ၀ိညာဏ္ကိုအာရုံျပဳ၍ `၀ိညာဏအနႏၱ - ပထမာရုပၸ၀ိညာဏ္သည္ အဆံုး အပုိင္းအျခားမရွိ´ဟု ပရိကမ္ျပဳရ၏။ ပထမာရုပၸစ်ာန္၌ နိကႏၱိတဏွာ ကင္းကြာသြားေသာအခါ ဥပစာရဘာ၀နာသို႔ ေရာက္၏။

ထုိ႔ေနာက္တစ္ဖန္ ပထမာရုပၸ၀ိညာဏ္၏ မရွိျခင္းဟူေသာ နတၳိေဘာပညတ္ကို အာရုံျပဳ၍ တတိယာရုပၸစ်ာန္ အပၸနာသို႔ လည္းေကာင္း၊ တတိယာရုပၸ၀ိညာဏ္ကို အာရုံျပဳ၍ စတုတၳာရုပၸစ်ာန္ အပၸနာသို႔ လည္းေကာင္း တက္လွမ္းနုိင္ပါသည္။
အဘိညာဥ္ခန္း
အလြန္အက်ဴးအထူးသိတတ္ေသာ ရူပပဥၥမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ဉာဏ္ကို `အဘိညာ´ဟု ေခၚသည္။

ရူပါ၀စရ ပဥၥမစ်ာန္ကို အေျခခံ၍ ေလာကီအဘိညာဥ္ ၅-ပါး သို႔မဟုတ္ ၇-ပါးကိုရေအာင္ အားထုတ္ႏုိင္၏။

၁။ ဣဒၶိ၀ိဓအဘိညာဥ္ = တန္ခိုးအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ဖန္ဆင္းႏုိင္ေသာ အဘိညာဥ္။

၂။ ဒိဗၺစကၡဳအဘိညာဥ္ = နတ္မ်က္စိကဲ့သို႔ ျမင္ႏုိင္ေသာ အဘိညာဥ္။

၃။ ဒိဗၺေသာတအဘိညာဥ္ = နတ္နားကဲ့သို႔ ၾကားႏုိင္ေသာ အဘိညာဥ္။
၄။ ပရစိတၱ၀ိဇာနန အဘိညာဥ္ = သူတစ္ပါး၏ စိတ္အၾကံကို သိႏုိင္ေသာ အဘိညာဏ္။
၅။ ပုေဗၺနိ၀ါသာႏုႆတိအဘိညာဥ္ = ေရွးေရွးဘ၀မ်ားကို ျပန္ေျပာင္း၍ ေအာက္ေမ့ႏုိင္ေသာ အဘိညာဥ္။

၆။ ယထာကမၼဴပဂအဘိညာဥ္ = ကံအားေလ်ာ္စြာ ထုိထိုဘံုမ်ား၌ျဖစ္ရေသာ သတၱ၀ါမ်ားကို ျမင္ႏုိင္သည့္ အဘိညာဥ္။

၇။ အနာဂတံတအဘိညာဥ္ = ေနာင္အနာဂတ္ ကာလ၌ ျဖစ္လတၱံ႔ေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ားကို သိနုိင္သည့္ အဘိညာဥ္။

အဘိညာဥ္ ၅-ပါးကို ေရတြက္သည့္အခါ အမွတ္ ၆ ႏွင့္ ၇ အဘိညာဥ္ ၂-ပါးကို ဒိဗၺစကၡဳ အဘိညာဥ္၌ သြင္း၍ ေရတြက္ရ၏။

`အဘိညာဥ္ ၆-ပါးဟု ေရတြက္သည့္အခါ အမွတ္ ၁ မွ ၅ အထိ အဘိညာဥ္ ၅-ပါးကို ေဖာ္ျပျပီးေနာက္ ေလာကုတၱရာ အဘိညာဥ္ျဖစ္သည့္ အာသ၀ကၡယအဘိညာဥ္ကို ထည့္ေပါင္းရ၏။

၈။ အာသ၀ကၡယအဘိညာဥ္ = အာသေ၀ါတရား ၄-ပါးတုိ႔ကို ကုန္ခန္းေစႏုိင္ေသာ အရဟတၱမဂ္ဉာဏ္။

အခန္း(၈) ပစၥည္းပိုင္း -၂

ပ႒ာန္းေဒသနာနည္း

ေဟတုပစၥေယာ၊ အာရမၼဏပစၥေယာ၊ အဓိပတိပစၥေယာ၊ အနႏၱရပစၥေယာ၊ သမနႏၱရပစၥေယာ၊ သဟဇာတပစၥေယာ၊ အညမညပစၥေယာ၊ နိႆယပစၥေယာ၊ ဥပနိႆယပစၥေယာ၊ ပုေရဇာတပစၥေယာ၊ ပစၧာဇာတပစၥေယာ၊ အာေသ၀နပစၥေယာ၊ ကမၼပစၥေယာ၊ ၀ိပါကပစၥေယာ၊ အာဟာရပစၥေယာ၊ ဣျႏၵိယပစၥေယာ၊ စ်ာနပစၥေယာ၊ မဂၢပစၥေယာ၊ သမၸယုတၱပစၥေယာ၊ ၀ိပၸယုတၱပစၥေယာ၊ အတၳိပစၥေယာ၊ နတၳိပစၥေယာ၊ ၀ိဂတပစၥေယာ၊ အ၀ိဂတပစၥေယာတိ´ ဟူ၍ ေရွးဦးစြာ ပစၥည္းတရား ၂၄-ပါးကိုေဖာ္ျပျပီးလွ်င္ ထုိ႔ေနာက္၌ ပစၥည္း ပစၥယုပၸန္ႏွင့္ ပစၥယသတၱိတုိ႔ကို အက်ယ္တ၀င့္ ေဟာၾကားေတာ္မူ၏။
ပစၥယ = ပစၥည္း = အေၾကာင္းတရား

ပစၥယုပၸႏၷ = ပစၥယုပၸန္ = အက်ိဳးတရား
ပစၥယသတၱိ = ပစၥည္း တစ္မ်ိဳးစီ၏ ေက်းဇူးျပဳႏုိင္ေသာသတၱိ
ထုိ႔ေၾကာင့္ ပ႒ာန္းနည္းသည္ အေၾကာင္းအက်ိဳးဆက္သြယ္ပံုကိုသာမက ပစၥယ သတၱထူးကိုပါ ေဖာ္ျပေသာ နည္းျဖစ္၏။

၁။ ပစၥယသတၱိမ်ား
ဗဟုသုတျဖစ္စိမ့္ငွာ ပစၥည္း ၂၄-ပါးတုိ႔၏ ပစၥယသတၱိမ်ားကုိ အက်ဥ္း ေဖာ္ျပပါအံ့။

၁။ ေဟတု = ေရေသာက္ျမစ္သည္ သစ္ပင္အားျမဲျမံခုိင္ခံ့သန္စြမ္းစြာ တည္ေစျခင္းငွာ အက်ိဳးျပဳသကဲ့သို႔ ဟိတ္ ၆-ပါးသည္ သမၸယုတ္တရားတို႔အား ျမဲျမံခိုင္ခန္႔သန္စြမ္းစြာ တည္ေနေအာင္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

၂။ အာရမၼဏ = ၾကိဳးတန္းႏွင့္ ေတာင္ေ၀ွးတို႔သည္ မစြမ္းသန္ေသာ သူတို႔အား ဆြဲတြယ္ေထာက္တည္ရန္အလုိ႔ငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အာရုံ ၆-ပါးတုိ႔သည္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား ဆြဲတြယ္ေထာက္တည္ရာ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

၃။ အဓိပတိ = စၾက၀ေတးမင္းသည္ အထြတ္အထိပ္ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာတန္ခုိးျဖင့္ တစ္ပါးသူတုိ႔၏ ၾကီးစိုးျခင္းကိုတားျမစ္၍ ႏုိင္ငံသားအေပါင္းတုိ႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစကာ ေရွ႕ေဆာင္ အၾကီးအကဲအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အာရမၼဏာ ဓိပတိပစၥည္းႏွင့္ သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္းတုိ႔သည္ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ ေရွ႕ေဆာင္ျပီး အၾကီးအကဲအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အဓိပတပစၥယသတၱိဟု ေခၚ၏။

၄။ အနႏၱရ = ဧကရာဇ္ဘုရင္၏ နတ္ရြာလားျခင္းသည္ သားၾကီးရတနာအား မင္းအျဖစ္ ဘိသိက္ခံျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွးေရွးျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ အျခားမဲ့ျဖစ္ၾကသည့္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား အနႏၱရသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

၅။ သမနႏၱရ = ဧကရာဇ္မင္း၏ အရည၀ါသီေတာရပ္မွီ၍ ရဟန္းျပဳျခင္းသည္ သားၾကီးရတနာအားမင္းျဖစ္ကို ရေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွ႕ေရွ႕ျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ အျခားမဲ့ျဖစ္ၾကသည့္ စိတ္ ေစတသိက္တုိ႔အား ေကာင္းစြာ အျခားမရွိေစဘဲ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။

၆။ သဟဇာတ = ဆီမီးသည္ မိမိ ေတာက္သည္ႏွင့္ တစ္ျပိဳင္နက္ အေရာင္အလင္းကို အတူတကြ ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ အေၾကာင္းတရားတုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာၾကသည္ႏွင့္တစ္ျပိဳင္နက္ အက်ိဳးတရားတို႔အား တစ္ျပိဳင္နက္ အတူတကြ ျဖစ္ေပၚလာေအာင္ ေက်းဇူးျပဳမူကို သဟဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၇။ အညမည = သစ္သားသံုးခြ တိဒ႑သည္ အခ်င္းခ်င္း တစ္ေခ်ာင္းသည္ တစ္ေခ်ာင္းအား ေထာက္ပံ့ခုိင္ေစျခင္းငွာ အျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အခ်င္းခ်င္းအျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အညမညပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၈။ နိႆယ = ေလွႏွင့္လူသည္ အခ်င္းခ်င္းမွီရာ ျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေျမၾကီးသည္ သစ္ပင္မ်ားႏွင့္သတၱ၀ါတုိ႔၏ မွီရာျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား မွီရာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို နိႆယပစၥယသတၱဟုေခၚ၏။

၉။ ဥပနိႆယ = မုိးေရသည္ မိမိကို မွီကုန္ေသာ သစ္ပင္၊ သတၱ၀ါတုိ႔အား အားၾကီးေသာ မွီရာ ျဖစ္သကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား အားၾကီးေသာ မွီရာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူျပဳမူကို ဥပနိႆယပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၀။ ပုေရဇာတ = ကမၻာဦးအခါ၌ ျဖစ္ၾကေသာ ေနလတုိ႔သည္ မိမိတုိ႔ ထင္ရွားရွိခိုက္ အလင္းကိုမွီကုန္ေသာ သတၱ၀ါတုိ႔အားေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္၍ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွး၌ျဖစ္ႏွင့္ျပီး ေနာက္၌ ျဖစ္ၾကေသာ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳမူကို ပုေရဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၁။ ပစၧာဇာတ = ဠင္းတငယ္တုိ႔၏ အာဟာရ၌ခ်င္ျခင္း ေစတနာသည္ ေနာက္မွျဖစ္၍ ေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္ျပီးေသာ ခႏၶာကိုယ္အား ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေနာက္မွျဖစ္၍ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳမူကို ပစၧာဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၂။ အာေသ၀န = ေရွးေရွး၌ ထံုအပ္ေသာ နံ႔သာသည္ ေနာက္ေနာက္၌ ထံုအပ္သည့္ နံ႔သာအား အဆင္းအန႔ံ လြန္စြာတုိးပြားေစလ်က္ ခုိင္ျမဲစြာျဖစ္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေရွ႕ေရွ႕၌ က်မ္းဂန္သင္ၾကားျခင္း္သည္ ေနာက္ေနာက္၌ က်မ္းဂန္သင္ၾကားျခင္းကို လြယ္ကူထက္သန္အားရွိေေအာင္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိ႔အတူ ေနာက္ေနာက္ေဇာတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ အထံုအဟုန္ ေပးသည့္အေနျဖင့္ ေရွ႕ေရွ႕ေဇာတုိ႔၏ ေက်းဇူးျပဳမူကို အာေသ၀နပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၃။ ကမၼ = ေကာင္းစြာ သိုမွီးသိမ္းဆည္း စီရင္ထားေသာ မ်ိဳးေစ့သည္ အညႊန္႔အေညွာက္ႏွင့္တကြ အပင္သစ္ကို ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာႏွင့္ ကဋတၱာရုပ္တုိ႔ျဖစ္ဖုိ႔ရန္ မ်ိဳးေစ့အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ကမၼပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၄။ ၀ိပါက = ခ်မ္းေအးေသာေလသည္ ခ်မ္းေအးသည့္အရိပ္၌ ေနေသာသူအား ခ်မ္းျငိမ္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေအးယာဥ္စီးေသာ သူငယ္အား သီခ်င္သံျဖင့္ က်ဴးရင့္ဘိသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္ တရားတုိ႔အား ၾကိယာ ဗ်ာပါရကင္းေစ၍ ေမွးမိွန္ ျငိမ္သက္စြာျဖစ္ေစေသာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိပါကပစၥယသတၱဟုေခၚ၏။

၁၅။ အာဟာရ = မိဘတုိ႔သည္ သားသမီးတုိ႔ကို ျဖစ္ထြန္းလာေစျပီးေနာက္ ေစာင့္ေရွာက္ေထာက္ပံ့ ထမ္းေဆာင္ထားသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ အိမ္အိုးကို ေထာက္ကန္ထားေသာ က်ားတုိင္တုိ႔သည္ အိမ္အိုအား ခိုင္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ျဖစ္ေစျခင္း၊ ထက္သန္အားေကာင္းေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္ ေထာက္ပံ့ထမ္းေဆာင္ျခင္း ကိစၥတုိ႔ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အာဟာရပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၆။ ဣျႏၵိယ = ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၌ တုိင္းေရး ျပည္ေရးကိစၥမ်ားကို ခြဲေ၀စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ၾကေသာ ၀န္ၾကီးမ်ားသည္ မိမိႏွင့္ဆုိင္ေသာ ကိစၥရပ္မ်ား၌ အျခား၀န္ၾကီးမ်ားႏွင့္ ျပည္သူတုိ႔အား မိမိ၏အလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ အစိုးရသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ အစိုးရသည္ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ဣျႏၵိယပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၇။ စ်ာန = ေထာင္ဖ်ား၊ သစ္ပင္ဖ်ားသို႔တက္ျပီး ၾကည့္ေသာသူသည္ အေ၀းအနီးအရပ္တုိ႔ကို ျမင္ျခင္းဟူသည့္ အက်ိဳးေက်းဇူးကိုရသကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား အာရုံသို႔ ေရွးရူစူးစိုက္ျပီး ရူေစသည့္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို စ်ာနပစၥယသတၱိဟု ေခၚ၏။

၁၈။ မဂၢ = ဤမွာဘက္မွာ ထုိမွာဘက္သို႔ ကူးသြားေသာ သူသည္ ဤမွာဘက္မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိမွာဘက္မွ ဤမွာဘက္သို႔ ကူးလာေသာသူသည္ ထုိမွာဘက္မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္း ျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ လက္ရွိဘ၀မွ သုဂတိ (သို႔မဟုတ္) ဒုဂၢတိဘ၀သို႔ေရာက္ေၾကာင္း မဂ္ျဖစ္၍ ထြက္ေျမာက္ရန္ ေက်းဇူးျပဳမူကို မဂၢပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၁၉။ သမၸယုတၱ = ႏွမ္းဆီ၊ ေထာပတ္၊ ပ်ားရည္၊ သကာ ဟူေသာ စတုမဓုေလးပါးသည္ ၀ဲ၊ ယာ၊ ေရွ႕၊ ေနာက္၊ ထက္၊ ေအာက္၊ တြင္၊ ျပင္ ေရြးခ်ယ္မရေအာင္ ေရာေႏွာသမေနသကဲ့သို႔ တစ္ခုတည္းျဖစ္ျခင္း ခ်ဳပ္ျခင္းရွိေအာင္ အတူတကြယွဥ္ျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို သမၼယုတၱပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၂၀။ ၀ိပၸယုတၱ = ေျခာက္ပါးေသာ အရသာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္း မႏွီးမေႏွာ ေရာျပြမ္းေသာအားျဖင့္ ေက်းဇူျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေရႊမကိုဋ္၌ ျခယ္စီထားေသာ ရတနာေက်ာက္မ်က္တုိ႔သည္ ေရႊႏွင့္ အခ်င္းခ်င္းမေရာယွက္ၾကသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိ႔အတူ နာမ္ရုပ္တရားတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္း မွီတြယ္ဖြဲ႕စပ္၍ ျဖစ္ၾကျငားေသာ္လည္း ဧကုပၸါဒ စသည္ျဖစ္ေအာင္ တစ္လံုးတစ္၀တည္း မေရာယွက္သည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိပၸယုတၱပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၂၁။ အတၳိ = ဟိမ၀ႏၱာေတာင္မင္းသည္ မိမိကို မွီ၍ ျဖစ္ၾကေသာ သစ္ပင္ပန္းပင္ စသည္တုိ႔အား ရွင္သန္ျပန္႔ပြားေစျခင္းငွာ မိမိထင္ရွား ရွိေနျခင္းအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳဘိသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ျပည့္ရွင္မင္းသည္ သားမယားမွစ၍ တုိင္းသူျပည္သားအေပါင္းတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ မိမိအသက္ရွင္စဥ္ မိမိထင္ရွားတည္ေနျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ ထင္ရွားစြာတည္ရွိသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အတၳိပစၥယသတၱိ ဟုေခၚ၏။

၂၂။ နတၳိ = ညဥ္႔၏ကင္းျခင္းသည္ ေန႔ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ဆီမီး၏ ျငိမ္းျခင္းသည္ အမုိက္ေမွာင္ ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ဘုရင္မင္းျမတ္၏ နတ္ရြာစံျခင္းသည္ မိမိသားၾကီးအား ဘုရင္ျဖစ္ခြင့္ကို အပ္နင္းသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ မိမိခ်ဳပ္ျငိမ္း၍ မရွိျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဴမူကို နတၱိပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၂၃။ ၀ိဂတ = ေန၏၀င္ျခင္းသည္ လေရာင္လင္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ကင္းခ်ဳပ္သည္၏အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိဂတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။

