ဘံုအားျဖင့္ စိတ္ကို ၄-မ်ိဳးခြဲျခားပံု
၁။ ကာမဘံု (ကာမ ၁၁-ဘံု) - ကာမ၀စရစိတ္ ၅၄
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ အဟိတ္စိတ္ ၁၈၊ ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄
၂။ ရူပဘံု (ရူပျဗဟၼာ ၁၆ - ဘံု) - ရူပ၀စရစိတ္ ၁၅
၃။ အရူပဘံု (အရူပျဗဟၼာ ၄-ဘံု) - အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂
၄။ ေလာကုတၱရာဘံု (ေလာကုတၱရာ အ၀တၳာဘံု) - ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈ (၄၀)
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး
အျပစ္ရွိေသာ စိတ္မ်ားကို အကုသိုလ္စိတ္မ်ားဟုေခၚ၏။
အကုသိုလ္စိတ္မ်ားမွာ -
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး - လုိခ်င္တပ္မက္မူေလာဘအရင္းခံသည္။
ေဒါသမူ စိတ္ ၂-ပါး - စိတ္ဆုိးစိတ္ပ်က္မူ ေဒါသအရင္းခံသည္။
ေမာဟမူစိတ္ ၂-ပါး - မသိေတြေ၀မူ ေမာဟအရင္းခံသည္။
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေသာမနႆသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ဥေပကၡာသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ
ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိယွဥ္လ်က္ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို မယံု)
ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိမယွဥ္ဘဲ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို ယံု)
အသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူမပါဘဲ အလုိအေလ်ာက္ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထက္ျမက္သည့္စိတ္)
သသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထုိင္းမူိင္းသည့္စိတ္)
အသံုးခ်မူ
ကာမဂုဏ္အာရုံကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေနသည့္အခါ ေလာဘမူစိတ္ျဖစ္သည္။
ဥပမာ။ ။ရုပ္ရွင္ကို ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၾကည့္ေနသူ၌ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ရုပ္ရွင္ၾကည့္သည္ကို အျပစ္ရွိမွန္း မဆင္ျခင္မိသျဖင့္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ႏွစ္သက္တပ္မက္ေနသည့္အတြက္ သခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္သည္။
ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၀တၳဳဖတ္ေနသူ၊ သီခ်င္းနားေထာင္ေနသူ၊ သနပ္ခါး မိတ္ကပ္ လိမ္းက်ံေနသူ၊ ေရခဲမုန္႔စားသူ၊ ပန္ကာေလခံသူ စသည္တုိ႔၌လည္း အလားတူပင္ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ျဖစ္၏။
၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ အာရုံခံစားလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္၊ အျပစ္ရွိသည္ဟု ဆင္ျခင္မိလွ်င္ ဒိ႒ိမယွဥ္သျဖင့္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္၊ သူတစ္ပါးတုိက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ အသီးသီးျဖစ္သည္။
ေဒါသမူစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေဒါမနႆသဟဂုတ္ = စိတ္ဆတင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ပဋိဃသမၸယုတ္ = အမ်က္ေဒါသယွဥ္လ်က္
အသံုးခ်မူ
စိတ္ဆုိး၊ စိတ္ပ်က္၊ စိတ္ဆင္းရဲေသာအခါတုိင္း ေဒါသမူစိတ္ ျဖစ္သည္။ ေဒါသမူစိတ္ျဖစ္တုိင္း စိတ္ပူေလာင္ ေဆြးေျမ႕ရသျဖင့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာျဖစ္ေပၚျပီး ပဋိဃေခၚ ေဒါသေစတသိက္ ယွဥ္၏။
မိမိအလိုအေလ်ာက္ စိတ္ဆိုး/စိတ္ပ်က္ေနလွ်င္ အသခၤါရိက စိတ္ျဖစ္၏။ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းေျပာဆိုမွ စိတ္ဆုိး/စိတ္ပ်က္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္၏။
ေမာဟစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ၀ိစိကိစၧာသမၸယုတ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
၀ိစိကိစၧာ = ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ၊ ကံတရားစသည့္ ကုသိုလ္ေရး၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ျခင္းသေဘာ
ဥဒၶစၥ = အာရုံအမ်ိဳးမ်ိဳးသို႔ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္ျခင္းသေဘာ
အသံုးခ်မူ
ရတနာသံုးပါး ကံတရားစသည္၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ေနသူတြင္ ေမာဟမူ ၀ိစိကိစၧာ သမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အာရုံပ်ံ႕လြင့္ျပီး ေတြေ၀ ေငးေမာေနသူ၌ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
အကုသိုလ္ မျဖစ္ေရး
အကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္တုိင္း သတိထားမိလွ်င္ အကုသိုလ္စိတ္ အစဥ္ျပတ္သြားမည္။ အထူးသျဖင့္ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ ၁၀-ပါးကို အကုသိုလ္စိတ္တုိ႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္ရေပရာ အပါယ္က်ႏုိင္သည့္ အကုသိုလ္စိတ္ကို အျဖစ္မခံဘဲ ေရွာင္ရွားႏုိင္လွ်င္ အပါယ္ေဘး လံုျခံဳသြားလိမ့္မည္။ စိတ္အၾကံကို ထိန္းႏုိင္ပါက ကိုယ္ ႏူတ္ အမူအရာတို႔ကို ထိန္းျပီးသား ျဖစ္သြားလိမ့္မည္။
အဟိတ္စိတ္ ၁၈-ပါး (ဟိတ္မပါသည့္စိတ္မ်ား)
၁။ အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၂။ အဟိတ္ ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၃။ အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
ဟိတ္ = ေဟတု = အေၾကာင္းတရား (၀ါ) အရင္းအျမစ္သဖြယ္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား
အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ (ျမင္သိစိတ္) ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ (ၾကားသိစိတ္) ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ (နံသိစိတ္) ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ (စားသိစိတ္) ၁
၅။ ဒုကၡသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ (ထိသိစိတ္) ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္းစိတ္ (အာရုံလက္ခံစိတ္) ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ (အာရုံစူးစမ္းစိတ္) ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
အကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးအကုသိုလ္ကံတုိ႔၏အက်ိဳး (၀ိပါက္=၀ိပါက=အက်ိဳး) ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ မေကာင္းေသာ အာရုံမ်ားကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕သည့္ အခါ အာရုံကို သိေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္တုိ႔သည္ တစ္စကၠန္႔အတြင္း၌ ကုေဋတစ္သိန္းေက်ာ္ ေရွ႕ဆင့္ေနာက္ဆင့္ ျဖစ္ပ်က္သြားၾကရာ ျမင္သိစိတ္၊ ၾကားသိစိတ္တစ္လံုး ျဖစ္ပ်က္သြားေသာအခ်ိန္သည္ အလြန္တုိေတာင္း၏။ ဤတုိေတာင္းသည့္ အခ်ိန္အတြင္း၌ အာရုံကို ျပတ္ျပတ္သားသား မသိႏုိင္သျဖင့္ အာရုံကို ခံစားမူမရွိေသးေခ်။ သို႔အတြက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွလြဲလွ်င္ အားလံုး ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွာ ကိုယ္ဆင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြ ျဖစ္သျဖင့္ ဒုကၡသဟဂုတ္စိတ္ျဖစ္၏။ စကၡဳ၀ိဉာဏ္ စသည့္အာရုံသိစိတ္ ခ်ဳပ္ျငိမ္းသြားေသာအခါ ၎စိတ္ယူခဲ့သည့္ အာရုံကို ပ႒ာန္းနည္းအရ ေနာက္ ေနာက္ေသာစိတ္သို႔ လက္ဆင့္ကမ္းေပး၏။ ထိုအာရုံကို သမၸဋိစိၧဳန္က ဆက္ခံယူျပီး သႏၱီရဏစိတ္က စူးစမ္း၏။ ထုိ႔ေနာက္ အဟိတ္ၾကိယာတြင္ ပါေသာ မေနာဒါြရာ၀ဇၨန္းစိတ္က ထုိအာရုံကို ဆံုးျဖတ္ေပး၏။ ထုိအခါမွ အာရုံကို သိလာႏုိင္သည္။
အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၅။ သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္စိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏီၱရဏစိတ္ ၁
၈။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးကုသိုလ္ကံတို႔၏ အက်ိဳးတရားျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ားတည္း။ ေကာင္းေသာအာရုံကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕ရန္ႏွင့္ ထိုအာရုံတုိ႔ကုိ လက္ခံစူးစမ္းရန္တို႔အတြက္ အလုပ္လုပ္ေပးၾက၏။ ကုသလ၀ိပါက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္သည္ သုခသဟဂုတ္(ကိုယ္ခ်မ္းသာျခင္းႏွင့္တကြ) ျဖစ္သည္ကို သတိျပဳပါ။
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ အဟိတ္ႏွင့္ သဟိတ္ဟူ၍ ၂-မ်ိဳးရွိၾက၏။ အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို ဤေနရာ၌ ေဖာ္ျပထား၏။
ဟိတ္ရွိသည့္ သဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို မဟာ၀ိပါက္စိတ္မ်ားအျဖစ္ ကာမေသာဘဏစိတ္မ်ားက႑၌ ေဖာ္ျပပါလိမ့္မည္။
အကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ တစ္စံုရွိသည္ကို စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြဟု ေခၚ၏။ အလားတူပင္ ေသာတ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဃာန၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ ဟူ၍ စုစုေပါင္း ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ပါးရွိ၏။
အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = ပဥၥ + ဒြါရ = မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာ၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္တည္းဟူေသာ တံခါး ၅-ေပါက္၌ ထင္လာသည့္အာရုံမ်ားကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = မေနာဒြါရ + အ၀ဇၨန္းစိတ္ = စိတ္တံခါးေပါက္၌ ထင္လာသည့္ အာရုံကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ = ျမတ္စြာဘုရားႏွင့္ ရဟႏၱာတုိ႔ ျပံဳးရယ္ေသာစိတ္။
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ႏွင့္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္တို႔သည္ ၀ီထိစိတ္ေခၚ အသိစိတ္ျဖစ္ေပၚရန္ မိမိတုိ႔၏ ဆုိင္ရာကိစၥမ်ားကို ၀တၱရားအရ လုပ္ေဆာင္ၾကရေသာေၾကာင့္ `ဥေပကၡာသဟဂုတ္´ စိတ္မ်ားျဖစ္ၾကရ၏။ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္မွာ ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းမူျဖင့္ ျပံဳးရယ္ရေသာေၾကာင့္ `ေသာမနႆသဟဂုတ္´စိတ္ ျဖစ္၏။
ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄-ပါး
(ကာမဘုံ၌ အမ်ားအားျဖင့္ ျဖစ္တတ္ေသာ တင့္တယ္သည့္စိတ္မ်ား)
၁။ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာမဟုတ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
၂။ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး (ေရွးကုသိုလ္ကံ၏ အက်ိဳးျဖစ္ေသာစိတ္)
၃။ မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
ဤစိတ္တုိ႔ကို ကာမကုသိုလ္စိတ္၊ ကာမ၀ိပါက္စိတ္၊ ကာမၾကိယာစိတ္ဟူ၍လည္း ေခၚၾကသည္။
ေသကၡပုဂၢိဳလ္ဆုိသည္မွာ မဂ္ဖုိလ္ရရန္ ၾကိဳးစားေနၾကသည့္ ပုထုဇဥ္မ်ား၊ အထက္မဂ္ဖိုလ္ရရန္ ဆက္လက္ အားထုတ္ေနၾကသည့္ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္ႏွင့္ အနာဂါမ္ပုဂၢိဳလ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ဉာဏသမၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္လ်က္
ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကိုသိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္မယွဥ္ဘဲ
ဒါန၊ သီလ၊ ဘာ၀နာတည္းဟူေသာ ကုသိုလ္ေကာင္းမူ တစ္ခုခုကို ျပဳတုိင္း မဟာကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္ ရႊန္လန္းစြာ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းနည္း မျဖစ္ဘဲ အလယ္အလတ္ သေဘာျဖင့္ျပဳလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ကုသိုလ္ျပဳရာတြင္ ဉာဏ္ယွဥ္ပါက ဉာဏသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္ျပီး ဉာဏ္မယွဥ္လွ်င္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
တုိက္တြန္းမူမပါဘဲ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ အသခၤါရကစိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိကုိယ္ မိမိ တုိက္တြန္းႏူိးေဆာ္၍ ျဖစ္ေစ၊ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းမူေၾကာင့္ျဖစ္ေစ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ သသခၤါရိကကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အသခၤါရိက ကုသိုလ္ကံသည္ သသခၤါရကကုသိုလ္ကံထက္ ပို၍ အက်ိဳးေပးထက္သန္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တုိ႔၏ အမည္မ်ားသည္ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါးတုိ႔၏ အမည္မ်ားအတုိင္းပင္ ျဖစ္ၾက၏။ ခြဲျခားရန္ လိုအပ္ေသာအခါ---
ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာကုသိုလ္စိတ္။
ေသာနမႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာ၀ိပါက္စိတ္ စသည္ျဖင့္ ခြဲျခားႏုိင္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ေရွးဘ၀မ်ားက ကုသိုလ္ေကာင္းမူေၾကာင့္ လက္ရွိဘ၀တြင္ အက်ိဳးခံစားရသည့္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ လူႏွင့္ နတ္တုိ႔သည္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနၾကရ၏။ ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္လွ်င္ တစ္သက္လံုး `ဘ၀င္စိတ္´(ဘ၀ဆက္ေပးေသာစိတ္)အျဖစ္ ဆက္ကာဆက္ကာ ျဖစ္ေပၚရ၏။ ေနာက္ဆံုး ေသသည့္အခါ၌လည္း ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္ `စုတိစိတ္´အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ၀ီထိစိတ္ အစဥ္မ်ား၌လည္း တဒါရုံ ကိစၥတြင္ ပါ၀င္အမူထမ္းၾက၏။
ဉာဏသမၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ(ဉာဏ္ပညာ)ဟူသည့္ ဟိတ္ ၃-ပါးယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို တိဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟုေခၚ၏။ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၁-ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌မူ အေလာဘႏွင့္ အေဒါသ ဟူသည့္ ဟိတ္ ၂-ပါးသာယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို ဒိြဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟု ေခၚဆုိရ၏။
မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တို႔သည္လည္း မဟာကုသုိလ္စိတ္မ်ား အတုိင္းပင္ အမည္ရၾက၏။ ရဟႏၱာမ်ားက ကုသိုလ္ျပဳၾကသည့္အခါ မဟာၾကိယာစိတ္မ်ားျဖင့္ ျပဳၾက၏။ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔သည္ ဘ၀တစ္ဖန္ ထပ္မံေနစရာ မလုိေတာ့သျဖင့္ ကုသိုလ္၏အက်ိဳးကို ခံစားစရာ မရွိေတာ့ေခ်။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိအရွင္ျမတ္တုိ႔၏ ေကာင္းမူျပဳျခင္းသည္ ျပဳကာမတၱမွ်ျဖစ္၏။ ျပဳထုိက္၍ ျပဳျခင္းမွ်သာ ျဖစ္၏။
၂။ ရူပဘံု (ရူပျဗဟၼာ ၁၆ - ဘံု)
ရူပါ၀စရစိတ္ ၁၅-ပါး
၁။ ရူပါ၀စရ ကုသိုလ္စိတ္ ၅-ပါး (ရူပစ်ာန္ရ ပုထုဇဥ္ႏွင့္ ေသကၡပုဂၢိဳလ္တုိ႔၏ ရူပစ်ာန္ကုသိုလ္စိတ္မ်ား)
၂။ ရူပါ၀စရ ၀ိပါက္စိတ္ ၅-ပါး (ရူပစ်ာန္ကုသိုလ္၏ အက်ိဳးစိတ္မ်ား)
၃။ ရူပါ၀စရ ၾကိယာစိတ္ ၅-ပါး (ရူပစ်ာန္ရ ရဟႏၱာတုိ႔၏ ရူပစ်ာန္စိတ္မ်ား)
ဤစိတ္တုိ႔သည္ ရူပျဗဟၼာဘံုတုိ႔၌ အမ်ားအားျဖင့္ ျဖစ္ၾကေသာ္လည္း ရူပကုသိုလ္စိတ္ႏွင့္ ရူပၾကိယာစိတ္တုိ႔သည္ လူ႔ဘံု၌လည္း ျဖစ္ႏုိင္ၾက၏။ စ်ာန္ရသည္အထိ သမထဘာ၀နာ ပြားမ်ားၾကေသာ သူတို႔၌ ျဖစ္ႏုိင္ၾက၏။ ရူပကုသိုလ္စိတ္တုိ႔သည္ စ်ာန္ရသည့္ ပုထုဇဥ္၊ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္ႏွင့္ အနာဂါမ္တုိ႔၌ ျဖစ္ၾက၏။ ရူပၾကိယာစိတ္တုိ႔သည္ စ်ာန္ရသည့္ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔၌ ျဖစ္ၾက၏။ ရူပါ၀စရ ၀ါပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ရူပျဗဟၼာတုိ႔၏ ပဋိသေႏၶစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
စ်ာန္ဟူသည္မွာ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ(ဥေပကၡာ)၊ ဧကဂၢတာတည္းဟူေသာ စ်ာန္အဂၤါတုိ႔၏ အေပါင္းအစုျဖစ္၏။
၀ိတက္ = ယွဥ္ဖက္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔ကို အာရုံသို႔ တင္ေပးျခင္းသေဘာ၊
၀ိစာရ = အာရုံကို သံုးသပ္ျခင္းသေဘာ
ပီတိ = အာရုံကို ႏွစ္သက္ျခင္းသေဘာ
သုခ = ခ်မ္းသာသည့္ ခံစားျခင္းသေဘာ
(ဥေပကၡာ) = ခ်မ္းသာ ဆင္းရဲမျဖစ္ဘဲ အလယ္အလတ္ ခံစားျခင္းသေဘာ
ဧကဂၢတာ = တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌ စိုက္၀င္တည္တံ့ျခင္းသေဘာ
ဤစ်ာန္အဂၤါေစတသိက္တုိ႔သည္ စိတ္ႏွင့္ေစတသိက္ အေပါင္းအစုက ဘာ၀နာအာရုံ၌ စူးစိုက္၍ တည္ေနၾကရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးၾက၏။
ပထမစ်ာန္တြင္ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါး ပါ၀င္ၾက၏။ အေလ့အက်င့္မ်ားလာသည့္အခါ ၀ိတက္မပါဘဲ စ်ာန္သို႔တက္ႏုိင္၏။ ထိုစ်ာန္ကို ဒုတိယစ်ာန္ဟုေခၚသည္။ တတိယစ်ာန္တြင္ ၀ိစာရကိုပါ ထပ္ပယ္သျဖင့္ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးသာ က်န္၏။ စတုတၳစ်ာန္တြင္ ပီတိကိုပါ ထပ္ပယ္သျဖင့္ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးသာ က်န္၏။ ပဥၥမစ်ာန္တြင္ သုခထက္ ပိုမုိ သိမ္ေမြ႕ေသာ ဥေပကၡာႏွင့္ ဧကဂၢတာဟူ၍ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးသာ ပါ၀င္၏။
ရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၅-ပါး
၁။ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပထမစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၂။ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ဒုတိယစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၃။ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ တတိယစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၄။ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ စတုတၳစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၅။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပဥၥမစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
ရူပါ၀ရစ၀ိပါက္စိတ္ ၅-ပါးႏွင့္ ရူပါ၀စရၾကိယာစိတ္ ၅-ပါးတုိ႔ကို အထက္ပါအမည္မ်ား အတုိင္းပင္ ေခၚဆုိ၏။ `ကုသိုလ္စိတ္´ေနရာ၌ `၀ိပါက္စိတ္´သို႔မဟုတ္ `ၾကိယာစိတ္´ဟု ေျပာင္းလဲေပးရန္သာ လုိအပ္၏။
ဤလူ႔ဘ၀၌ ပထမစ်ာန္ရေအာင္ အားထုတ္ေသာသူသည္ ထိုစ်ာန္မပ်က္ဘဲကြယ္လြန္လွ်င္ ပထမစ်ာန္၀ိပါက္စိတ္ျဖင့္ ပထမစ်ာန္ရူပဘံု၌ ဥပပတ္ပဋိသေႏၶျဖစ္ရ၏။ အျခားစ်ာန္ကုသိုလ္စိတ္တုိ႔ကလည္း အလားတူ အက်ိဳးေပးၾကပါသည္။
၃။ အရူပဘံု (အရူပျဗဟၼာ ၄-ဘံု)
အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂-ပါး
၁။ အရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၄-ပါး (အရူပစ်ာန္ရ ပုထုဇဥ္ႏွင့္ ေသကၡပုဂၢိဳလ္တုိ႔၏ အရူပစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္မ်ား)
၂။ အရူပါ၀စရ၀ိပါက္စိတ္ ၄-ပါး (အရူပစ်ာန္ ကုသိုလ္၏ အက်ိဳးစိတ္မ်ား)
၃။ အရူပါ၀စရၾကိယာစိတ္ ၄-ပါး (အရူပစ်ာန္ရ ရဟႏၱာတုိ႔၏ အရူပစ်ာန္စိတ္မ်ား)
အရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၄-ပါး
၁။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ အာကာသာနဥၥာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၂။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ၀ိညာဏဥၥာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၃။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ အာကိဥၥညာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၄။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ေန၀သညာနသညာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
အရူပါ၀စရ၀ိပါက္စိတ္ ၄-ပါးႏွင့္ အရူပါ၀စရၾကိယာစိတ္ ၄-ပါးတုိ႔ကို အထက္ပါ အမည္မ်ားအတုိင္းပင္ ေခၚဆုိပါသည္။ `ကုသိုလ္စိတ္´ ေနရာ၌ `၀ိပါက္စိတ္´ သို႔မဟုတ္ `ၾကိယာစိတ္´ဟု ေျပာင္းလဲရန္သာလုိပါသည္။
အရူပစ်ာန္စိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚလာပံု
ရူပါ၀စရပဥၥမစ်ာန္ကို ေကာင္းစြာ ေလ့က်င့္ထားျပီးေသာသူသည္ ရုပ္ခႏၶာ၏ အျပစ္ကိုျမင္၍ ရုပ္ႏွင့္ မဆက္ဆံေသာ အရူပစ်ာန္ကို အလုိရွိေသာ္ ကသိုဏ္းနိမိတ္ကို လ်စ္လ်ဴရူလ်က္ အာကာသဟူ၍ ေကာင္းကင္ပညတ္ကို အာရုံျပဳကာ ဘာ၀နာပြားမ်ားရ၏။ စ်ာန္ေဇာက်သည့္အခါ အာကာသကို အာရုံျပဳေသာ အာကာသာနဥၥာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။