၂၄။ အ၀ိဂတ = မဟာသမုဒၵရာသည္ မိမိကို မွီၾကကုန္ေသာ ငါးလိပ္မကာရ္းစသည္တုိ႔အား ပီတိေသာမနႆပြားေစျခင္းငွာ မိမိ၏ မကင္းသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ မကင္းသည္၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အ၀ိဂတပစၥယဟုေခၚ၏။

ပစၥည္းအက်ဥ္း ၆-မ်ိဳး
ပ႒ာန္းပစၥည္း ၂၄-ပါးတို႔ကို သေဘာတူရာ ေပါင္းစုလွ်င္ ပစၥည္း ၆-မ်ိဳးကို ရ၏။

၁။ နာမ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၆-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အနႏၱရ၊ သမနႏၱရ၊ အာေသ၀န၊ သမၸယုတၱ၊ နတၳိ၊ ၀ိဂတ တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

၂။ နာမ္သည္ နာမ္ရုပ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၅-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ ေဟတု၊ စ်ာန၊ မဂၢ၊ ကမၼ၊ ၀ိပါကတို႔ ျဖစ္ၾက၏။
၃။ နာမ္သည္ ရုပ္အားသာ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၁-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ ရုပ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းသည္ ပစၧာဇာတ ျဖစ္၏။
၄။ ရုပ္သည္ နာမ္အားေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၁-ပါး။ ရုပ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းသည္ ပုေရဇာတ ျဖစ္၏။

၅။ နာမ္ရုပ္ပညတ္တုိ႔သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၂-ပါး။ နာမ္ရုပ္ ပညတ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အာရမၼဏႏွင့္ ဥပနိႆယတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

၆။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးက နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္း ၉-ပါး။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးစံုျဖစ္၍ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးစံုအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အဓိပတၱိ၊ သဟဇာတ၊ အညမည၊ နိႆယ၊ အာဟာရ၊ ဣျႏၵိယ၊ ၀ိပၸယုတၱ၊ အတၳိ၊ အ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

ပစၥည္း ၆-မ်ိဳးတုိ႔၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမ်ား

၁။ နာမ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ခ်ဳပ္ကုန္ျပီးေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အေၾကာင္းကိုစြဲ၍ ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား အနႏၱရ၊ သမနႏၱရ၊ နတၳိ၊ ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

ေရွးေရွးျဖစ္ေသာ ေဇာတုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ျဖစ္ေသာ ေဇာတုိ႔အား အာေသ၀နပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

အတူတကြ ျဖစ္ၾကကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား သမၸယုတၱပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၂။ နာမ္သည္ နာမ္ရုပ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
ဟိတ္၊ စ်ာနင္၊ မဂၢင္တုိ႔သည္ အတူတကြ ျဖစ္ၾကကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား ေဟတု၊ စ်ာန၊ မဂၢပစၥည္းတုိ႔၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူျပဳၾက၏။

တကြျဖစ္ေသာ ေစတနာသည္ တကြျဖစ္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အသီးသီးေသာ ခဏတုိ႔၌ ျဖစ္ၾကေသာ ေစတနာတုိ႔သည္ ကံေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ကမၼပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတို႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ အတူတကြျဖစ္ကုန္ေသာ ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ၀ိပါကပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

၃။ နာမ္သည္ ရုပ္အားေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
ေနာက္ေနာက္၌ ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေရွ႕ေရွ႕၌ ျဖစ္ကုန္ေသာ ရူပကာယအား ပစၧာဇာတပစၥည္း၏ အစြမ္း္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳ၏။

၄။ ရုပ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတုိ႔သည္ ပ၀တၱိအခါ၌ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အာရုံ ၅-ပါးတုိ႔သည္ ပဥၥ၀ိညာဏ၀ီထိတို႔အား လည္းေကာင္း၊ ပုေရဇာတပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

၅။ ပညတ္ နာမ္ ရုပ္က နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ -
၂-ပစၥည္းကား အာရမၼဏႏွင့္ ဥပနိႆယတုိ႔တည္း။

အာရမၼဏပစၥည္းသည္ ရူပါရုံ၊ သဒၵါရုံ၊ ဂႏၶာရုံ, ရသာရုံ, ေဖာ႒ဗၺာရုံႏွင့္ ဓမၼာရုံတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ဤအာရုံတုိ႔သည္ စိတ္ေစတသိက္တို႔အား အာရမၼဏသတိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

ဥပနိႆယပစၥည္းသည္ အာရမၼဏူပနိႆယ၊ အနႏၱရူပနိႆယ၊ ပကတူပနိႆယဟု ၃-မ်ိဳးျပား၏။ ထုိ ၃-မ်ိဳးတြင္ အေလးဂရုျပဳအပ္ေသာ အာရုံသည္ပင္လွ်င္ အာရမၼဏူပနိႆယ ပစၥည္းမည္၏။ အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ခ်ဳပ္ျပီးကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အနႏၱရူပနိႆယပစၥည္းမည္၏။ ပကတူပနိႆယပစၥည္းကား မ်ားျပားလွ၏။

ရာဂအစရွိေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ သဒၶါအစရွိေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ကာယိကသုခသည္ လည္းေကာင္း၊ ကာယိကဒုကၡသည္ လည္းေကာင္း၊ ပုဂၢိဳလ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ေဘာဇဥ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ဥတုသည္ လည္းေကာင္း၊ ေက်ာင္း, အိမ္ရာ, ေနရာတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ပကတူပနိႆယပစၥည္းမ်ားျဖစ္ၾကျပီး ထုိက္သည့္အားေလ်ာ္စြာ အဇၥ်တၱသႏၱာန္, ဗဟိဒၶသႏၱာန္တုိ႔၌ ေနာင္ျဖစ္ေပၚလာၾကမည့္ အကုသိုလ္, ကုသိုလ္, ၀ိပါက္, ၾကိယာတုိ႔အား ဥပနိႆယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
၆။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးက နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
အဓိပတိ၊ သဟဇာတ၊ အညမည၊ နိႆယ၊ အာဟာရ၊ ဣျႏၵိယ၊ ၀ိပယုတၱ၊ အတၳိ၊ အ၀ိဂတ ဟူေသာ ပစၥည္း ၉-ပါးတုိ႔သည္ ထုိက္သည့္အားေလ်ာင္စြာ ၉-ပစၥယ သတၱိတုိ႔ျဖင့္ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။

ဤတြင္ အဓိပတိပစၥည္းသည္ အရမၼဏာ ဓိပတိ၊ သဟဇာတာ ဓိပတိဟူ၍ ၂-မ်ိဳးျပား၏။ အာရမၼဏာ ဓိပတိဟူသည္မွာ သာမန္အာရုံ, အေလးဂရုျပဳအပ္ေသာ အာရုံ ၂-ပါးတုိ႔တြင္ အာရုံမျပဳလွ်င္ မေနႏုိင္လာက္ေအာင္ စိတ္ကို ဆြဲေဆာင္ႏုိင္ေသာ ဂရုကတအာရုံမ်ိဳးျဖစ္၏။

သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္း ၄-ပါးတုိ႔သည္ တကြျဖစ္ၾကကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

သဟဇာတပစၥည္းတုိ႔သည္ စိတ္ ၈၉-ပါး၊ ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊ စတုဇမဟာဘုတ္ ၄-ပါး၊ ပဥၥေ၀ါကာရ ပဋိသေႏၶ ၁၅-ပါးႏွင့္ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ တကြျဖစ္ေသာ ရုပ္တုိ႔အားလည္းေကာင္း၊ သဟဇာတပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဥပါဒါရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ သဟဇာတပစၥယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

ပဋိသေႏၶခဏ၌ ဟဒယ၀တၳဳႏွင့္ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား သဟဇာတ ပစၥယသတိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

အညမညပစၥည္းတုိ႔သည္ စိတ္ ၈၉-ပါး၊ ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊ စတုဇမဟာဘုတ္ ၄-ပါး၊ ပဥၥေ၀ါကာရ ပဋိသေႏၶ ၁၅-ပါးႏွင့္ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ပင္ ျဖစ္ၾက၏။

စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဟဒယ၀တၳဳႏွင့္ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ အညမည ပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။

နိႆယပစၥည္းတုိ႔သည္ သဟဇာတ နိသယႏွင့္ ပုေရဇာတ နိႆယဟူ၍ ၂-မ်ိဳးျပား၏။ သဟဇာတ နိႆယပစၥည္းတုိ႔သည္ မဇၥ်ိမာယုကပသာဒ ၅-ပါး၊ ပဋိသေႏၶစိတ္ စသည့္ ေရွ႕ေရွ႕အနႏၱရစိတ္ႏွင့္အတူ ဥပါဒ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳ၊ နိေရာဓသမာပတ္မွထသည့္အခါ ေရွ႕စိတၱကၡဏ တစ္ခ်က္စာကာလ၌ျဖစ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳ၊ မရဏာသႏၷအခါစုတိစိတ္မွ အထက္ ၁၇-ခ်က္ေျမာက္ေသာ စိတ္ႏွင့္အတူ ဥပါဒ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

(၁) စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ (၂) မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတို႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဥပါဒါရုပ္အား လည္းေကာင္း၊ (၃) ၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတို႔သည္ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ နိႆယပစၥယာသတၱိျဖင့္ အသီးသီးေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။

အာဟာရပစၥည္းသည္ ရုပ္အာဟာရႏွင့္ နာမ္အာဟာရဟူ၍ ၂-မ်ိဳးရွိ၏။ ရုပ္အာဟာရသည္ အဇၥ်တၱစတုဇၾသဇာႏွင့္ စားေသာက္မ်ိဳသြင္းအပ္သည့္ အစာအာဟာရ၌ ပါရွိေသာ ဗဟိဒၶၾသဇာျဖစ္၏။ နာမ္အာဟာရမွာ ဖႆ၊ ေစတနာႏွင့္ ၀ိညာဏ္တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

အလုပ္အေလြးျပဳအပ္ေသာ ရပ္အာဟာရသည္ ဤရူပကာယအား လည္းေကာင္း၊ နာမ္အာဟာရတုိ႔သည္ တကြျဖစ္ကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အာဟာရပစၥယသတၱိျဖင့္ အသီးသီး ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။

ဣျႏၵိယပစၥည္း၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ (၁) ပသာဒရုပ္ ၅-ပါးတုိ႔သည္ ပဥၥ၀ိညာဏ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ (၂) ရူပဇီ၀ိတိေျႏၵသည္ ဥပါဒိႏၵ(ကမၼဇ) ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ (၃) နာမ္ဣေျႏၵ ၈-ပါးတုိ႔သည္ အတူတကြ ျဖစ္ၾကေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ဣျႏၵိယပစၥယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။

နာမ္ဣေျႏၵ ၈-ပါးမွာ နာမ္ဇီ၀ိတ၊ စိတ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သဒၶါ၊ ၀ီရိယ၊ သတိ၊ သမာဓိႏွင့္ ပညာတုိ႔ ျဖစ္ၾကကုန္၏။

၀ိပၸယုတၱပစၥည္း၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
(၁) ပဋိသေႏၶခဏ၌ ဟဒယ၀တၳဳသည္ ၀ိပါက္ခႏၶာအား လည္းေကာင္း၊ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ တကြျဖစ္ေသာ ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ သဟဇာတ ၀ိပၸယုတၱပစၥည္း၏ အစြမ္းအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

(၂) ေနာက္ေနာက္၌ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေရွးေရွး၌ျဖစ္ေသာ ဤရူပကာယအား ပစၧာဇာတ၀ိပၸယုတၱ ပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင္ ့ေက်းဇူးျပဳ၏။

(၃) ၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတုိ႔သည္ ပ၀တၱိအခါ၌ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား ပုေရဇာတ၀ိပၸယုတၱ ပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳ၏။

အတၳိပစၥည္းႏွင့္ အ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔ကား ေရွး၌ျပဳခဲ့ေသာ သဟဇာတမ်ိဳး၊ ပုေရဇာတမ်ိဳး၊ ပစၧာဇာတမ်ိဳး၊ ကဗဠီကာရအာဟာရႏွင့္ ရူပဇီ၀ိတိေျႏၵတုိ႔တည္း။ ဤပစၥည္းတို႔သည္ ထုိက္သည့္အားေလ်ာ္စြာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား အတၳိပစၥယသတၱိ အ၀ိဂတပစၥယသတၱိတုိ႔ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
ပညတ္ ၂-မ်ိဳး
ပညတ္တရားသည္ အတၳပညတ္ႏွင့္ သဒၵပညတ္ဟူ၍ ၂-မ်ိဳး ရွိ၏။

အတၱပညတ္သည္ သူတစ္ပါးကို နားလည္ေအာင္ ေျပာျပအပ္၊ သိေစအပ္ေသာ အေၾကာင္းအရာအနက္ ျဒပ္မ်ားျဖစ္ၾက၏။ ထုိအနက္ျဒပ္ဟူသည္မွာ စိတ္၌ထင္လာသမွ်ေသာ အေကာင္အထည္ ၀တၳဳတိုပင္တည္း။
သဒၵပညတ္သည္ စကားသံျဖစ္၏။ ပါဠိစကားသံ၊ ျမန္မာစကားသံ၊ အဂၤလိပ္စကားသံ၊ ထုိထုိစကားသံ(သဒၵါ) ဟူသမွ်သည္ မိမိတုိ႔ ဘာသာအေလ်ာက္ ဆုိလုိရာအနက္ျဒပ္၊ အထည္၀တၳဳတစ္ခုခုကို အမ်ိဳးမ်ိဳးအစားစားအားျဖင့္ သိေစသည္ခ်ည္းျဖစ္၏။ ဤသို႔ အေျပာအားျဖင့္ သိေစအပ္ေသာေၾကာင့္ စကားသံကို သဒၵပညတ္ဟုေခၚ၏။

အတၳပညတ္အက်ယ္
အတၳပညတ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေဆြးေႏြးရာ၌ ဗဟိဒၶအ႒ကကလာပ္ရုပ္အစုတုိ႔ကို `မဟာဘုတ္´ ဟူ၍သာ ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲသြားပါမည္။

၁။ သႏၱာနပညတ္
မဟာဘုတ္တုိ႔၏ ေပါင္းစုတည္ေနပံု အျခင္းအရာ (၀ါ) မဟာဘုတ္တုိ႔၏ တြဲယွက္တည္ေနပံု အစဥ္သႏၱာန္ကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သႏၱာန္ပညတ္ဟု ေခၚ၏။ သမူဟပညတ္ဟုလည္းေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။မဟာဘုတ္တုိ႔၏ ျပန္႔က်ယ္ျပားခ်ပ္လ်က္ တြဲယွက္တည္ေနပံု အျခင္းအရာကို အာရုံျပဳ၍ ဤအရာသည္ `ဘူမိ´(ေျမၾကီး)ဟု အမည္ သမုတ္အပ္၏။
မဟာဘုတ္တုိ႔ တြဲယွဥ္ကာ မုိ႔ေမာက္မတ္ေစာက္စြာ စုပံုတည္ေနေသာ အျခင္းအရာကို အာရုံျပဳ၍ ဤအရာသည္ `ပဗၺတ´(ေတာင္)ဟု အမည္သမုတ္အပ္၏။

၂။ သဏၭာနပညတ္
မဟာဘုတ္မ်ား အစဥ္အဆက္ တြဲယွက္ကာ ေပါင္းစုတည္ေနဟန္ ပံုသဏၭာန္ကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သဏၭာနပညတ္ဟုေခၚ၏။ သမူဟပညတ္ဟုလည္းေခၚေသးသည္။

ပံုစံ။ ။ ေဂဟ(အိမ္)၊ ရထ(ရထား)၊ သကဋ(လွည္း)၊ ဂါမ(ရြာ)၊ ဃဋ(အိုး)၊ ပဋ(ပုဆုိး)။

၃။ သတၱပညတ္
ခႏၶာငါးပါး အေပါင္းအစု ျဖစ္ၾကသည့္ သတၱ၀ါမ်ားကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သတၱပညတ္ဟု ေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။ ပုရိသ(ေယာက္်ား)၊ ဣတၳိယ(မိန္းမ)၊ ပုဂၢလ္(ပုဂၢိဳလ္)

၄။ ဒိသာပညတ္
ေနလနကၡတ္တုိ႔၏ အသြားအလာကိုစြဲ၍ ထုိျဂိဳဟ္နကၡတ္တုိ႔ ေရွးဦးစြာ ထြက္ေပၚလာေသာအရပ္ကို `ပုဗၺဒိသာ = ပုရတၳိမဒိသာ´ (အေရွ႕အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ ထုိျဂိဳလ္နကၡတ္တုိ႔ ေနာက္ဆံုးျဖစ္ရာအရပ္ကို `ပစၧိမဒိသာ´ (အေနာက္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ လက္ယာဘက္အရပ္ကို `ဒကၡိဏဒိသာ´ (ေတာင္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ လက္၀ဲဘက္အရပ္ကို `ဥတၱရဒိသာ´ (ေျမာက္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း ပညတ္ထားၾက၏။ ဤသို႔ အရပ္မ်က္ႏွာႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို ဒိသာပညတ္ဟုေခၚ၏။

၅။ ကာလပညတ္
အခ်ိန္ကာလကိုစြဲ၍ သတ္မွတ္ထားသည့္ အမည္ပညတ္မ်ားကို ကာလပညတ္ဟုေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။ `ပုဗၺဏွ´(နံနက္ပိုင္း)၊ `မဇၥ်ဏွ´(ေန႔လည္ပိုင္း)၊ `အပရဏွ´(ညေနပိုင္း)

ဥတုရာသီကိုစြဲ၍ သမုန္ထားေသာ ပညတ္မ်ားကို ဥတုပညတ္ဟုေခၚ၏။

၆။ အာကာသပညတ္
မဟာဘုတ္ရုပ္ကလာပ္တုိ႔ ထိစပ္ျခင္းမရွိဘဲ ဟာလာဟင္းလင္းျဖစ္ေနပံုကို အာရုံျပဳ၍ သမုတ္ထားသည့္ အမည္ပညတ္မ်ားကို အာကာသပညတ္ဟုေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။ ကုပ(တြင္း)၊ ဂုဟာ(ဂူ)၊ ေလဏ(လုိဏ္)၊ ဆိဒၵ(အေပါက္)။

၇။ ကသိဏပညတ္
လြန္ကဲေသာ မဟာဘုတ္၏ အာရုံကို စြဲ၍ ပထ၀ီဓာတ္လြန္ကဲေသာ ရုပ္ကလာပ္ ေျမအ၀န္းကို `ပထ၀ီကသီဏ´ (ေျမကသိုဏ္း)၊ အာေပါဓာတ္လြန္ကဲေသာ ရုပ္ကလာပ္ေရအယဥ္ကို `အာေပါကသိဏ´ (ေရကသိုဏ္း) စသည္ျဖင့္ ပညတ္ထားၾက၏။ ဤအမည္ပညတ္မ်ားကို ကသိဏပညတ္ဟုေခၚ၏။

ကမၼ႒ာန္းဘာ၀နာအစဥ္ထူးကိုစြဲ၍ ပညတ္ထားသည့္ `ပရိကမၼနိမိတ္´ `ဥဂၢဟနိမိတ္´ `ပဋိဘာ၀နိမိတ္´တို႔ကို နိမိတၱပညတ္ဟု ေခၚ၏။

မွတ္ခ်က္။ ။ အတၱပညတ္စုသည္ ပရမတၱအားျဖင့္ ထင္ရွား မရွိပါ။ ပရမတၱတရားတို႔ကို စြဲ၍ ထင္ေယာင္ျမင္ေယာင္ျဖစ္လာေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔၏ အာရုံမွ်သာ ျဖစ္၏။ စိတၱဳပၸါဒ္၌ ထင္လာေသာ အျခင္းအရာ အရိပ္အေယာင္မွ်သာျဖစ္၏။

သဒၵပညတ္အက်ယ္
ဘာသာစကားအမ်ိဳးမ်ိဳး၏ စကားသံတုိ႔သည္ သဒၵပညတ္ခ်ည္းျဖစ္ၾက၏။ သဒၵပညတ္ဟူသမွ်သည္လည္း နာမ၊ နာမကမၼ၊ နာမေဓယ်၊ နိရုတၱိ၊ ဗ်ဥၨန၊ အဘိလာပ ဟုအမည္ ၆-မ်ိဳးရ၏။ လူတစ္ဦးက အမည္ ၆-မ်ိဳးရသကဲ့သို႔တည္း။

၁။ နာမမည္ပံု
`နာမ´ သဒၵါသည္ `အနက္သို႔ညႊတ္တတ္၏´(၀ါ) `မိမိထံသို႔ အနက္ကို ညြတ္လာေစတတ္၏´ ဟု အဓိပၸာယ္ရ၏။
ပံုစံ။ ။ `ဘူမိ´ သဒၵါသည္ `ေျမၾကီး´ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာစြမ္းႏုိင္၏။ ထုိသို႔ ေဟာစြမ္းႏုိင္ေသာ သတၱိရွိသည့္ အားေလ်ာ္စြာ `ေျမၾကီး´ဟူသည့္အနက္ကို ေဟာဖို႔ရာ အျမဲညြတ္ေနသကဲ့သို႔ ျဖစ္၏။
ထုိ႔အျပင္ ထုိသို႔ ေဟာစြမ္းႏုိင္ေသာ သတၱိရွိသည့္ အားေလ်ာ္စြာ `ဘူမိ´ သဒၵါသည္ `ေျမၾကိီး´ ဟူေသာ အနက္ကို မိမိ၏ ေဟာနက္အျဖစ္ျဖင့္ အျမဲကိုင္းညြတ္လာေစသကဲ့သို႔ ရွိ၏။

ထို႔ေၾကာင့္ `ဘူမိ´ သည္ `နာမ´ဟူေသာ အမည္ကို ရ၏။

၂။ နာမကမၼမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါသည္ပင္ အေရးပါအပ္ေသာ အမည္နာမျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ `နာမကမၼ´ဟု အမည္ရျပန္၏။

၃။ နာမေဓယ်မည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါနာမ္သည္ပင္ ပညာရွိတုိ႔ ပညတ္ တင္ထားအပ္ေသာေၾကာင့္ `နာမေဓယ်´မည္ျပန္၏။

၄။ နိရုတၱိမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ မရြတ္ဆုိမီ တိမ္ျမဳပ္ငုပ္လွ်ိဳေနေသာ အျဖစ္မွ ထုတ္ေဖာ္၍ ရြတ္ဆုိအပ္ေသာေၾကာင့္ `နိရုတၱိ´ မည္၏။

၅။ ဗ်ဥၨနမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ အနက္ကို ထင္ရွားစြာ ျပတတ္ေသာေၾကာင့္ `ဗ်ဥၨန´ မည္၏။

၆။ အဘိလာပမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ ၀ဒႏၱပုဂၢိဳလ္တုိ႔က အနက္ကို ေရွးရူ၍ ရြတ္ဆုိအပ္ေသာေၾကာင့္ `အဘိလာပ´ မည္၏။

၀ိဇၨမာနစသည့္ ဘဒၵပညတ္ ၆-မ်ိဳး
သဒၵပညတ္သည္ ၀ိဇၨမာနပညတ္ စသည္အားျဖင့္လည္း ၆-မ်ိဳးရွိ၏။

၁။ ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပညတ္အပ္ေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္က ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိလွ်င္ ထုိအနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္သည္ ၀ိဇၨမာနပညတ္ မည္၏။

ပံုစံ။ ။ ရူပ၊ စိတၱ၊ ေစတသိက၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ၀ိတက္။

၂။ အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားမရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို သိေစေၾကာင္း ျဖစ္ေစသည့္ သဒၵပညတ္သည္ အ၀ိဇၨမာနပညတ္မည္၏။
ပံုစံ။ ။ ပဗၺတ၊ ေဂဟ၊ အိမ္၊ ေက်ာင္း၊ လုိဏ္၊ ဂူ။

၃။ ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ႏွင့္ ထင္ရွားမရွိသည့္ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို ေရာစပ္၍ သိေစေၾကာင္း ျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။ ဆ႒ဘိည = ေျခာက္ပါးေသာ အဘိဉာဏ္ရွိသူ။
ေတ၀ိဇၨ = ၀ိဇၨာဉာဏ္ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုသူ။
ေလာဘလူသား၊ ရာဂကြန္ယက္၊ ေမာဟအေမွာင္။

၄။ အ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွား မရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ႏွင့္ ထင္ရွားရွိသည့္ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို ေရာစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို အ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္ဟု ေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။ ဣတၳိသဒၵ(မိန္းမအသံ)၊ ဣတၳိရူပံ(မိန္းအအဆင္း)၊ ပုရိသသဒၵ။

၅။ ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ ၂-ခုကို တြဲစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။ စကၡဳ၀ိညာဏ၊ ေသာတပသာဒ၊ စကၡဳသမၹႆ၊ ရူပတဏွာ။

၆။ အ၀ိဇၨမာနန အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားမရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ ၂-ခုကို တြဲစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို အ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။

ပံုစံ။ ။ ရာဇပုတၱ(ဘုရင့္သား)၊ ေသ႒ိပုတၱ(သူေ႒းသား)၊ ရုပ္ရွင္မင္းသား၊ မင္းသမီး။

အခန္း(၈) ပစၥည္းပိုင္း-၁

ပစၥည္းႏွင့္ ပစၥယုပၸန္

ပစၥယ= ပစၥည္း= ဆုိင္ရာ အက်ိဳးမ်ား၏ အေၾကာင္းတရား။
ပစၥယုပၸႏၷ = ပစၥယုပၸန္ = အေၾကာင္းတရားေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ အက်ိဳးတရား။
ပစၥည္းသည္ အေၾကာင္းတရားျဖစ္၍ ပစၥယုပၸန္သည္ အက်ိဳးတရားျဖစ္၏။ ပစၥည္းတရားတုိ႔က ပစၥယုပၸန္ တရားတုိ႔ကို `ေက်းဇူးျပဳသည္´ဆိုရာ၌ (၁) မျဖစ္ေသးေသာ ပစၥယုပၸန္ အက်ိဳးတရားကို ျဖစ္ေစျခင္း (၂) ျဖစ္ျပီးေသာ ပစၥယုပၸန္ အက်ိဳးတရားကို တည္တံ့ခုိင္ျမဲေအာင္ ေထာက္ပံ့ျခင္းတုိ႔ကို ဆုိလုိ၏။

ေက်းဇူးျပဳနည္း ၂-မ်ိဳး
၁။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္း = `အ၀ိဇၨာပစၥယာသခၤါရာ၊ သခၤါရပစၥယာ ၀ိညာဏံ၊ ေပ၊ ေဒါမနႆုပါယာသာ သမၻ၀ႏၱိ´။

`အ၀ိဇၨာပစၥယာသခၤါရာ´သည္ အ၀ိဇၨာဟူေသာ ပစၥည္းတရားေၾကာင့္ သခၤါရဟူသည့္ ပစၥယုပၸန္တရားျဖစ္သည္ကို ျပ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းသည္ ပစၥည္းႏွင့္ ပစၥယုပၸန္တုိ႔၏ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္ႏႊယ္မူကိုသာ ျပ၏။ မည္သည့္ ပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသည္ ဟူေသာ ပစၥယသတၱိထူးကို မျပေခ်။

၂။ ပ႒ာန္းနည္း = `ေဟတူ ေဟတုသမၸယုတၱကာနံ ဓမၼာနံ တံသမု႒ာနာနဥၥ ရူပါနံ ေဟတုပစၥေယန ပစၥေယာ…´

ဤပ႒ာန္းပါဠိတြင္ `ေဟတု´ျဖင့္ ပစၥည္းကိုျပ၏။ ေဟတုသမၸယုတၱကာနံဓမၼာနံ တံသမု႒ာနာနဥၥရူပါနံ´ျဖင့္ ပစၥယုပၸန္ကိုျပ၏။ `ေဟတု ပစၥေယန´ျဖင့္ ေဟတုပစၥယ သတၱိကို ျပ၏။

ထုိ႔ေၾကာင့္ ပ႒ာန္းနည္းသည္ ပစၥည္း-ပစၥယုပၸန္တို႔ကိုသာမက ပစၥယသတၱိထူးကိုပါ ေသခ်ာစြာ ထုတ္ေဖာ္ျပ၏။

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္း
ဤနည္းသည္ အေၾကာင္းပစၥည္းတရားကို အစြဲျပဳ၍ အက်ိဳးပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာပံုကို ျပေသာနည္းျဖစ္၏။

၁။ အ၀ိဇၨာပစၥယာ သခၤါရာ
သိထုိက္သည္ကို မသိ၊ မသိထုိက္သည္ကို သိေသာ အ၀ိဇၨာတရားေၾကာင့္ ပုညာဘိသခၤါရ၊ အပုညာဘိသခၤါရ၊ အာေနဥၨာဘိသခၤါရတည္းဟူေသာ သခၤါရ တရားတို႔ ျဖစ္ေပၚလာၾက၏။


အ၀ိဇၨာ = အ + ၀ိဇၨာ = ဆန္႔က်င္ဘက္ + ဉာဏ္
`ဉာဏ္၏ ဆန္႔က်င္ဘကတရား´ကို အ၀ိဇၨာဟု ေခၚ၏။ တရားကိုယ္မွာ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေမာဟျဖစ္၏။

အမွန္သေဘာကို မသိေအာင္ အ၀ိဇၨာဖံုးကြယ္ထားေသာ တရား ၈-ဌာနမွာ-
(၁) ဒုကၡသစၥာ
(၂) သမုဒၵယသစၥာ
(၃) နိေရာဓသစၥာ
(၄) မဂၢသစၥာ
(၅) ပုဗၺႏ ၱ ေခၚ အတိတ္ ခႏၶာ အာယတန ဓာတ္အဖုိ႔အစု
(၆) အပရႏ ၱ ေခၚ အနာဂတ္ ခႏၶာ အာယတန ဓာတ္အဖို႔အစု
(၇) ပုဗၺႏ ၱာပရႏ ၱ ေခၚ ခႏၶာအာယတနဓာတ္၏ ေရွ႕ေနာက္အစြန္း၂-ပါး
(၈) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

သခၤါရဟူသည္မွာ ယခုဘ၀ ကိုယ္မူ၊ ႏူတ္မူ၊ စိတ္မူမ်ားႏွင့္ ေနာက္ဘ၀အတြက္ အက်ိဳး၀ိပါက္မ်ားကို ျပဳစီမံတတ္ေသာ ကံတရား ျဖစ္၏။

တရားကိုယ္မွာ ေလာကီကုသိုလ္စိတ္ ၁၇-ပါးႏွင့္ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ ၂၉-ပါးျဖစ္၏။

မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါးႏွင့္ ရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၅-ပါးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ ၁၃-ပါးကို ပုညာဘိသခၤါရဟု ေခၚ၏။

အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ ၁၂-ပါးကို အပုညာဘိသခၤါရဟု ေခၚ၏။

အရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ ၄-ပါးကို အာေနဥၨာဘိသခၤါရဟု ေခၚ၏။

ကံျပဳပံု - သတၱ၀ါတုိ႔သည္ အ၀ိဇၨာတည္းဟူေသာ မသိမုိက္မဲမူေၾကာင့္ ပုညာဘိသခၤါရ၊ အပုညာဘိသခၤါရ၊ အာေနဥၨာဘိသခၤါရတုိ႔ကို ျပဳစီမံၾကသည္ဆုိျခင္းမွာ ကာမခ်မ္းသာႏွင့္ စ်ာန္ခ်မ္းသာတုိ႔ကို တကယ့္ခ်မ္းသာအစစ္ဟု ထင္မွားမိျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္၏။ ကာမခ်မ္းသာ၊ စ်ာန္ခ်မ္းသာတုိ႔သည္လည္း အနိစၥတရားမ်ားးျဖစ္ၾကသျဖင့္ ကံကုန္သည့္အခါ စုေတပ်က္စီးရျခင္းဟူေသာ ၀ိပရိဏာမဒုကၡႏွင့္ မုခ်မေသြရင္ဆုိင္ၾကံဳေတြ႕ ရမည္ျဖစ္၏။

၂။ သခၤါရပစၥယာ ၀ိညာဏံ
သခၤါရေၾကာင့္ ၀ိညာဏ္ျဖစ္သည္ဟု ဆုိရာ၌ `သခၤါရ´သည္ ပုညာဘိသခၤါရ၊ အပုညာဘိသခၤါရႏွင့္ အာေနဥၨာဘိသခၤါရတုိ႔ပင္ျဖစ္၏။ `၀ိညာဏ္´ဟူသည္မွာ ပဋိသေႏၶ၀ိညာဏ္ကို ဆိုလုိ၏။ သို႔ရာတြင္ ပ၀တၱိအခါ၌ ျဖစ္ေပၚၾကေသာ ၀ိပါက္ စိတ္မ်ားကိုလည္း ထည့္သြင္းယူရ၏။

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားေတာ္သည္ ၀ဋ္တရားတို႔၏ လည္ပတ္ပံုကိုျပေသာ တရားျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ၀ိညာဏ္အရေကာက္တြင္ ေလာကုတၱရာ ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို မထည့္သြင္းႏုိင္ပါ။ ေလာကီ၀ိပါက္ ၃၂-ပါးကိုသာ ယူရမည္။

သခၤါရေၾကာင့္ ၀ိညာဏ္ျဖစ္ပံုမွာ -
၁။ အပုုညာဘိသခၤါရေၾကာင့္ အကုသလ၀ိပါက္၀ိညာဏ္ ၇ -ပါး ျဖစ္၏။

၂။ ပုညာဘိသခၤါရေၾကာင့္ အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္ ၈-ပါး၊ မဟာ၀ိပါက္ ၈-ပါးႏွင့္ ရူပါ၀စရ၀ိပါက္ ၅-ပါး၊ ေပါင္း ၀ိပါက္၀ိညာဏ္ ၂၁-ပါး ျဖစ္ၾက၏။

၃။ အာေနဥၨာဘိသခၤါရေၾကာင့္ အရူပါ၀စရ၀ိပါက္ ၀ိညာဏ္ ၄-ပါး ျဖစ္၏။

၃။ ၀ိညာဏပစၥယာ နာမရူပံ
၀ိညာဏ္ေၾကာင့္ နာမ္ရပ္တုိ႔ ျဖစ္သည္ဆုိရာ၌ `၀ိညာဏ္´အျဖစ္ ေရွးဘ၀က ျပဳခဲ့ေသာ ကမၼ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ျဖစ္ေသာ ၀ိပါက္၀ိညာဏ္တုိ႔ကို ေကာက္ယူရမည္။

ေစတနာကံႏွင့္ ယွဥ္သည့္ စိတ္ကို ကမၼ၀ိညာဏ္ဟုေခၚ၏။ `နာမရူပံ´၌ နာမအရ ၀ိပါက္၀ိညာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ေစတသိက္မ်ား (နာမ္ခႏၶာ ၃-ပါး)ကို ေကာက္၍ ရူပအရ ကမၼဇရုပ္ ၁၈-ပါးကိုသာ ေကာက္ယူရမည္။

သို႔ျဖစ္၍ ေရွးေရွးဘ၀က ျပဳခဲ့ေသာ ကမၼ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ျဖစ္ေသာ ၀ိပါက္၀ိညာဏ္ ၃၂-ပါးတို႔ေၾကာင့္ ထုိ၀ိပါက္ ၀ိညာဏ္တုိ႔ႏွင့္ ယွဥ္ၾကသည့္ ေစတသိက္ နာမ္ခႏၶာ ၃-ပါးႏွင့္ ကမၼဇရုပ္ ၁၈-ပါးတုိ႔ ျဖစ္ေပၚၾက၏။

၄။ နာမရူပပစၥယာသဠာယတနံ
နာမ္ရုပ္ေၾကာင့္ သဠာယတန ျဖစ္သည္ဆုိရာ၀ယ္ နာမ္ရုပ္အျဖစ္ ေလာကီ၀ိပါက္ ၃၂-ပါး၌ ယွဥ္ၾကေသာ ေစတသိက္ ၃၅-ပါး (ေစတသိက္နာမ္ခႏၶာ ၃-ပါး)ႏွင့္ ကမၼဇရုပ္ ၁၈-ပါးတုိ႔ကိုပင္ ေကာက္ယူရမည္။