ထုိ႔ေနာက္တစ္ဖန္ အာကာသာနဥၥာယတနစိတ္(၀ိညာဏ္)ကို အာရုံျပဳ၍ ဘာ၀နာဆက္ပြားလွ်င္ စ်ာန္ေဇာက်သည့္အခါ ၀ိညာဏဥၥာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။
ထုိ႔ေနာက္တစ္ဖန္ ထိုအာကာသာနဥၥာယတနစိတ္၏ စိုးစဥ္မွ် မရွိျခင္းဟူေသာ နတၳိေဘာပညတ္ကို အာရုံျပဳလ်က္ ဘာ၀နာ ဆက္ပြားလွ်င္ စ်ာန္ေရာက္သည့္အခါ အာကိဥၥညာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။
ဤတတိယ ရုပၸ၀ိညာဏ္ကို အာရုံျပဳ၍ ေနာက္တစ္ဆင့္ျမင့္ေသာ စ်ာန္သို႔ေရာက္ေအာင္ ဘာ၀နာဆက္ပြားေသာ္ ေန၀သညာနာသညာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ဤစိတ္သည္ `သညာရွိသည္လည္းမဟုတ္၊ သညာမရွိသည္လည္းမဟုတ္´ဟု ဆုိရေလာက္ေအာင္ အလြန္သိမ္ေမြ႕ေသာ စိတ္ျဖစ္၏။
ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔က အထက္ပါနည္းအတုိင္း ရူပါ၀စရပဥၥစ်ာန္ ၾကိယာစိတ္ကို အေျခခံျပီးေနာက္ ဆက္လက္အားထုတ္သြားၾကလွ်င္ အရူပါ၀စရ ၾကိယာစိတ္မ်ားကို ရရွိၾက၏။
အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂-ပါးလံုးပင္ ပဥၥမစ်ာန္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
၄။ ေလာကုတၱရာဘံု (ေလာကုတၱရာ အ၀တၳာဘံု)
ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈(၄၀)
ေလာကုတၱရာစိတ္အက်ဥ္း ၈-ပါး
တိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးသည္ ၀ိပႆနာတရား အားထုတ္သျဖင့္ ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱသေဘာတို႔ကို ဉာဏ္မ်က္စိျဖင့္ ထင္ထင္ရွားရွား သိျမင္ေသာအခါ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁-ၾကိမ္ျဖစ္၏။ ထုိ႔ေနာက္ စိတ္အျခားမလပ္ဘဲ ေသာတာပတၱိဖိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ထုိပုဂၢိဳလ္သည္ ေသာတာပန္အဆင့္သို႔ ေရာက္ေလျပီ။
၀ိပႆနာအလုပ္ကို ဆက္လက္အားထုတ္သျဖင့္ ဣေျႏၵအဆင့္ဆင့္ ရင့္က်က္လာေသာအခါ သကဒါဂါမိမဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္၊ အနာဂါမိမဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္၊ အရဟတၱမဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္တုိ႔သည္ အစဥ္အတုိင္း ျဖစ္ေပၚၾက၏။
မဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္အားလံုးတို႔သည္ နိဗၺာန္ကို အာရုံျပဳၾက၏။ မဂ္စိတ္တုိ႔သည္ ေလာကုတၱရာ ကုသိုလ္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾကျပီးလွ်င္ ဖုိလ္စိတ္တုိ႔သည္ ေလာကုတၱရာ ၀ိပါက္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
ေလာကုတၱရာမဂ္စိတ္ ၄-ပါး
၁။ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁
၂။ သကဒါဂါမိမဂ္စိတ္ ၁
၃။ အနာဂါမိမဂ္စိတ္ ၁
၄။ အရဟတၱမဂ္စိတ္ ၁
ေလာကုတၱရာ ဖုိလ္စိတ္ ၄-ပါး
၁။ ေသာတာပတၱိဖုိလ္စိတ္ ၁
၂။ သကဒါဂါမိဖိုလ္စိတ္ ၁
၃။ အနာဂါမိဖုိလ္စိတ္ ၁
၄။ အရဟတၱဖိုလ္စိတ္ ၁
ေလာကုတၱရာစိတ္အက်ယ္ ၄၀
တိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္သည္ သမထဘာ၀နာျဖင့္ ရူပါ၀စရကုသိုလ္စ်ာန္တုိ႔ကို ဦးစြာရယူျပီးေနာက္ ၀ိပႆနာဘက္သို႔ ဦးလွည့္ကာ ရုပ္နာမ္အျဖစ္အပ်က္ကို ရူမွတ္ႏုိင္၏။ ပထမစ်ာန္ကို ၀င္စားျပီးေနာက္ ထုိစ်ာန္မွထြက္ကာ ၀ိပႆနာရူမွတ္သျဖင့္ ေသာတာပတၱိမဂ္ဆုိက္လွ်င္ ပထမစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ထုိမဂ္၏အက်ိဳးျဖစ္ေသာ ေသာတာပတၱိဖိုလ္စိတ္သည္လည္း ပထမစ်ာန္ႏွင့္ပင္ ယွဥ္၏။