သဠာယတနအျဖစ္ စကၡာယတန၊ ေသာတာယတန၊ ဃာနာယတန၊ ဇိ၀ွာယတန၊ ကာယာယတန၊ မနာယတနတည္းဟူေသာ အဇၥ်တၱိကာယတန ၆-ပါးကိုယူရမည္။ ပထမအာယတန ၅-ပါးသည္ စကၡဳပသာဒ၊ ေသာတပသာဒ၊ ဃာနပသာဒ၊ ဇိ၀ွာပသာဒ၊ ကာယပသာဒမ်ား ျဖစ္ၾကသျဖင့္ ရုပ္အၾကည္ဓာတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ထို႔ောကာင့္ ပဥၥေ၀ါကာရဘံု (ခႏၶာ ၅-ပါးရွိေသာ ဘံု (၀ါ) ရုပ္နာမ္ ၂-ပါးရွိေသာဘံု)တုိ႔၌သာ ျဖစ္ေပၚႏုိင္ၾက၏။

မနာယတနတြင္ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါးကိုသာ ေကာက္ယူရမည္။ ၀ိညာဏ္ေၾကာင့္ ေစတသိက္နာမ္ျဖစ္ျပီး ေစတသိက္နာမ္ေၾကာင့္ မနာယတနဟူေသာ ၀ိညာဏ္ျဖစ္ရကား စိတ္ႏွင့္ ေစတသိက္တုိ႔သည္ အညမညသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။

၅။ သဠာယတနပစၥယာ ဖေႆာ
သဠာယတနေၾကာင့္ ဖႆျဖစ္သည္ဆုိရာ၌ သဠာယတနအရ အဇၥ်တၱိကာယတန ၆-ပါးကိုပင္ ယူရမည္။

စကၡာယတနေၾကာင့္ စကၡဳသမၹႆျဖစ္၏။ ေသာတာယတနေၾကာင့္ ေသာတသမၹႆ ျဖစ္၏။ ဃာနယတနေၾကာင့္ ဃာနသမၹႆ ျဖစ္၏။ ဇိ၀ွာယတနေၾကာင့္ ဇိ၀ွာသမၹႆ ျဖစ္၏။ ကာယာယတနေၾကာင့္ ကာယသမၹႆ ျဖစ္၏။ မနာယတနေၾကာင့္ မေနာသမၹႆ ျဖစ္၏။ သမၹႆသည္ ဖႆႏွင့္ အနက္တူ၏။

၆။ ဖႆပစၥယာ ေ၀ဒနာ
ဖႆေၾကာင့္ ေ၀ဒနာျဖစ္သည္ဆုိရာ၀ယ္ ဖႆအျဖစ္ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါး၌ ယွသ္ေသာ ဖႆေစတသိက္ကို ေကာက္ယူရမည္။ ေ၀ဒနာအရ ထုိေလာကီ ၀ိပါက္စိတ္္ ၃၂-ပါး၌ ယွဥ္္ေသာ ေ၀ဒနာ ေစတသိက္ကို ေကာက္ယူရမည္။

စကၡဳသမၹႆေၾကာင့္ စကၡဳသမၹႆဇာေ၀ဒနာ ျဖစ္၏။ ေသာတသမၹႆေၾကာင့္ ေသာတသမၹႆဇာေ၀ဒနာ ျဖစ္၏။ ဃာနသမၹႆေၾကာင့္ ဃာနသမၹႆဇာေ၀ဒနာ ျဖစ္၏။ ဇိ၀ွာသမၹႆေၾကာင့္ ဇိ၀ွာသမၹႆဇာေ၀ဒနာ ျဖစ္၏။ ကာယသမၹႆေၾကာင့္ ကာယသမၹႆဇာေ၀ဒနာ ျဖစ္၏။ မေနာသမၹႆၾကာင့္ မေနာသမၹႆဇာ ေ၀ဒနာျဖစ္၏။

၇။ ေ၀ဒနာပစၥယာ တဏွာ
ေ၀ဒနာေၾကာင့္ တဏွာ ျဖစ္သည္ဆုိရာ၀ယ္ ေ၀ဒနာအျဖစ္ ေလာကီ၀ိပါက္ ၃၂-ပါးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာကိုပင္ ေကာက္ယူရမည္။ တဏွာအရ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘ ေစတသိက္ကို ေကာက္ယူရမည္။

ေ၀ဒနာ ၆-ပါးေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚၾကေသာ တဏွာတို႔မွာ ရူပတဏွာ၊ သဒၵတဏွာ၊ ရသတဏွာ၊ ေဖာ႒ဗၺတဏွာ၊ ဓမၼတဏွာတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ အာရုံ ၆-ပါး၌ ႏွစ္သက္သာယာေသာ တဏွာတုိ႔တည္း။ ရူပတဏွာသည္ ရူပါရုံကို ႏွစ္သက္သာယာ၏။ သဒၵတဏွာသည္ သဒၵါရုံကို ႏွစ္သက္သာယာ၏ စသည္ျဖင့္ သိပါ။

၈။ တဏွာပစၥယာ ဥပါဒါနံ
တဏွာေၾကာင့္ ဥပါဒါန္ျဖစ္သည္ဆုိရာ၌ တဏွာသည္ ရူပတဏွာ၊ သဒၵတဏွာ၊ ဂႏၶတဏွာ၊ ရသတဏွာ၊ ေဖာ႒ဗၺတဏွာ၊ ဓမၼတဏွာတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ဥပါဒါန္သည္ ကာမုပါဒါန္၊ ဒိ႒ဳပါဒါန္၊ သီလဗၺတုပါဒါန္၊ အတၱ၀ါဒုပါဒါန္တုိ႔တည္း။

ဤတြင္ ကာမုပါဒါန္သည္ ကာမဂုဏ္၌ ျပင္းထန္စြာ စြဲလမ္းတပ္မက္ေသာ တဏွာေလာဘ ျဖစ္၏။ သို႔ျဖစ္၍ အေၾကာင္းတဏွာႏွင့္ အက်ိဳးကာမုပါဒါန္တုိ႔ မည္သို႔ ထူးျခားသနည္းဟု ေမးဖြယ္ရာရွိ၏။ အေျဖကား -

၁။ အခ်င္းခ်င္းေထာက္ဆ၍ ေရွးက်ျပီး အားေသးေသာ လိုခ်င္တပ္မက္မူသည္ တဏွာ ျဖစ္၏။ ေနာက္က်၍ အားၾကီးေသာ တပ္မက္မူသည္ ဥပါဒါန္ျဖစ္၏။

၂။ ေကစိဆရာ (၀ါဒကြဲဆရာ)တို႔က တစ္စံုတစ္ခုေသာ အာရုံကို မရေသးခင္ လုိခ်င္တပ္မက္မူသည္ တဏွာမည္၏၊ ရရွိျပီးေနာက္ စံုစံုမက္မက္ ႏွစ္သက္စြဲလမ္းမူသည္ ကာမုပါဒါန္မည္၏ဟု ဆိုၾက၏။

၃။ ထုိ႔အျပင္ တဏွာသည္ အပိၸစၧတာ(အလုိနည္းမူ)၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္၏။ ကာမုပါဒါန္သည္ သႏၱဳ႒ိတာ(တင္းတိမ္ေရာင့္ရဲမူ)၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ ျဖစ္၏။

၄။ တဏွာသည္ ေတာင့္တမူ ရွာေဖြမူ ဒုကၡစု၏ အေၾကာင္းရင္း ျဖစ္၏။ ကာမုပါဒါန္သည္ ရရွိထားေသာ အာရုံကို ေၾကာင့္ၾကရမူ၊ ေစာင့္ေရွာက္ရမူ ဒုကၡစု၏ အေၾကာင္းရင္း ျဖစ္၏။

က်န္ဥပါဒါန္ ၃-မ်ိဳးတုိ႔၏ တရားကိုယ္မွာ အယူလြဲမူ ဒိ႒ိျဖစ္၏။ အတၱ၀ါဥပါဒါန္သည္ အတၱရွိ၏ဟု စြဲယူေသာ သကၠာယဒိ႒ိျဖစ္၏ သီလဗၺတုပါဒါန္သည္ ေခြးအက်င့္၊ ႏြားအက်င့္ စသည္တို႔ျဖင့္ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္နုိင္၏ဟု စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ ျဖစ္၏။ ဒိ႒ဳဒါပါန္မွာ က်န္မအယူလြဲမူ ဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖစ္၏။

မိမိကိုယ္ကို တဏွာျဖင့္ ခင္မင္တြယ္တာေနမူေၾကာင့္ သကၠာယဒိ႒ိျဖစ္၏။ မိမိကိုယ္ကို တဏွာျဖင့္ ခင္မင္တြယ္တာမူေၾကာင့္ပင္ ေနာင္ဘ၀၌ ခ်မ္းသာဖို႔ရန္ ရည္မွန္းလ်က္ ေခြးအက်င့္၊ ႏြားအက်င့္တုိ႔ကို က်င့္၏။ ဒိ႒ဳပါဒါန္ဟူေသာ ဒိ႒ိမ်ားကိုလည္း တဏွာေၾကာင့္သာ ေကာင္းႏိုးရာရာ ထင္သည္တုိ႔ကို ယူမွားမိျခင္းျဖစ္၏။

၉။ ဥပါဒါနပစၥယာ ဘေ၀ါ
ဥပါဒါန္ေၾကာင့္ ဘ၀ျဖစ္သည္ဆုိရာ၀ယ္ ဥပါဒါန္သည္ အထက္၌ ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ ဥပါဒါန္ ၄-ပါး ျဖစ္၏။ ဘ၀အရမူ ကမၼဘ၀ႏွင့္ ဥပပတၱိဘ၀ ၂-မ်ိဳးကို ေကာက္ယူရ၏။

ကမၼဘ၀ ဟူသည္မွာ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၊ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္စိတ္ ၉-ပါးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ ကံ ၂၉-ပါးျဖစ္၏။ (သခၤါရအျဖစ္ ေကာက္ယူခဲ့ေသာ ပုညာဘိသခၤါရ စသည္တုိ႔ပင္တည္း။)

ဥပပတၱိဘ၀ ဟူသည္မ်ာ ထုိကံ ၂၉-ပါးေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါး၊ ၎စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကေသာ ေစတသိက္ ၃၅-ပါးႏွင့္ ကမၼဇရုပ္ ၁၈-ပါးတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

ဥပါဒါန္ေၾကာင့္ ဘ၀ျဖစ္ပံုမွာ ကာမုပါဒါန္အစြမ္းျဖင့္ လူခ်မ္းသာ နတ္ခ်မ္းသာကို အလုိရွိ၍ ကံမ်ား(ကမၼဘ၀)ကို ျပဳစီမံၾက၏။ တစ္ခ်ိဳ႕သည္ ဆရာတို႔၏ ေဟာေျပာမူေၾကာင့္ သားေကာင္သတ္ျပီး ယဇ္နတ္ပူေဇာ္ၾက၏။ တစ္ခ်ိဳ႕မွာ ဤဘ၀၌ပင္ကာ ကာမခ်မ္းသာကို ခံစားလုိ၍ ခိုး၀ွက္လုယက္သည့္ ဒုစရုိက္မူမ်ားကို ျပဳလုပ္ၾက၏။ တစ္ခ်ိဳ႕မွာမူ ဆရာေကာင္းတုိ႔၏ လမ္းညႊန္မူေၾကာင့္ ကာမာ၀စရကုသိုလ္ကံကို ျဖည့္ဆည္းၾက၏။ တစ္ခ်ိဳ႕သည္ကား `စ်ာန္ခ်မ္းသာသည္ ကာမခ်မ္းသာထက္သာလြန္၏´ဟု ၾကားဖူးၾကသျဖင့္ ထုိခ်မ္းသာကို ခံစားလိုေသာ ကာမုပါဒါန္ေၾကာင့္ ရူပစ်ာန္ အရပစ်ာန္တုိ႔ကို အားထုတ္ၾက၏။

အကုသိုလ္ကမၼဘ၀ေၾကာင့္ ေသလြန္သည့္အခါ အပါယ္ဘံု၌ ဥပပတၱိဘ၀ျဖစ္ရ၏။ ကုသိုလ္ကမၼဘ၀ေၾကာင့္ ေသလြန္ေသာအခါ လူ႔ဘံု နတ္ဘံု ျဗဟၼာဘံုတုိ႔၌ ဥပပတၱိဘ၀ျဖစ္ၾက၏။

သတၱ၀ါတို႔သည္ ဒိ႒ဳပါဒါန္၊ သီလဗၺတုပါဒါန္၊ အတၱ၀ါဒုပါဒါန္တုိ႔ေၾကာင့္လည္း ကမၼဘ၀အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ျပဳစီမံၾကျပီးလွ်င္ ေသလြန္ၾကသည့္အခါ ဥပပတၱိဘ၀အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ရၾက၏။

၁၀။ ဘ၀ပစၥယာ ဇာတိ
ဘ၀ေၾကာင့္ ဇာတိျဖစ္သည္ဆုိရာ၌ ဘ၀အရ ကမၼဘ၀ကိုပင္ ယူရမည္။ ကမၼဘ၀သည္ ေလာကီကုသိုလ္ အကုသုိလ္စိတ္ ၂၉-ပါးတုိ႔၌ ယွဥ္ၾကေသာ ေစတနာကံ ၂၉-ပါးတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

ဇာတိအရမူ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါး၊ ၎စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကေသာ ေစတသိက္ ၃၅-ပါးႏွင့္ ကမၼဇရုပ္ ၁၈-ပါးတုိ႔၏ ျဖစ္ျခင္းဥပါဒ္ကို ေကာက္ယူရမည္။ ဤသို႔ ေကာက္ယူသည့္အခါ အဟိတ္ပဋိသေႏၶ ၂-ပါး၊ မဟာ၀ိပါက္ပဋိသေႏၶ ၈-ပါး၊ ရူပါ၀စရပဋိသေႏၶ ၆-ပါး၊ အရူပါ၀စရပဋိသေႏၶ ၄-ပါး၊ ေပါင္းပဋိသေႏၶ ၂၀တုိ႔ ပါ၀င္သြားၾက၏။ ထုိ႔အျပင္ ပ၀တၱိအခါ၌ ျဖစ္ၾကေသာ ၀ိပါက္စိတ္ ေစတသိက္မ်ားႏွင့္ ကမၼဇရုပ္တုိ႔လည္း ပါ၀င္ၾက၏။

၁၁။ ဇာတိပစၥယာ ဇရာမရဏံ ေသာကပရိေဒ၀ ဒုကၡေဒါမနႆုပါယာသာသမၻ၀ႏၱိ
ဇာတိသည္ ဥပပတၱိဘ၀၏ ပထမဦးဆံုးဥပါဒ္ျခင္း (၀ါ) ပဋိသေႏၶေနျခင္း ျဖစ္၏။ ဥပပတၱိဘ၀သည္ ထုိထုိဘံု၌ ျဖစ္ၾကေသာ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာ (၀ိပါက္နာမ္ခႏၶာ ၄-ပါး)ႏွင့္ ကမၼဇရုပ္မ်ားျဖစ္ၾက၏။

ဇာတိေၾကာင့္ အုိျခင္းဇရာ၊ ေသျခင္းမရဏ၊ စိုးရိမ္ပူပန္ျခင္းေသာက၊ ငိုေၾကြးျခင္းပရိေဒ၀၊ ကိုယ္ဆုိင္ရဲျခင္းဒုကၡ၊ စိတ္ဆင္းရဲျခင္းေဒါမနႆႏွင့္ ျပင္းစြာ ပူေဆြးျခင္း ဥပါယာသတုိ႔ ျဖစ္ေပၚၾက၏။

ဇရာသည္ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါး၊ ၎တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကေသာ ေစတသိက္ ၃၅-ပါးႏွင့္ ကမၼဇရုပ္တုိ႔၏ ရင့္ျခင္း (ဌီ) ျဖစ္၏။ သတၱ၀ါတုိ႔၏ အရြယ္မွ ဆုတ္ယုတ္ျခင္း၊ ရင့္ေရာ္အုိမင္းျခင္းပင္တည္း။

မရဏသည္ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂-ပါး၊ ၎တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကေသာ ေစတသိက္ ၃၅-ပါးႏွင့္ ကမၼဇရုပ္တုိ႔၏ ပ်က္စီးျခင္း(ဘင္) ျဖစ္၏။ သတၱ၀ါတုိ႔၏ ဇီ၀ိတိေျႏၵကင္း၍ ေသဆံုးျခင္းပင္တည္း။

ေသာကသည္ ၀မ္းနည္းျခင္း၊ စိုးရိမ္ပူပန္ျခင္းျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မွာ ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ ျဖစ္၏။ ေဆြမ်ိဳးညာတိ၊ ပစၥည္းဥစၥာ စသည္တုိ႔ ပ်က္စီးမူေၾကာင့္ စိတ္ႏွလံုး၏ ပူပန္ျခင္းပင္တည္း။

ပရိေဒ၀သည္ တစ္စံုတစ္ခု ပ်က္စီးမူေၾကာင့္ တမ္းတငိုေၾကြးျခင္း ျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မွာ စိတၱဇ၀ိပလႅာသသဒၵရုပ္ျဖစ္၏။ စိတ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ ေဖာက္ျပန္သည့္ အသံရုပ္ပင္တည္း။

ဒုကၡသည္ ကိုယ္ဆင္းရဲမူ ျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မွာ ဒုကၡသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ ေစတသိက္ျဖစ္၏။

ေဒါမနႆသည္ စိတ္ပင္ပန္းဆင္းရဲမူ၊ ႏွလံုးမသာမယာမူ ျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မွာ ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာျဖစ္၏။

ဥပါယာသသည္ ေသာကပရိေဒ၀တုိ႔ထက္ လြန္ကဲေသာ အသံမွ် မထြက္ႏုိင္ေအာင္ ရူိက္ၾကီးငင္ၾကီး ျဖစ္ကာ အတြင္းေဆြးေဆြးျခင္း၊ ျပင္းျပစြာ ဆင္းရဲပင္ပန္းျခင္း၊ နစ္ေမ်ာျခင္းျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မွာ ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ေဒါသပင္တည္း။

အက်ိဳးရင္းႏွင့္ အက်ိဳးဆက္
ဇာတိရွိလွ်င္ မည္သည့္ဘ၀၌မဆုိ ဇရာမရဏတုိ႔ ဏကန္မုခ်ရွိ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဇရာမရဏသည္ မုခ်အက်ိဳး (၀ါ) အရင္းခံအက်ိဳး ျဖစ္၏။

ေသာက၊ ပရိေဒ၀၊ ဒုကၡ၊ ေဒါမနႆ၊ ဥပါယာသတည္းဟူေသာ တရားငါးပါးတုိ႔သည္ ျဗဟၼာျပည္၌ မရွိၾက၊ နတ္ျပည္၌ အခ်ိဳ႕ရွိျပီး အခ်ိဳ႕မရွိ၊ လူ႔ျပည္၌လည္း ဇာတိျဖစ္ျပီး မၾကာခင္ေသဆံုးသူတုိ႔မွာ ေသာကစေသာ တရားအခ်ိဳ႕ ျဖစ္ခြင့္မရ။ သို႔အတြက္ ေသာကပရိေဒ၀စသည့္ တရားစုသည္ ဇာတိ၏မုခ် အက်ိဳးမဟုတ္၊ ဇာတိႏွင့္ ဆက္သြယ္၍ ျဖစ္တတ္ေသာ အက်ိဳးဆက္သာ ျဖစ္၏။

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ တရားေတာ္၏ သိမွတ္ဖြယ္မ်ား

၁။ အဂၤါ ၁၂-ပါး
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ စက္၀ုိင္း၌ လွည္းဘီးစက္၀ိုင္း၏ ေဒါက္ဆန္မ်ားကဲ့သို႔ မပါလွ်င္ မျပီး၊ အေရးၾကီးေသာအဂၤါ ၁၂-ပါးရွိ၏။

၎တုိ႔ကား အ၀ိဇၨာ ၁-ပါး၊ သခၤါရ ၁-ပါး၊ ၀ိညာဏ္ ၁-ပါး၊ နာမ္ရုပ္ ၁-ပါး၊ သဠာယတန ၁-ပါး၊ ဖႆ ၁-ပါး၊ ေ၀ဒနာ ၁-ပါး၊ တဏွာ ၁-ပါး၊ ဥပါဒါန္ ၁-ပါး၊ ဘ၀ ၁-ပါး၊ ဇာတိ ၁-ပါး၊ ဇရာမရဏ ၁-ပါးတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
၂။ အဓြန္႔ ၃-ပါး
အဓြန္႕ဟူသည္ ကာလျဖစ္၏။ ကာလ၏ အပိုင္းအျခားအရ ျဖစ္ေပၚၾကေသာ တရားတုိ႔ကို ဌာနူပစာရအားျဖင့္ အတိတ္၊ ပစၥဳပၸန္၊ အနာဂတ္ဟု ပုိင္းျခားအပ္၏။

အတိတ္အဓြန္႔ = အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရ။

ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔ = ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀။

အနာဂတ္အဓြန္႔ = ဇာတိႏွင့္ ဇရာမရဏ။

သတၱ၀ါတစ္ဦးသည္ အတိတ္ဘ၀၌ သံသရာ၏အျပစ္ကို မျမင္ႏုိင္ေအာင္ အ၀ိဇၨာ ဖံုးလႊမ္းသျဖင့္ အကုသိုလ္သခၤါရ စသည္တုိ႔ကို ျပဳခဲ့မိ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရတုိ႔သည္ အတိတ္အဓြန္႔ ျဖစ္၏။

အတိတ္က ျပဳခဲ့ေသာ ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္ သခၤါရတုိ႔ေၾကာင့္ ယခု ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ ပဋိသေႏၶကာလမွစ၍ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဤတရား ၈-ပါးတုိ႔သည္ ပစၥဳပၸန္အဓြန္႕ျဖစ္၏။

ယခုဘ၀၌ ကမၼဘ၀ဟူေသာ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ကံတုိ႔ကို ျပဳစီမံျပန္ရကား ေနာက္အနာဂတ္ ဘ၀တြင္ ဇာတိႏွင့္ ဇရာ မရဏတုိ႔ ျဖစ္ၾကရ၏။ သို႔ျဖစ္၍ ဇာတိႏွင့္ ဇရာမရဏတုိ႔သည္ အနာဂတ္အဓြန္႕ျဖစ္၏။

၃။ အျခင္းအရာ ၂၀-ပါး
အတိတ္အေၾကာင္း ၅-ပါး = အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀။

ပစၥဳပၸန္အက်ိဳး ၅-ပါး = ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ။

ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္း ၅-ပါး = တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀၊ အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ။

အနာဂတ္အက်ိဳး ၅-ပါး = ၀ိညာဏ္၊ နာပ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ။

အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရတုိ႔သည္ အတိတ္အဓြန္႔တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ထုိ ၂-ပါးတြင္ အ၀ိဇၨာသည္ ကိေလသာ ၁၀-ပါး၌ ပါ၀င္သျဖင့္ ကိေလသာ ၀ဋ္တရားျဖစ္၏။ တဏွာႏွင့္ ဥပါဒါန္တုိ႔သည္လည္း ကိေလသာ၀ဋ္တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ထုိသို႔ ကိေလသာ၀ဋ္ခ်င္း တူေနျခင္းေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာကို ယူလုိက္ေသာအခါ တဏွာႏွင့္ ဥပါဒါန္တုိ႔လည္း ပါ၀င္လာၾက၏။

တစ္ဖန္သခၤါရသည္ ကမၼ၀ဋ္ျဖစ္၏။ ကမၼဘ၀သည္လည္း ကမၼ၀ဋ္ပင္ျဖစ္၏။ ထုိသို႔ ကမၼ၀ဋ္ခ်င္းတူေသာေၾကာင့္ အတိတ္ဘ၀၌ သခၤါရကို ယူလုိက္သည့္အခါ ကမၼဘ၀ကိုလည္း အ၀ိနာဘာ၀ (မကင္းစေကာင္းေသာ) နည္းအားျဖင့္ ယူျပီး ျဖစ္ေတာ့၏။

သို႔ျဖစ္၍ အတိတ္ဘ၀၌ `အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀´ဟူေသာ အေၾကာင္း ၅-ပါးကို ရ၏။

၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာတုိ႔သည္ အတိတ္ကံေၾကာင့္ျဖစ္ၾကေသာ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳး ၅-ပါးျဖစ္ၾက၏။

ပစၥဳပၸန္အဓြန္႔၌ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀ ဟူေသာ အေၾကာင္း ၃-ပါးတုိ႔သည္ တုိက္ရိုက္လာ၏။ ထုိ ၃-ပါးကို ယူလုိက္ေသာအခါ အထက္၌ ဆုိခဲ့သည့္ အ၀ိနာဘာ၀နည္းအရ အ၀ိဇၨာႏွင့္ သခၤါရတုိ႔ကိုလည္း ယူျပီး ျဖစ္ေတာ့၏။ သို႔အတြက္ ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ `တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀၊ အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ´ဟူသည့္ အေၾကာင္း ၅-ပါးကို ရျပန္၏။

အနာဂတ္အဓြန္႔၌ ဇာတိႏွင့္ ဇရာမရဏတုိ႔ကို ေဖာ္ျပထား၏။ ဇာတိ၌ တရားကိုယ္ သီးျခားမရွိ။ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာတုိ႔၏ ျဖစ္ျခင္းဥပါဒ္ကိုပင္ ဇာတိဟု ယူရ၏။ ထုိ႔အတူ ဇရာ၊ မရဏတုိ႔သည္ ထုိတရား ၅-ပါးတုိ႔၏ ရင့္ျခင္းဌီႏွင့္ ပ်စ္စီးျခင္းဘင္တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အနာဂတ္အက်ိဳးအျဖစ္ `၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ´ တုိ႔ကိုပင္ ယူရ၏။

သို႔ျဖစ္၍ အတိတ္ဘ၀၌ အေၾကာင္း ၅-ပါး၊ ပစၥဳပန္ဘ၀၌ အက်ိဳး ၅-ပါး၊ တစ္ဖန္ ပစၥဳပၸန္ဘ၀၌ အေၾကာင္း ၅-ပါး၊ အနာဂတ္ဘ၀၌ အက်ိဳး ၅-ပါး ဟူေသာ အျခင္းအရာ ၂၀-ကိုရ၏။

၄။ စတုသေခၤပေခၚ အလႊာ ၄-ပါး
အတိတ္ဘ၀အေၾကာင္း ၅-ပါးကို တစ္လႊာ၊ ပစၥဳပၸန္ဘ၀အက်ိဳး ၅-ပါးကို တစ္လႊာ၊ ပစၥဳပၸန္ဘ၀အေၾကာင္း ၅-ပါးကို တစ္လႊာ၊ အနာဂတ္ဘ၀အက်ိဳး ၅-ပါးကို တစ္လႊာဟူ၍ ၄-ပါးရွိ၏။

၅။ တိသႏၶိေခၚ အစပ္ ၃-ပါး
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါမ်ားကို စဥ္ထားေသာအခါ အေၾကာင္းတရား၏ အဆံုးႏွင့္ အက်ိဳးတရား၏ အစသည္ တစ္စပ္၊ အက်ိဳးတရား၏အဆံုးႏွင့္ အေၾကာင္းတရား၏ အစသည္ တစ္စပ္၊ တစ္ဖန္အေၾကာင္းတရား၏ အဆံုးႏွင့္ အက်ိဳးတရား၏ အစသည္ တစ္စပ္ဟူ၍ အစပ္ ၃-စပ္ ရွိ၏။ ထုိအစပ္ေနရာတုိ႔ကို ပုဒ္မ ျခား၍ ေဖာ္ျပရေသာ္ -

`အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ။ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ။ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ကမၼဘ၀။ ဇာတိ၊ ဇရာ မရဏ´

ထုိ႔ေၾကာင့္ သခၤါရႏွင့္ ၀ိညာဏ္တုိ႔၏ အၾကားသည္ အတိတ္အေၾကာင္းႏွင့္ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳးတုိ႔၏ အစပ္၊ ေ၀ဒနာႏွင့္ တဏွာအၾကားသည္ ပစၥဳပၸန္အက်ိဳးႏွင့္ ပစၥဳပၸန္ အေၾကာင္းတုိ႔၏ အစပ္၊ ကမၼဘ၀ႏွင့္ ဇာတိအၾကားသည္ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းႏွင့္ အနာဂတ္အက်ိဳးတုိ႔၏ အစပ္ျဖစ္ၾက၏။

၆။ ၀ဋ္ ၃-ပါး
`၀႗´ သဒၵါသည္ စက္ဘီးမ်ား ခ်ာခ်ာလည္သလို `လည္ပတ္ျခင္း´အနက္ကို ေဟာ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ `အေၾကာင္းျပီးလွ်င္ အက်ိဳး၊ အက်ိဳးျပီးလွ်င္ အေၾကာင္း´ဟု အေၾကာင္းအက်ိဳး မျပတ္ဘဲ ဆက္ကာ ဆက္ကာလည္ပတ္ေနေသာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားကို `၀႗ = ၀ဋ္´ဟု ေခၚ၏။

ကိေလသ၀ဋ္ = အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာ၊ ဥပါဒါန္။

ကမၼ၀ဋ္ = ကမၼဘ၀၊ သခၤါရ။

၀ိပါက၀ဋ္ = ဥပပတၱိဘ၀၊ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ ဇာတိ၊ ဇရာမရဏ။

အ၀ိဇၨာ၊ တဏွာႏွင့္ ဥပါဒါန္တို႔သည္ ကိေလသာတရားမ်ား ျဖစ္ၾကသျဖင့္ ကိေလသ၀ဋ္မည္၏။

ကမၼဘ၀ဟူသည္ ဘ၀တစ္စိတ္ႏွင့္ သခၤါရတို႔သည္ ကံတရားခ်ည္း ျဖစ္ၾကေသာေၾကာင့္ ကမၼ၀ဋ္မည္၏။

ဥပတၱိဘ၀ဟူေသာ ဘ၀ တစ္စိတ္ႏွင့္ ၀ိညာဏ္္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ၊ ဇာတိ၊ ဇရာ၊ မရဏတုိ႔သည္ ကံ၏အက်ိဳးတရားမ်ား ျဖစ္ၾကေသာေၾကာင့္ ၀ိပါက၀ဋ္မည္၏။

ကိေလသ၀ဋ္ရွိလွ်င္ ကမၼ၀ဋ္ မုခ်ျဖစ္၏။ ကမၼ၀ဋ္ရွိလွ်င္ ၀ိပါက၀ဋ္ အျမဲျဖစ္၏။ ၀ိပါက၀ဋ္ဟူသည့္ ေ၀ဒနာရွိလွ်င္ တဏွာစေသာ ကိေလသ၀ဋ္ ျဖစ္ျပန္၏။ ဤသို႔ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္လ်က္ ပတ္ခ်ာလည္ေနေသာ တရားကို `၀ဋ္´ဟု ေခၚဆုိရ၏။

၇။ ၀ဋ္ျမစ္ ၂-ပါး
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္သည္ အတိတ္ဘ၀အေၾကာင္းမွစ၍ ပစၥဳပၸန္ဘ၀အက်ိဳး ျဖစ္သည့္တိုင္ေအာင္ အေရွ႕ပိုင္းတစ္စက္၊ ပစၥဳပန္ဘ၀အေၾကာင္းမွစ၍ အနာဂတ္ဘ၀ အက်ိဳးတုိင္ေအာင္ ေနာက္ပိုင္းတစ္စက္ဟူ၍ ၂-စက္ရွိ၏။

ထုိတြင္ `အ၀ိဇၨာ၊ သခၤါရ၊ ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာတုိ႔ကား ေရွ႕ပိုင္း တစ္စက္ျဖစ္၏။ ထုိစက္၌ အ၀ိဇၨာသည္ အရင္းမူလအစ ျဖစ္၏။

တစ္ဖန္ `တဏွာ၊ ဥပါဒါန္၊ ဘ၀၊ ဇာတိ၊ ဇရာ မရဏ တုိ႔ကား ေနာက္ပိုင္း တစ္စက္ ျဖစ္၏။ ဤစက္၌ တဏွာသည္ အရင္းမူလအစျဖစ္၏။

ထို႔ေၾကာင့္ ၀ဋ္ျမစ္ ၂-ပါးတုိ႔သည္ အ၀ိဇၨာႏွင့္ တဏွာတို႔ ျဖစ္ၾက၏။

၈။ စက္ရဟတ္ပ်က္ကိန္း
သစ္တစ္ပင္၌ ေရေသာက္ျမစ္ျပတ္လွ်င္ တစ္ပင္လံုး ပ်က္စီးရသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ သံသရာတြင္ စည္ပင္ေနသည့္ သတၱ၀ါဟု ေခၚဆုိအပ္ေသာ ရုပ္နာမ္ခႏၶာသစ္ပင္ၾကီး၌ အ၀ိဇၨာ-တဏွာဟူသည့္ ေရေသာက္ျမစ္ ၂-ခုကို အရဟတၱမဂ္လက္နက္ျဖင့္ ဖ်က္ဆီးလုိက္ေသာအခါ ရုပ္နာမ္သံသရာၾကီး အျပီးသတ္ ခ်ဳပ္ျငိမ္းေလေတာ့၏။

၉။ အ၀ိဇၨာ၏အေၾကာင္း
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားေတာ္တြင္ `အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ သခၤါရျဖစ္၏၊ သခၤါရေၾကာင့္ ၀ိညာဏ္ျဖစ္၏၊ ေပ၊ ဇာတိေၾကာင့္ ဇရာ မရဏ, ေသာကပရိေဒ၀တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏ဟု အ၀ိဇၨာမွစ၍ ေဟာထားရာ အဘယ္အေၾကာင္းေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာ ျဖစ္သနည္းဟု ေမးဖြယ္ရာ ရွိ၏။

အေျဖကား `အာသေ၀ါတရား ၄-ပါးေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာျဖစ္၏´ဟူသတည္း။ အာသေ၀ါတရား ၄-ပါးမွာ ကာမာသ၀၊ ဘ၀ါသ၀၊ ဒိ႒ာသ၀ႏွင့္ အ၀ိဇၨာသ၀တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။

ေလာက၌ ေန႔စဥ္လူအမ်ား ေသဆံုးေနၾကသည္ကို ၾကားသိရေသာ္လည္း ေသာကပရိေဒ၀တုိ႔ မျဖစ္မိ။ မိမိႏွင့္အလြန္ အကြ်မ္း၀င္ခ်စ္ခင္ေသာ လူတစ္ေယာက္ေသဆံုးလွ်င္မူ ေသာကပရိေဒ၀ အလြန္အမင္း ျဖစ္ၾကရ၏။ ဤကား ခင္မင္တြယ္တာမူ တဏွာေလာဘဟူသည္ ကာမာသ၀ေၾကာင့္ ေသာကစသည္တုိ႔ ျဖစ္ျခင္းပင္တည္း။

အလြန္ခမ္းနားၾကီးက်ယ္ေသာ ဘံုဗိမာန္မ်ား၌ ကာလရွည္ၾကာစြာ စံျမန္းေနရေသာ နတ္ျဗဟၼာမ်ားသည္ ဘ၀ါသ၀ျဖင့္ ႏွစ္သက္အားရေနၾက၏။ ဘုရားရွင္၏ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱႏွင့္ စပ္ေသာ တရားစကားကို ၾကားၾကရသည့္အခါ မိမိတုိ႔၏ဘ၀ မျမဲသည္ကို ေတြးမိ၍ လြန္စြာ ထိတ္လန္႔ေၾကာက္ရြံ႕လ်က္ ေဒါသမူစိတ္ႏွင့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာတုိ႔ ျဖစ္ၾကရ၏။

`ရုပ္ဟူသည္ ငါတည္း၊ ငါ၏ရုပ္တည္း´ဟု ဒိ႒ာသ၀ျဖင့္ စြဲလမ္းေနသူသည္ ရုပ္ေဖာက္ျပန္ ေျပာင္းလဲေသာအခါ ေသာကစသည္ ျဖစ္ရ၏။

သေဘာမွန္ကို မသိျမင္ႏုိင္သည့္ အ၀ိဇၨာတည္းဟူေသာ အေမွာင္တရားေၾကာင့္သာ သတၱ၀ါတုိ႔သည္ ေသာကစသည္ျဖစ္ၾကရ၏။ ပရိေဒ၀ဟူေသာ ငိုေၾကြးျခင္းသည္ အ၀ိဇၨာမကင္းသည့္ သူတို႔၌သာ ျဖစ္ေလ့ရွိ၏။ ဒုကၡျဖစ္သည့္အခါ စိတ္မခ်မ္းသာဘဲ ေဒါသမူ စိတ္ျဖစ္ျပီး စိတ္ဆင္းရဲျခင္းဟူေသာ ေဒါမနႆ ျဖစ္ရ၏။

တစ္ဖန္ ေဒါသမူ၊ ေလာဘမူ၊ ေမာဟမူ စိတ္တုိ႔၌ ေမာဟတူသည့္ အ၀ိဇၨာတရား အျမဲယွဥ္တြဲလ်က္ျဖစ္ေပၚေနရာ မသိမုိက္မဲမူ အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ ေသာကပရိေဒ၀စသည္ ျဖစ္ေပၚၾကျပီး ေသာကပရိေဒ၀စသည္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚလွ်င္ အ၀ိဇၨာယွဥ္တြဲပါလာျပန္၏။ ေရွးေရွး အ၀ိဇၨာသ၀ေၾကာင့္ ေသာကစသည္ႏွင့္အတူ ေနာက္ေနာက္ အ၀ိဇၨာတုိ႔ ျဖစ္ျခင္းပင္တည္း။

သို႔ျဖစ္၍ `အရင္းစစ္ အျမစ္ေျမက´ ဟူသည္ႏွင့္အညီ အာသေ၀ါတရား ၄-ပါးေၾကာင့္ ေသာကပရိဒ၀ စသည္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚၾကျပီး ေသာကစသည္ျဖစ္ေပၚေသာအခါ အ၀ိဇၨာသည္လည္း ပါ၀င္လာၾကေတာ့၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာ၏ အေၾကာင္းသည္ အာသေ၀ါ ၄-ပါးျဖစ္သတည္း။

အခန္း(၇) သမုစၥည္းပိုင္း -၂

ေဗာဓိပကၡိယ သဂၤဟ
သစၥာေလးပါးကို သိတတ္ေသာ မဂ္ဉာဏ္သည္ `ေဗာဓိ´ဟု အမည္ရ၏။ ထုိေဗာဓိဟူေသာ မဂ္ဉာဏ္၏ အသင္းအပင္း ဘက္ေတာ္သားမ်ားကို `ေဗာဓိပကၡိယ´ဟုေခၚ၏။ ေဗာဓိပကၡိယတရား ၃၇-ပါးရွိရာ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး၊ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး၊ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး၊ ဣေျႏၵ ၅-ပါး၊ ဗုိလ္ ၅-ပါး၊ ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါးႏွင့္ မဂၢင္ ၈-ပါးတုိ႔ ပါ၀င္ၾက၏။

၁။ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး
မိမိဆုိင္ရာအာရုံ၌ လြန္လြန္ကဲကဲစြဲျမဲစြာတည္ေသာ သတိအထူးကို သတိပ႒ာန္းဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာယႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = ခႏၵာကိုယ္၌ (၀ါ) ဆံပင္ေမြးညင္း စသည့္ ၃၂ေကာ႒ာသ၌ အသုဘအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
၂။ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = ေ၀ဒနာတုိ႔ကို ဒုကၡအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။

၃။ စိတၱာႏုပႆနာ = စိတ္တုိ႔ကို အနိစၥအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။

၄။ ဓမၼႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = သညကၡႏၶာ၊ သခၤါရကၡႏၶာဟူသည့္ တရားဓမၼမ်ားကို အနတၱအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။

တရားကိုယ္ = သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးလံုး၏ တရားကိုယ္သည္ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္သည့္ သတိေစတသိက္ ျဖစ္၏။

သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးကြဲျပားျခင္း အေၾကာင္းရင္း
သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးတုိ႔၏ တရားကိုယ္သည္ သတိတစ္ပါးတည္း ျဖစ္ေသာ္လည္း (၁) အာရုံက ကာယ၊ ေ၀ဒနာ၊ စိတၱ၊ ဓမၼဟု ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္း၊ (၂) ထုိအာရုံမ်ား၌ အသုဘ၊ ဒုကၡ၊ အနိစၥ၊ အနတၱဟု ရူဆင္ျခင္ပံု အျခင္းအရာက ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္း၊ (၃) သုဘ၊ သုခ၊ နိစၥ၊ အတၱဟု ထင္မွားမူကို ပယ္ခြါျခင္း ကိစၥက ၄-မ်ိဳး ကြဲျပားျခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး ကြဲျပားရ၏။

၂။ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး
၁။ ျဖစ္ျပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ပယ္ေဖ်ာက္နုိင္ျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။

၂။ မျဖစ္ေသးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို မျဖစ္ေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။

၃။ မျဖစ္ေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ျဖစ္ထြန္းေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။

၄။ ျဖစ္ျပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ခိုင္ခန္႔တုိးပြားေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။

ဤသို႔ ေကာင္းစြာအားထုတ္မူ ၀ီရိယကို သမၼပၸဓာန္ဟု ေခၚ၏။

တရားကိုယ္ = သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါးလံုး၏ တရားကိုယ္မွာ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ ေလာကုတၱရာကုသိုလ္ ၄ဟူသည့္ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယျဖစ္၏။

သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး ကြဲျပားရျခင္း အေၾကာင္းရင္း
တရားကိုယ္အားျဖင့္ ၀ီရိယ တစ္ပါးတည္း ျဖစ္ေသာ္လည္း ျဖစ္ျပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပယ္ျခင္းကိစၥ၊ မျဖစ္ေသးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို မျဖစ္ေစျခင္းကိစၥ၊ မျဖစ္ေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ျဖစ္ေစျခင္းကိစၥ၊ ျဖစ္ျပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို တိုးပြားေစျခင္းကိစၥ၊ ဤသို႔ ၀ီရိယ၏ ကိစၥ ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္းေၾကာင့္ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး ကြဲျပားရပါသည္။
၃။ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး
ျပီးစီးထေျမာက္ေသာ စ်ာန္၊ မဂ္ဖိုလ္အက်ိဳးတုိ႔၏ အေျခခံ အေၾကာင္းတရားကို ဣဒၶိပါဒ္ဟု ေခၚ၏။

၁။ ဆႏၵိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဆႏၵေစတသိက္။

၂။ ၀ီရိယဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ၀ီရိယေစတသိက္။

၃။ စိတၱိဒၶိပါဒ္ = မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ ေလာကုတၱရာကုသိုလ္ ၄-ဟူသည့္ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး။

၄။ ၀ီမံသိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာ။

၄။ ဣေျႏၵ ၅-ပါး
၁။ သိဒၶိေျႏၵ = မဟာကုသိုလ္ၾကိယာ ၁၆၊ အပၸနာေဇာ ၂၆တုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ သဒၶါ။

၂။ ၀ီရိယေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယေစတသိက္။

၃။ သတိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ သတိေစတသိက္္။

၄။ သမာဓိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဧကဂၢတာေစတသိက္။

၅။ ပညိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ပညာေစတသိက္။

၅။ ဗုိလ္ ၅-ပါး
သဒၶါဗုိလ္၊ ၀ီရီယဗုိလ္၊ သတိဗိုလ္၊ သမာဓိဗိုလ္၊ ပညာဗုိလ္တုိ႔ျဖစ္ၾက၏။ တရားကိုယ္မ်ားမွာ ဣေျႏၵ ၅-ပါး အတုိင္းျဖစ္ၾက၏။

၆။ ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါး
ေဗာဓိဟူေသာ သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းတရားအေပါင္း၏ အစိတ္အစိတ္သည္ `ေဗာဓိအဂၤ=ေဗာဇၥ်ဂၤ=ေဗာဇၥ်င္´ျဖစ္၏။

၁။ သတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ေအာက္ေမ့မူသတိ။

၂။ ဓမၼ၀ိစယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ဆုိင္ရာတရားမ်ားကို စိစစ္တတ္သည့္ ပညာ။

၃။ ၀ီရိယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ အားထုတ္မူ ၀ီရိယ။

၄။ ပီတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ႏွစ္သက္ရႊင္လန္းမူပီတိ။

၅။ ပႆဒၶိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ျငိမ္းေအးမူ ပႆဒၶိ။

၆။ သမာဓိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ တည္ၾကည္မူ ဧကဂၢတာ။

၇။ ဥေပကၡာသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ လ်စ္လ်ဴရူမူ တၾတမဇၥ်တၱတာ။

အထက္ပါေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါးတုိပ၏ တရားကိုယ္မ်ားမွာ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂ ၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကသည့္ (၁) သတိ (၂) ပညာ (၃) ၀ီရိယ (၄) ပီတိ (၅)ကာယပႆဒၶိႏွင့္ စိတၱပႆဒၶိ (၆) ဧကဂၢတာ (၇) တၾတမဇၥ်တၱတာ ေစတသိက္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။

၇။ မဂၢင္ ၈-ပါး
၁။ သမၼာဒိ႒ိမဂၢင္ = ပညာ
၂။ သမၼာသကၤပၸမဂၢင္ = ၀ိတက္
၃။ သမၼာ၀ါစာမဂၢင္ = သမၼာ၀ါစာ
၄။ သမၼာကမၼႏ ၱမဂၢင္ = သမၼာကမၼႏ ၱ
၅။ သမၼာအာဇီ၀မဂၢင္ = သမၼာအာဇီ၀
၆။ သမၼာ၀ါယာမမဂၢင္ = ၀ီရိယ
၇။ သမၼာသတိမဂၢင္ = သတိ
၈။ သမၼာသမာဓိမဂၢင္ = ဧကဂၢတာ

မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကသည့္ ဆုိင္ရာေစတသိက္မ်ား။

တရားကိုယ္ေကာက္ပံု
သတိပ႒ာန္း၊ ဣေျႏၵ၊ ဗုိလ္၊ ေဗာဇၥ်င္၊ မဂၢင္တုိ႔၏ တရားကိုယ္ေကာက္ရာ ဌာနျဖစ္ေသာ စိတ္တုိ႔သည္ တူညီၾက၏ (ေဇာ ၄၂-ပါး)။ သမၼပၸဓာန္ႏွင့္ ဣဒၶိပါဒ္တုိ႔၏ တရားကိုယ္ေကာက္ရာ ဌာနျဖစ္ေသာ စိတ္တုိ႔သည္ တူညီၾက၏။ (ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး)။

သမၼာဒိ႒ိႏွင့္ သမၼာသကၤပၸတုိ႔သည္ `ပညာမဂၢင္´ မည္၏။ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၱႏွင့္ သမၼာအာဇီ၀တုိ႔သည္ `သီလမဂၢင္´ မည္၏။

သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိႏွင့္ သမၼာသမာဓိတုိ႔သည္ `သမာဓိမဂၢင္´ မည္၏။

ထုိ႔ေၾကာင့္ မဂၢင္ ၈-ပါးက်င့္စဥ္တရားကို `သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ သိကၡာသံုးပါး က်င့္စဥ္တရား´ဟုလည္း ေခၚ၏။

သဗၺ သဂၤဟ
စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္၊ နိဗၺာန္ဟူေသာ ပရမတ္တရားအားလံုးကို သိမ္းက်ံဳး၍ ေရတြက္ျပျခင္း

၁။ ခႏၶာ ၅-ပါး
`ခႏၶ´ သဒၵါသည္ `အစုအပံု´ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏။ အတိတ္၊ အနာ၈တ္၊ ပစၥဳပၸန္၊ အဇၥ်တၱ၊ ဗဟိဒၶ၊ ၾသဠာရိက၊ သုခုမ၊ ဟီန၊ ပဏီတ၊ ဒူရ၊ သႏၱိက၊ အားျဖင့္ မ်ားျပားလွေသာ ရုပ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ သခၤါရ၊ ၀ိညာဏ္တုိ႔ကို ၅စု ၅ပံု စုပံုထားျခင္းကို ခႏၶာ ၅-ပါးဟု ေခၚ၏။


၁။ ရပကၡႏၶာ = ရုပ္ ၂၈-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၂။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၃။ သညာကၡႏၶာ = သညာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၄။ သခၤါရကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာ၊ သညာတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာ ေစတသိက္ ၅၀-တုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၅။ သိညာဏကၡႏၶာ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။

၂။ ဥပါဒါနကၡႏၶာ ၅-ပါး
ဥပါဒါန္တရား (ေလာဘႏွင့္ ဒိ႒ိ) တုိ႔၏ အာရုံျဖစ္ေသာ ခႏၶာကို ဥပါဒါနကၡႏၶာဟု ေခၚ၏။ ဥပါဒါန္တုိ႔၏ အာရုံျဖစ္ေသာ ခႏၶာသည္ ေလာကီစိတ္မ်ား၊ ထုိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ေစတသိက္မ်ားႏွင့္ ရုပ္တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ေလာကုတၱရာစိတ္ ေစတသိက္တုိ႔ မပါ၀င္ၾကေခ်။

၁။ ရူပုပါဒါနကၡႏၶာ = ရုပ္ ၂၈-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု
၂။ ေ၀ဒႏုပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးႏွင့္ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၃။ သညဳပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးႏွင့္ယွဥ္ေသာ သညာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၄။ သခၤါရုပါဒါနကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာ၊ သညာတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာ ေလာကီ ေစတသိက္ ၅၀တုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၅။ ၀ိညာဏုပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကိီစိတ္ ၈၁-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။

ခႏၶာ ၂-မ်ိဳးေဟာရျခင္းအေၾကာင္းရင္း
၁။ ေလာကီျဖစ္ေစ၊ ေလာကုတၱရာျဖစ္ေစ ခႏၶာဖြဲ႕၍ ရေကာင္းသမွ်ေသာ တရားမ်ားအားလံုးကို သိမ္းက်ံဳးလ်က္ ျပေတာ္မူျခင္းငွာ ပထမခႏၶေဒသနာကို ေဟာေတာ္မူ၏။

၂။ ၀ိပႆနာ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းေသာအခါ၌ကား ေလာကုတၱရာ ခႏၶာမ်ားကို အာရုံျပဳ၍ မစီးျဖန္းရပါ။ ၀ဋ္ဒုကၡတရားမ်ားကို အာရုံျပဳ၍ စီးျဖန္းပါမွ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱသေဘာ ထင္ျမင္ႏုိင္သည္။ သို႔အတြက္ ၀ိပႆနာမွတ္ရန္အလုိ႔ငွာ ေလာကီတရားမ်ား သက္သက္ကို ခႏၶာဖြဲ႔လ်က္ ဒုတိယဥပါဒါနကၡႏၶ ေဒသနာကို ေဟာေတာ္မူ၏။
နိဗၺာန္သည္ ခႏၶ၀ိမုတ္
နိဗၺာန္သည္ ကာလ ၃-ပါးမွ လြတ္သျဖင့္ ကာလ၀ိမုတ္ ျဖစ္၏။ အဇၥ်တၱ၊ ဗဟိဒၶဟု ၂-မ်ိဳး မကြဲျပားဘဲ ခႏၶာကိုယ္ျပင္ပ၌ တည္ေသာေၾကာင့္ ဗဟိဒၶ တစ္မ်ိဳးသာ ရွိ၏။ ၾသဠာရိက၊ သုခုမဟု ၂-မ်ိဳး မကြဲျပားဘဲ သိမ္ေမြ႕ေသာေၾကာင့္ သုခုမ တစ္မ်ိဳးသာ ျဖစ္၏။ ဟီန၊ ပဏီတဟု ၂-မ်ိဳးမကြဲျပားဘဲ ျမတ္ေသာေၾကာင့္ ပဏီတ တစ္မ်ိဳးသာ ရွိ၏။ ဒူေရ၊ သႏၱိေကဟု ၂-မ်ိဳးမကြဲျပားဘဲ ဉာဏ္ႏွင့္ေ၀းေသာေၾကာင့္ ဒူေရတစ္မ်ိဳးသာရွိ၏။ ဤသို႔ ဆုိင္ရာဌာန၌ ၂-မ်ိဳးမရ၊ တစ္မ်ိဳးစီသာရေသာေၾကာင့္ နိဗၺာန္ကို ေဘဒါဘာ၀=အကြဲအျပားမရွိ´ဟု ဆုိ၏။

ဗဟိဒၶ၊ သုခုမ၊ ပဏီတ၊ ဒူရဟူေသာ ၄-မ်ိဳးကား အခ်င္းခ်င္း ကြဲျပားၾကသည္မဟုတ္။ ဗဟိဒၶနိဗၺာန္သည္ပင္ သုခုမလည္း ျဖစ္၏၊ ပဏီတလည္းျဖစ္၏၊ ဒူရလည္း ျဖစ္၏။

ဤသို႔လွ်င္ နိဗၺာန္၌ အကြဲအျပားမရွိသျဖင့္ နိဗၺာန္ကို ခႏၶာမဖြဲ႕ထုိက္ေခ်။

၃။ အာယတန ၁၂-ပါး
`အာယတန´ သဒၵါသည္ `အေၾကာင္း´ဟူေသာ အနက္တုိ႔ကိုေဟာ၏။ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ရူပါရုံ၊ စကၡဳ ပသာဒ စသည္တုိ႔ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚၾကကုန္၏။ ထုိသို႔ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔ျဖစ္ေပၚေၾကာင္းျဖစ္ေသာ တရားမ်ားကို `အာယတန´ဟု ေခၚ၏။
အတြင္းအဇၥ်တၱိကာယတန ၆-ပါး
၁။ စကၡာယတန = စကၡဳပသာဒ
၂။ ေသာတာယတန = ေသာတပသာဒ
၃။ ဃာနာယတန = ဃာနာပသာဒ
၄။ ဇိ၀ွာယတန = ဇိ၀ွာပသာဒ
၅။ ကာယာယတန = ကာယပသာဒ
၆။ မနာယတန = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁-ပါး

အျပင္ဗာဟိရာယတန ၆-ပါး
၇။ ရူပါယတန = ရူပါရုံ (အဆင္း)
၈။ သဒၵါယတန = သဒၵါရုံ (အသံ)
၉။ ဂႏၶာယတန = ဂႏၶာရုံ (အနံ႔)
၁၀။ ရသာယတန = ရသာရုံ (အရသာ)
၁၁။ ေဖာ႒ဗၺာယတန = ေဖာ႒ဗၺာရုံ (ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာ)
၁၂။ ဓမၼာယတန = ေစတသိက္ ၅၂၊ သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္။

၄။ ဓာတ္ ၁၈-ပါး
မိမိသေဘာကိုေဆာင္တတ္ေသာ တရားကို ဓာတ္ဟုေခၚ၏။ စကၡဳ, ေသာတစေသာ တရားတုိ႔သည္ မိမိသေဘာအတုိင္း တည္ရွိၾကျပီး မိမိဆုိင္ရာသေဘာကို ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ `ဓာတု=ဓာတ္´ဟု အမည္ရ၏။

ဒြါရ ၆-ပံု(အခံဓာတ္)
၁။ စကၡဳဓာတ္
၂။ ေသာတဓာတ္
၃။ ဃာနဓာတ္
၄။ ဇိ၀ွာဓာတ္
၅။ ကာယဓာတ္
၆။ မေနာဓာတ္

အာရုံ ၆-တန္(အတုိက္ဓာတ္)
၇။ ရူပဓာတ္
၈။ သဒၵဓာတ္
၉။ ဂႏၶဓာတ္
၁၀။ ရသဓာတ္
၁၁။ ေဖာ႒ဗၺဓာတ္
၁၂။ ဓမၼဓာတ္
၀ိညာဏ္ ၆-သြယ္(အပြင့္ဓာတ္)
၁၃။ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္
၁၄။ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္
၁၅။ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္
၁၆။ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏဓာတ္
၁၇။ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္
၁၈။ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္

တရားကိုယ္မ်ား။ ။ (၁)စကၡဳပသာဒ (၂)ေသာတပာဒ (၃) ဃာနပသာဒ (၄)ဇိ၀ွာပသာဒ (၅)ကာယပသာဒ (၆)ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းႏွင့္ သမၸဋိစၧိဳန္းေဒြ၊ (၇)ရူပါရုံ (၈)သဒၵါရုံ (၉)ဂႏၶာရုံ (၁၀)ရသာရုံ (၁၁)ေဖာ႒ဗၺာရုံ (၁၂)ေစတသိက္ ၅၂-ပါး သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး, နိဗၺာန္၊ (၁၃)စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြ (၁၇)ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ (၁၈)ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္၁၀-ႏွင့္ မေနာဓာတ္ ၃-ပါးတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာစိတ္ ၇၆-ပါး။

သစၥာေလးပါး
သစၥ = သစၥာသည္ `မွန္ကန္ျခင္း´ အနက္ကိုေဟာ၏။
ဒုကၡဟူ၍ ေဟာထားေသာရုပ္နာမ္တရားတုိ႔သည္ ဧကန္အမွန္ဒုကၡျဖစ္၏။ သမုဒယဟု ေဟာထားေသာ တဏွာသည္လည္း ဧကန္အမွန္ပင္ ဒုကၡ၏အေၾကာင္း ျဖစ္၏။ နိေရာဓဟု ေဟာထားေသာ ဒုကၡခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္း နိဗၺာန္သည္လည္း ဧကန္အမွန္ပင္ ဒုကၡ၏ ခ်ဳပ္ရာမွန္၏။ နိေရာဓဂါမိနီပဋိပဒါ = မဂၢသစၥာဟု ေဟာထားေသာ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္လမ္းစဥ္သည္ ဧကန္အမွန္ပင္ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္မွန္ေပ၏။

တစ္ဖန္ ဤသစၥာေလးပါးတုိ႔သည္ အရိယာပုဂၢိဳလ္မ်ားသာ ပုိင္ပုိင္ႏုိင္ႏုိင္ သိအပ္ေသာေၾကာင့္ `အရိယာ သစၥာ ၄-ပါး´ဟု အမည္ရ၏။

ဤသစၥာ ၄-ပါးတြင္ ဒုကၡသစၥာႏွင့္ သမုဒယသစၥာတုိ႔သည္ ေလာကီသစၥာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ နိေရာဓသစၥာႏွင့္ မဂၢသစၥာတုိ႔သည္ ေလာကုတၱရာသစၥာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။

သံသရာ၌ ျဖစ္ရေသာ ရုပ္နာမ္ဟူသမွ်သည္ ဒုကၡတရားခ်ည္းသာတည္း။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဒုကၡသစၥာသည္ သံသရာ၌ ျဖစ္ရျခင္းဟူေသာ ပ၀တၱိသစၥာျဖစ္၏။ မေကာင္းေသာ အက်ိဳးသစၥာလည္းျဖစ္၏။ သမုဒယသစၥာသည္ ထုိသံသရာ ဒုကၡဟူသမွ်၏ ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္း ပ၀တၳိေဟတုသစၥာတည္း၊ မေကာင္းေသာ အေၾကာင္းသစၥာလည္း ျဖစ္၏။

နိေရာဓသစၥာသည္ သံသရာဒုကၡ၏ ခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ နိ၀တၱိသစၥာတည္း၊ ေကာင္းေသာ အက်ိဳးသစၥာျဖစ္၏။ မဂၢသစၥာသည္ ထုိနိ၀တၱိသို႔ေရာက္ေၾကာင္း နိ၀တၱိေဟတုသစၥာျဖစ္၏။ ေကာင္းေသာအေၾကာင္းသစၥာလည္းျဖစ္၏။

အရိယသစၥာ ၄-ပါးကို ေကာင္းစြာျမင္သိေသာသူသည္ မဂ္ဉာဏ္၊ ဖုိလ္ဉာဏ္ျဖင့္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳရ၏။ ခႏၶာ ၅-ပါး၊ အာယတန ၁၂၊ ဓာတ္ ၁၈-ပါးတုိ႔ကို ထင္ျမင္ေအာင္ ၀ိပႆနာရူပြားျခင္းသည္ အရိယသစၥာ ၄-ပါးကို ျမင္သိလာရန္အတြက္ ျဖစ္၏။

သို႔ျဖစ္၍ ျမတ္စြာဘုရား၏ သာသနာေတာ္ႏွင့္ ၾကံဳေတြ႕ေနရေသာ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ခႏၶာ၊ အာယတန၊ ဓာတ္၊ သစၥာတုိ႔၏ သေဘာကိုမွ် မသိနားမလည္လွ်င္ လူျဖစ္ရက်ိဳးမနပ္ျပီဟု ဆုိစမွတ္ျပဳၾကပါသည္။

၁။ သျဂၤဳလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡအရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = ဒုကၡသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၅၁-ပါး၊ ရုပ္ ၂၈-ပါး၊ ဤအလံုစံုေသာ ေတဘူမက တရားတုိ႔ကို ဒုကၡအမွန္ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ဒုကၡသစၥာဟုေခၚ၏။

၂။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡသမုဒယ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = သမုဒယသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= တဏွာေလာဘသည္ ဒုကၡေျဖစ္ေစေသာအေၾကာင္းရင္း အမွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ သမုဒယသစၥာမည္၏။

၃။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡနိေရာဓ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = နိေရာဓသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= နိဗၺာန္သည္ ဒုကၡခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ အမွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ နိေရာဓသစၥာမည္၏။

၄။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡနိေရာဓ ဂါမိနီပဋိပဒါ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = မဂၢသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= မဂ္၌ယွဥ္ေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးသည္ နိဗၺာန္သို႔ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္မွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ မဂၢသစၥာမည္၏။

အခန္း(၇) သမုစၥည္းပိုင္း-၁

အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆုိခ်က္

၁။ သမုစၥယ = သမုစၥည္း
မိမိဆုိင္ရာ သေဘာလကၡဏာအသီးသီး ရွိၾကေသာ ပရမတၳတရား ၇၂-ပါးတုိ႔ကို သေဘာတူရာ ေပါင္းစည္း တင္ျပျခင္း။

၂။ ၀တၳဳဓမၼာ
စိတ္ ၁၊ ေစတသိက္ ၅၂၊ နိပၹႏၷရုပ္ ၁၈၊ နိဗၺာန္ ၁၊ ေပါင္း ပရမတၳတရား ၇၂-ပါးတုိ႔သည္ သီးျခား အထည္ကိုယ္၀တၳဳမ်ား ရွိၾကေသာ သေဘာတရားမ်ား ျဖစ္ၾကသျဖင့္ ၀တၳဳဓမၼာဟု အမည္ရၾက၏။

အကုသလသဂၤဟ

အကုသိုလ္တရားမ်ားကို ေပါင္းစည္းတင္ျပျခင္း
၁။ အာသေ၀ါတရား ၄-ပါး
စိမ္ရည္အိုးထဲ၌ ၾကာျမင့္စြာ စိမ္ထားေသာ စိမ္္ရည္ အရက္ကဲ့သုိ႔ အနမတဂၢသံသရာ၀ယ္ သတၱ၀ါတုိ႔၏ ခႏၶာအစဥ္တည္းဟူေသာ စိမ္ရည္အုိး၌ ၾကာရွည္စြာ စိမ္ထားသည္ျဖစ္၍ အာနိသင္ ျပင္းျပကာ မိမိတို႔ကိန္းရာ ပုထုဇဥ္ သတၱ၀ါတုိ႔အား ေတြေ၀ယစ္မူးေစသည့္ တရား ၄-ပါး။


၁။ ကာမသ၀ = ၀တၳဳအာရုံကာမဂုဏ္ကို တပ္မက္တတ္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၂။ ဘ၀ါသ၀ = ရူပစ်ာန္၊ အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္တုိ႔၏ အက်ိဳး၀ိပါက္ကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၃။ ဒိ႒ာသ၀ = အယူလြဲမူ မိစၧာဒိ႒ိ။ ေလာဘမူဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဒိ႒ိေစတသိက္။
၄။ အ၀ိဇၨာသ၀ = အာရုံ၏သေဘာမွန္ကို မသိမူေမာဟ။ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေမာဟေစတသိက္။

၂။ ၾသဃ ၄-ပါး
ကာေမာဃ၊ ဘေ၀ါဃ၊ ဒိေ႒ာဃ၊ အ၀ိေဇၨာဃ။ အဓိပၸာယ္ႏွင့္ တရားကိုယ္တုိ႔မွာ အာသ၀ ၄-ပါးအတုိင္း ျဖစ္ၾက၏။ ၾသဃတည္းဟူေသာ ပကတိေရအယဥ္သည္ သတၱ၀ါမ်ားကုိ လႊမ္းမုိးနစ္ျမွဳပ္ႏွိပ္စက္ သတ္ျဖတ္တတ္သကဲ့သို႔ ေလာဘ၊ ဒိ႒ိႏွင့္ ေမာဟတရားတုိ႔သည္လည္း သတၱ၀ါမ်ားကို လႊမ္းမုိး ႏွစ္ျမွဳပ္ႏွိပ္စက္ သတ္ျဖတ္တတ္၏။ ၀ဋ္ဒုကၡ၀ယ္ အပါယ္ ၄-ပါးအထိ နစ္ျမွဳပ္ေအာင္ လႊမ္းဖိသတ္ျဖတ္တတ္၏။

၃။ ေယာဂ ၄-ပါး
ကာမေယာဂ၊ ဘ၀ေယာဂ၊ ဒိ႒ိေယာဂ၊ အ၀ိဇၨာေယာဂ။
အဓိပၸာယ္ႏွင့္ တရားကိုယ္တို႔မွာ အာ၀သ ၄-ပါးအတုိင္း ျဖစ္ၾက၏။ အေစးႏွင့္ကပ္၍ ယွဥ္စပ္ထားသကဲ့သို႔ သတၱ၀ါမ်ားကို ၀ဋ္ဆင္းရဲ၌ ယွဥ္စပ္ေပးတတ္ေသာတရားကို ေယာဂဟု ေခၚ၏။

၄။ ဂႏၳ ၄-ပါး
သံကြင္းခ်င္းဆက္ကာ ထံုးေႏွာင္ဖြဲ႕ယွက္ထားသကဲ့သို႔ သတၱ၀ါတုိ႔၏ နာမကာယ၊ ရူပကာယတို႔ကို ၀ဋ္ဆင္းရဲမွ မလြတ္ရေအာင္ `စုတိျပီး ပဋိသေႏၶ၊ ပဋိသေႏၶျပီး စုတိ´ဟု ဆက္ေပးတတ္ေသာ တရားကို ဂႏၱဟု ေခၚ၏။

၁။ အဘိဇၥ်ာကာယဂႏၳ = အာရုံတစ္ခုခုကို ေရွးရူၾကံစည္လုိခ်င္ျခင္းသေဘာ၊ မိမိဥစၥာျဖစ္ေစ၊ သူတစ္ပါးဥစၥာျဖစ္ေစ၊ တရားသည္ျဖစ္ေစ၊ မတရားသည္ျဖစ္ေစ၊ လုိခ်င္မူ ေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ရွိေသာ ေလာဘအားလံုး။

၂။ ဗ်ာပါဒကာယဂႏၳ = စိတ္၏ေဖာက္ျပန္ ပ်က္စီးျခင္း၊ စိတ္ဆုိးျခင္းသို႔ေရာက္ေၾကာင္း ျဖစ္ေသာ ေဒါသ၊ ေဒါသမူ၊ စိတ္ ၂-ပါး၌ရွိေသာ ေဒါသတည္း။

၃။ သီလဗၺတပရာမာ သကာယဂႏၳ = `ႏြား၊ ေခြး စသည္တုိ႔၏ အေလ့အက်င့္ကို က်င့္လွ်င္ ကိေလသာမွလည္း စင္ၾကယ္၏။ သံသရာမွလည္း လြတ္ေျမာက္၏´ဟု မွားယြင္းစြာ သံုးသပ္စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။

၄။ ဣဒံသစၥာဘိနိေ၀ = မိစၧာအယူအက်င့္တစ္မ်ိဳးကို မွတ္ယူက်င့္သံုးျပီးလွ်င္ `ဤ ငါ၏ အယူအက်င့္သာမွန္၏။ တစ္ပ ါးသူတုိ႔၏ အယူအက်င့္သည္ အမွားတည္း´ဟု ျပင္းထန္စြာ စြဲယူေသာဒိ႒ိ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၅။ ဥပါဒါန္ ၄-ပါး
ေျမြက ဖားကို ဖမ္းထားသကဲ့သို႔ မစြန္႔လႊတ္ႏုိင္ဘဲ စြဲစြဲလမ္းလမ္း ယူထားျခင္း(အာရုံျပဳျခင္း)ကို ဥပါဒါန္ဟု ေခၚ၏။

၁။ ကာမုပါဒါန္ = ကာမဂုဏ္၌ ျပင္းထန္စြာ စြဲလမ္းတပ္မက္ေသာ တဏွာေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္တည္း။

၂။ ဒိ႒ဳပါဒါန္ = သီလဗၺတပရာမာသႏွင့္ သတၱ၀ါဒ ဒိ႒ိ ၂-မ်ိဳးမွအပ က်န္မိစၧာဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိဳး။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။

၃။ သီလဗၺတုပါဒါန္ = သီလဗၺတပရာမာသ အက်င့္မ်ိဳး၌ ျပင္းထန္ခိုင္ျမဲစြာ စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ။ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။

၄။ အတၱ၀ါဒုပါဒါန္ = `အတၱရွိ၏´ဟုစြဲယူေသာ သကၠာယဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိ်ဳး။ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။

ဒိ႒ိတစ္မ်ိဳးတည္းကို တရားအမ်ိဳးမ်ိဳး ဖြဲ႕ဆုိရသည့္အေၾကာင္း
သီလဗၺတပရာမာသဒိ႒ိသည္ `ႏြား ေခြးတုိ႔၏ အေလ့အက်င့္ျဖင့္ ကိေလသာမွ စင္ၾကယ္ကာ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္လြယ္၏´ဟု ယူ၏။ ဣဒံသစၥာဘိနိေ၀သ ဒိ႒ိသည္ `ဤငါ၏ အယူသာအမွန္၊ က်န္အယူေတြအမွားခ်ည္း´ဟု စြဲျမဲစြာယူ၏။ အတၱ၀ါဒုပါဒါနဒိ႒ိသည္ `အတၱရွိ၏´ဟု ယူ၏။ ဤသို႔ စြဲယူပံု အျခင္းအရာ ကြဲျပားေသာေၾကာင့္ တရားကိုယ္အားျဖင့္ ဒိ႒ိေစတသိက္တစ္ခုတည္းကိုပင္ သီလဗၺတပရာမာသ စသည္ျဖင့္ နာမည္ အမ်ိဳးမ်ိဳး တပ္၍ဆုိအပ္၏။
၆။ နီ၀ရဏ ၆-ပါး
စ်ာန္၊ မဂ္၊ ဖုိလ္ႏွင့္ ကုသိုလ္တရားမ်ားကို ျဖစ္ခြင့္မေပးဘဲ တားျမစ္ပိတ္ပင္တတ္ေသာ တရားကို နီ၀ရဏဟု ေခၚ၏။

၁။ ကာမစၧႏၵနီ၀ရဏ = ကာမဂုဏ္ကို လုိခ်င္ႏွစ္သက္တတ္ေသာ တဏွာေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္။

၂။ ဗ်ာပါဒနီ၀ရဏ = အမ်က္ေဒါသ။ ေဒါသမူေဒြ၌ ရွိေသာ ေဒါသ ေစတသိက္။

၃။ ထိန-မိဒၶနီ၀ရဏ = ငိုက္မ်ဥ္း ထုိင္းမူိင္းျခင္းသေဘာ။ ထိနေစတသိက္ႏွင့္ မိဒၶေစတသိက္။

၄။ ဥဒၶစၥ-ကုကၠဳစၥနီ၀ရဏ = ပ်ံ႕လြင့္ပူပန္ျခငး္သေဘာ။ ဥဒၶစၥေစတသိက္ႏွင့္ ကုကၠဳစၥ ေစတသိက္။

၅။ ၀ိစိကိစၧာနီ၀ရဏ = ကုသိုလ္တရားတုိ႔၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ျခင္းသေဘာ။ ၀ိစိကိစၧာ ေစတသိက္။

၆။ အ၀ိဇၨာနီ၀ရဏ = အာရုံ၏ သေဘာမွန္ မသိျခင္း၊ ေတြေ၀ျခင္း သေဘာ။ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ေမာဟေစတသိက္။

၇။ အႏုသယ ၇-ပါး
သတၱ၀ါတုိ႔၏ ခႏၶာအစဥ္၌ ဘ၀အဆက္ဆက္ အျမဲမျပတ္ ကိန္း၀ပ္လ်က္ လုိက္ပါေနေသာ ကိေလသာမ်ိဳးဓာတ္ကို အႏုသယဟု ေခၚ၏။

ထုိအႏုသယသည္ ဥပါဒ္-ဌီ-ဘင္ အားျဖင့္ အထည္ကိုယ္ ထင္ရွားစြာ ရွိသည္မဟုတ္။ ဆုိင္ရာအာရုံႏွင့္ ဆံုေတြ႕သည့္အခါ ႏုိးၾကားထၾကြလာေအာင္ အဆင္သင့္ျဖစ္ေနေသာ ကိေလသာဓာတ္တစ္မ်ိဳးျဖစ္၏။ သရက္ပင္တြင္ သရက္သီးသီးဖို႔ရာ ဓာတ္သတၱိကိန္း၀ပ္ ေနသကဲ့သို႔တည္း။

၁။ ကာမရာဂါႏုသယ = ၀တၳဳအာရုံ ကာမဂုဏ္ကို ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္။

၂။ ဘ၀ရာဂါႏုသယ = ရူပစ်ာန္၊ အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထိုစ်ာန္တုိ႔၏ အက်ိဳး၀ိပါက္ကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘ။

၃။ ပဋိဃာႏုသယ = ေဒါသမူေဒြ၌ရွိေသာ ေဒါသေစတသိက္။

၄။ မာနာႏုသယ = ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ မာနေစတသိက္။

၅။ ဒိ႒ာႏုသယ = ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိေစတသိက္။

၆။ ၀ိစိကိစၧာႏုသယ = ၀ိစိကိစၧာေစတသိက္။

၇။ အ၀ိဇၨာႏုသယ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ေမာဟေစတသိက္။
၈။ သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါး
သတၱ၀ါတုိ႔ကို ထုိထုိဘ၀မွ မလြတ္ရေအာင္ (၀ါ) သံသရာစက္မွ မရုန္းထြက္ႏုိင္ေအာင္ ၾကိဳးျဖင့္ တုပ္ေႏွာင္ထားသကဲ့သို႔ ခ်ည္ေႏွာင္တတ္ေသာ တရားကို သံေယာဇဥ္ဟု ေခၚ၏။

၁။ ကာမရာဂသံေယာဇဥ္ = ၀တၳဳအာရုံကာမဂုဏ္ကို ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။

၂။ ရူပကာမသံေယာဇဥ္ = ရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္၏ အက်ိဳး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္မူ တဏွာ။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။

၃။ အရူပရာဂသံေယာဇဥ္ = အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္၏ အက်ိဳး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္မူ တဏွာ။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။

၄။ ပဋိဃသံေယာဇဥ္ = အမ်က္ေဒါသ။ ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ေဒါသ။

၅။ မာနသံေယာဇဥ္ = ေထာင္လႊားမူမာန။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘ။

၆။ ဒိ႒ိသံေယာဇဥ္ = သီလဗၺတပရာမာသဒိ႒ိမွ တစ္ပါး က်န္ဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိဳး။

၇။ သီလဗၺတပရာမာသသံေယာဇဥ္ = ႏြားအက်င့္ ေခြးအက်င့္ စသည့္ သီလဗၺတပရာမာသ အက်င့္၌ မွားယြင္းစြာ သံုးသပ္စြဲလမ္းသည့္ ဒိ႒ိေစတသိက္။

၈။ ၀ိစိကိစၧာသံေယာဇဥ္ = ယံုမွား သံသယျဖစ္မူ ၀ိစိကိစၧာေစတသိက္။

၉။ ဥဒၶစၥသံေယာဇဥ္ = ပ်ံ႕လြင့္မူ ဥဒၶစၥေစတသိက္။

၁၀။ အ၀ိဇၨာသံေယာဇဥ္ = အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို မသိမူ ေမာဟ ေစတသိက္။

အထက္ပါ သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါးသည္ သုတၱန္နည္း သံေယာဇဥ္မ်ား ျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မ်ားမွာ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ မာန၊ ဒိ႒ိ၊ ၀ိစိကိစၧာ၊ ဥဒၶစၥ၊ အ၀ိဇၨာဟူ၍ ၇-ပါးသာ ရွိ၏။


အဘိဓမၼာနည္းသံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါးတြင္ တရားကိုယ္မ်ားသည္ သုတၱန္နည္းထက္ ဣႆာႏွင့္ မစၧရိယ ၂-ပါးပိုျပီး ဥဒၶစၥ ၁-ပါးေလ်ာ့၏။ ရူပရာဂႏွင့္ အရူပရာဂ သံေယာဇဥ္တုိ႔ကို ဘ၀ရာဂ သံေယာဇဥ္ဟု ေပါင္း၍ဆုိ၏။

ဤနည္း ၂-ပါးလံုးကို ေပါင္းေသာ္ တရားကိုယ္ ၉-ပါးရ၏။

၉။ ကိေလသာ ၁၀-ပါး
စိတ္ကိုညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာ တရားကို ကိေလသာဟုေခၚ၏။
၁။ ေလာဘ၊ ၂။ ေဒါသ၊ ၃။ ေမာဟ၊ ၄။ မာန၊ ၅။ ဒိ႒ိ၊ ၆။ ၀ိစိကိစၧာ၊ ၇။ ထိန၊ ၈။ ဥဒၶစၥ၊ ၉။ အဟိရိက၊ ၁၀။ အေနာတၱပၸ

တရားကိုယ္မ်ားမွာ ဤအမည္ရွိၾကေသာ ေစတသိက္မ်ားပင္တည္း။

တစ္ေထာင့္ငါးရာ ကိေလသာ
ေလာဘသည္ နာမ္ေတပညာသ (စိတ္၁ + ေစတသိက္ ၅၂) နိပၹႏၷတရုပ္ အ႒ာရသ (၁၈)ႏွင့္ လကၡဏရုပ္ ၄-ပါးတည္းဟူေသာ ၇၅-ပါးေသာ တရားတုိ႔ကို အာရုံျပဳ၏။ ထုိ ၇၅-ပါးေသာ အာရုံသည္ မိမိ၏ အဇၥ်တၱသႏၱာန္မွာလည္း ရွိ၏။ ဗဟိဒၶသႏၱာန္မွာလည္း ရွိ၏။ သို႔အတြက္ အဇၥ်တၱသႏၱာန္ကို အာရုံျပဳေသာ ေလာဘ ၇၅-ပါး၊ ဗဟိဒၶကို အာရုံျပဳေသာ ေလာဘ ၇၅-ပါး၊ ေပါင္း ေလာဘ ၁၅၀-ရ၏။

အလားတူပင္ ေဒါသစသည့္ က်န္ကိေလသာ ၉-ပါးတို႔သည္လည္း အေရအတြက္ ၁၅၀-စီရွိ၏။ သို႔ျဖစ္၍ ကိေလသာ ၁၀-ပါးအတြက္ စုစုေပါင္း ကိေလသာ ၁၅၀x၁၀=၁၅၀၀ ျဖစ္၏။

ေဆာင္ပုဒ္။ ။
နာမ္ေတပညံ၊ ရုပ္နိပၹန္၊ လကၡဏံရုပ္ေလး။
သႏၱာန္ႏွစ္၀၊ ေျမွာက္ဆင့္က၊ တစ္ရာ့ငါးဆယ္ေရး။
ဆယ္ကိေလသာ ေျမွာက္ဆင့္ကာ၊ ငါးရာတစ္ေထာင္ေတြး။

မိႆက သဂၤဟ

ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္၊ အဗ်ာကတတုိ႔ကို ေရာျပြမ္းေပါင္းစု၍ တင္ျပျခင္း

၁။ အဟိတ္ ၆-ပါး
ေရေသာက္ျမစ္သည္ သစ္ပင္ကို ခုိင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပံ့သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိႏွင့္အတူ ျဖစ္ဖက္တရားတို႔ကို ခိုင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပ့ံတတ္ေသာ တရားကို `ေဟတု = ဟိတ္´ဟုေခၚ၏။

အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘဟိတ္၊ ေဒါသဟိတ္၊ ေမာဟဟိတ္။
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္၊ အေမာဟဟိတ္။
အဗ်ာကတဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္။ အေမာဟဟိတ္။


၂။ စ်ာန္နင္ ၇-ပါး
အာရုံတစ္ခုကိုယူရာ၌ ရုိးရုိးအာရုံျပဳပံုထက္ လြန္ကဲ၍ စူးစူးစိုက္စိုက္ ရူတတ္ေသာ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စေသာ တရားအေပါင္းကို `စ်ာန=စ်ာန္´ဟု ေခၚ၏။ ထုိစ်ာန္၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `စ်ာနဂၤ=စ်ာနင္´ဟု ေခၚ၏။

၁။ ၀ိတက္စ်ာနင္ = ၀ိတက္ယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၅-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။

၂။ ၀ိစာရစ်ာနင္ = ၀ိစာရယွဥ္သည့္ စိတ္ ၆၆-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိစာရ။

၃။ ပီတိစ်ာနင္ = ပီတိယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၁-ပါး၌ ရွိေသာ ပီတိ။

၄။ ဧကဂၢတာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၉-ပါး၌ရွိသည့္ ဧကဂၢတာ။

၅။ ေသာမနႆစ်ာနင္ = ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ၆၂-ပါး၌ရွိသည့္ ေသာမနႆ ေ၀ဒနာ။

၆။ ေဒါမနႆစ်ာနင္ = ေဒါသမူေဒြ၌ရွိသည့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ။

၇။ ဥေပကၡာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-မွ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၈-ပါးၾကဥ္ေသာ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ရွိသည့္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ။

၃။ မဂၢင္ ၁၂-ပါး
`မဂၢ´ သဒၵါသည္ `လမ္းေၾကာင္း´ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏။ သမၼာဒိ႒ိစေသာ ကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ သုဂတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္းျဖစ္၏။ မိစၧာဒိ႒ိစေသာ အကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ ဒုဂၢတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္း ျဖစ္၏။

ထုိ `မဂၢ´မည္ေသာ တရားအေပါင္းအစု၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `မဂၢဂၤ=မဂၢင္`ဟု ေခၚ၏။

၁။ သမၼာဒိ႒ိ = ေကာင္းစြာသိျမင္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ပညာ။

၂။ သမၼာသကၤပၸ = ေကာင္းစြာၾကံစည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ိတက္။

၃။ သမၼာ၀ါစာ = ေကာင္းစြာေျပာဆုိမူ၊ မဟာကုု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာ၀ါစာ။

၄။ သမၼာကမၼႏၱ = ေကာင္းစြာျပဳလုပ္မူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာကမၼႏၱ။

၅။ သမၼာအာဇီ၀ = ေကာင္းစြာအသက္ေမြးမူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာအာဇီ၀။

၆။ သမၼာ၀ါယာမ = ေကာင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ီရိယ။

၇။ သမၼာသတိ = ေကာင္းစြာ ေအာက္ေမ့မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ သတိ။

၈။ သမၼာသမာဓိ = ေကာင္းစြာတည္ၾကည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ဧကဂၢတာ။

၉။ မိစၧာဒိ႒ိ = မွားယြင္းစြာ သိျမင္မူ၊ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိ။

၁၀။ မိစၧာသကၤပၸ = မွားယြင္းစြာ ၾကံစည္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။

၁၁။ မိစၧာ၀ါယာမ = မွားယြင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ီရီယ။

၁၂။ မိစၧာသမာဓိ = မွားယြင္းစြာ တည္ၾကည္မူ၊ ၀ိစိကိစၧာၾကဥ္ေသာ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၁-ပါး၌ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။
၄။ ဣေျႏၵ ၂၂-ပါး
`ဣေျႏိယ´သဒၵါသည္ `အစိုးရျခင္း´ ဟူေသာ အနက္ကိုေဟာ၏။ မိမိတုိ႔ဆုိင္ရာ ကိစၥအသီးသီး၌ အစိုးရမူ ရွိၾကေသာ တရားတုိ႔ကို ဣေျႏၵမ်ားဟု ေခၚ၏။

၁။ စကၡဳေျႏၵ = စကၡဳပသာဒ။ ျမင္သိမူ၌ အစိုးရ၏။

၂။ ေသာတိေျႏၵ = ေသာတပသာဒ။ ၾကားသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၃။ ဃာနိေျႏၵ = ဃာနပသာဒ။ နံသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၄။ ဇိ၀ွိေျႏၵ = ဇိ၀ွာပသာဒ။ စားသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၅။ ကာယိေျႏၵ = ကာယပသဒ။ ထိသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၆။ ဣတၳိေျႏၵ = ဣတၳိဘာ၀ရုပ္။ အမသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။

၇။ ပုရိသေျႏၵ = ပုရိသဘာ၀ရုပ္။ အထီးသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။

၈။ ဇီ၀ိတိေျႏၵ = ဇီ၀ိတရုပ္ႏွင့္ ဇီ၀ိတိေျႏၵေစတသိက္။ အတူျဖစ္ဖက္တရားမ်ား အသက္ရွည္စြာ တည္တံ့ေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္မူ၌ အစိုးရ၏။

၉။ မနိေျႏၵ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁။ အာရုံသိမူ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို အစိုးရ၏။

၁၀။ သုခိေျႏၵ = သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ ဣ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၁။ ဒုကၡိေျႏၵ = ဒုကၡသဟဂုတ္ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၂။ ေသာမနႆိေျႏၵ = ေသာမနႆစိတ္ ၆၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ေသာမနႆေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွ တစ္ပါးက်န္အာရုံ ၅-ပါး၏ ဣ႒အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၃။ ေဒါမနႆိေျႏၵ = ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွတစ္ပါးက်န္ အာရုံ ၅-ပါး၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၄။ ဥေပကၡိေျႏၵ = ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စိတ္ ၅၅-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ အလယ္အလတ္ ျဖစ္ေသာ ဣ႒မဇၥ်တၱအရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၅။ သဒၶိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သဒၶါ ေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို ၾကည္လင္စူးစိုက္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၆။ ၀ီရိယိေျႏၵ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားကို မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၇။ သတိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သတိေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္ တရားတုိ႔ကို ေအာက္ေမ့အမွတ္ရေစမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၈။ သမာဓိေျႏၵ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာစိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္ စိတ္တုိ႔ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ ေစတသိက္။ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။

၁၉။ ပညိေျႏၵ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာ၊ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ အစိုးရ၏။

၂၀။ အနညာတညႆာမီတိေျႏၵ = ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္၌ ရွိေသာ ပညာ။

၂၁။ အညိေျႏၵ = အထက္မဂ္ ၃-ပါး၊ ေအာက္ဖိုလ္ ၃-ပါး၌ရွိေသာ ပညာ။

၂၂။ အညာတာ၀ိေျႏၵ = အရဟတၱဖုိလ္၌ရွိေသာ ပညာ။

၅။ ဗုိလ္ ၉-ပါး
ေလာက၌ `ဗိုလ္´ လုပ္သူသည္ ရန္သူႏွင့္ ၾကံဳလွ်င္ မတုန္လူပ္သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ ဆန္႔က်င္ဘက္တရားေၾကာင့္ တုန္လူပ္ျခင္း မရွိဘဲ ျမဲခိုင္ေသာ တရားကို `ဗလ=ဗိုလ္´ဟု ေခၚ၏။

၁။ သဒၶါဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ သဒၶါ။ ကုသိုလ္ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ၾကည္လင္စူးစိုက္ၾကရန္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၂။ ၀ီရိယဗုိလ္ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးေသာတရား။

၃။ သတိဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာသတိ။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ ေအာက္ေမ့ အမွတ္ရေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။

၄။ သမာဓိဗုိလ္ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာ စိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္စိတ္ကို ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။ တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၅။ ပညာဗုိလ္ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွသ္ေသာ ပညာ။ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၆။ ဟိရီဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ဟိရိ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၇။ ၾသတၱပၸဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ၾသတၱပၸ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၈။ အဟိရိကဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ ယွဥ္ေသာ အဟိရိက ေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။

၉။ အေနာတၱပၸဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ အေနာတၱပၸေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။

၆။ အဓိပတိ ၄-ပါး
မိမိႏွင့္ အတူျဖစ္ဖက္ တရားအားလံုးတုိ႔၏ အၾကီးအကဲ အရွင္သခင္ျဖစ္ေသာ တရားကို အဓိပတိဟု ေခၚ၏။

အဓိပတိ၏ အစိုးရပံုသည္ ျပည့္ရွင္မင္း၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။

အဓိပတိတရားသည္ ယွဥ္ဖက္ စိတ္ေစတသိက္အားလံုးကို လႊမ္းမုိး၏။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၏။

ဣေျႏၵ၏ အစိုးရပံုသည္ မွဴးမတ္၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။ ဣေျႏၵတစ္ပါးစီသည္ မိမိဆုိင္ရာကိစၥ၌ မိိမိအစိုးရျပီး အျခားကိစၥမ်ား၌ အျခားဣေျႏၵတုိ႔၏ အလုိသို႔ လုိက္ပါရ၏။

၁။ ဆႏၵာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈၊ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ဆႏၵ။

၂။ ၀ီရိယာဓိပတိ = အထက္ပါဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယ။

၃။ စိတၱာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး။

၄။ ၀ီမံသာဓိပတိ = တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာပညာ။ စူးစမ္းဆင္ျခင္တတ္ေသာ ပညာကို `၀ီမံသ´ဟု ေခၚ၏။

၅။ ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈-ပါး = ေလာဘမူ ၈၊ ေဒါသမူ ၂၊ မဟာကုသိုလ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄။

၆။ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး = မဟာကုသိုလ္ ဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ မဟဂၢဳတ္ၾကိယာ ၉၊ မဂ္ ၄၊ ဖိုလ္ ၄။

၇။ အာဟာရ ၄-ပါး
အစာအာဟာရသည္ ခႏၶာကိုယ္အား မပ်က္မစီးၾကီးပြားခုိင္ခ့့ံေအာင္ ရြက္ေဆာင္ ေထာက္ပံ့ထားသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိဆုိင္ရာအက်ိဳးကို လြန္စြာျဖစ္ေစႏုိင္၊ ရြက္ေဆာင္ေပးႏုိင္ေသာ တရားကို `အာဟာရ´ဟု ေခၚ၏။

၁။ ကဗဠီကာရာဟာရ = ၾသဇာရုပ္။ ၾသဇာႏွင့္တကြ ရုပ္ ၈-ပါးအစုျဖစ္ေသာ အာဟာဇအဠကလာပ္ကိုေဆာင္၏။

၂။ ဖႆာဟာရ = စိတ္အားလံုး၌ ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္။ ေ၀ဒနာဟူေသာ အက်ိဳးကိုိ ေဆာင္၏။

၃။ မေနာသေဥၥတနာဟာရ = စိတ္အားလံုးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ။ ပဋိသေႏၶ၀ိညာဏ္ဟူေသာ အက်ိဳးကိုေဆာင္၏။ (သခၤါရပစၥယာ ၀ိညာဏံကို ေထာက္။ သခၤါရ = ေစတနာကံ)

၄။ ၀ိညာဏာဟာရ = စိတ္အားလံုး။ အတူျဖစ္ဖက္ ေစတသိက္နာမ္ႏွင့္ ရုပ္တရားကိုေဆာင္၏။ (၀ိညာဏပစၥယာ နာမရူပံကို ေထာက္ပါ။)