အလားတူပင္ ဒုတိယစ်ာန္ကို အေျခခံျပဳျပီး ၀ိပႆနာတရားအားထုတ္ေသာသူသည္ မဂ္ဖုိလ္ရသည့္အခါ ဒုတိယစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ မဂ္စိတ္၊ ဖိုလ္စိတ္တုိ႔ကိုရ၏။ ဤနည္းအတုိင္း ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ႏွင့္ ေသာတာပတၱဖိုလ္စိတ္တုိ႔သည္ ရူပါ၀စရကုသိုလ္စ်ာန္ ၅-ပါးႏွင့္ အသီးသီးယွဥ္နုိင္ၾကသျဖင့္ ၅-ပါးစီ ကြဲျပားသြားၾက၏။
ေလာကုတၱရာစိတ္အက်ဥ္း ၈-ပါးကို ရူပစ်ာန္ ၅-ပါးျဖင့္ ေျမွာက္ပြားလုိက္လွ်င္ ေလာကုတၱရာ စိတ္အက်ယ္ ၄၀-ျဖစ္လာ၏။
မဂ္စိတ္အက်ယ္ ၂၀
၁။ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပထမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၂။ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ဒုတိယစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၃။ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ တတိယစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၄။ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ စတုတၳစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၅။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပဥၥမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁။
အလားတူပင္ သကဒါဂါမိမဂ္စိတ္ ၅-ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္စိတ္ ၅-ပါးႏွင့္ အရဟတၱမဂ္စိတ္ ၅-ပါးတုိ႔ရွိၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ မဂ္စိတ္ အက်ယ္ ၂၀ ရွိ၏။
ဖိုလ္စိတ္အက်ယ္ ၂၀
၁။ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပထမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္၁၊
၂။ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ဒုတိယစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖိုလ္စိတ္ ၁၊
၃။ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ တတိယစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္ ၁၊
၄။ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ စတုတၳစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္၊
၅။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပဥၥမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္ ၁။
အလားတူပင္ ေသာတာပတၱိဖိုလ္စိတ္ ၅-ပါး၊ သကဒါဂါမိဖိုလ္စိတ္ ၅-ပါးႏွင့္ အနာဂါမိမဂ္ဖုိလ္စိတ္ ၅-ပါးတုိ႔ရွိၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဖိုစိတ္ အက်ယ္ ၂၀ ရွိ၏။
စိတ္မ်ားကို သရုပ္ခြဲျခင္း
မူလပ႒ာန္းဆရာေတာ္ ဦးနာရဒ စီစဥ္ထားခဲ့ေသာ `စိတ္ပိုင္း ဇယားခ်ဳပ္´သည္ စိတ္မ်ားကို မွတ္သားရာႏွင့္ သရုပ္ခြဲရာတုိ႔တြင္ အလြန္ အေထာက္အကူ ျဖစ္ပါသည္။
၁။ ကာမစိတ္ ၅၄ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ + အဟိတ္စိတ္ ၁၈ + ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄
၂။ မဟဂၢဳတ္စိတ္ ၂၇ = ရူပါ၀စရစိတ္ ၁၅+ အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂ `ျမတ္ေသာအျဖစ္သို႔ ေရာက္ေသာစိတ္´ကို မဟဂၢဳတ္စိတ္ဟု ေခၚ၏။ ကာမစိတ္ထက္ပိုျမတ္၏။
၃။ ေလာကီစိတ္ ၈၁ = ကာမစိတ္ ၅၄ + မဟဂၢဳတ္စိတ္ ၂၇ ဘံု ၃၁-ပါး၌ က်င္လည္ၾကကုန္ေသာ သတၱ၀ါတုိ႔၏ ေလာကဆုိင္ရာ စိတ္မ်ားတည္း။
၄။ စိတ္အက်ဥ္း ၈၉ = ေလာကီစိတ္ ၈၁ + ေလာကုတၱရာစိတ္ အက်ဥ္း ၈
၅။ စိတ္အက်ယ္ ၁၂၁ = ေလာကီစိတ္ ၈၁ + ေလာကုတၱရာစိတ္ အက်ယ္ ၄၀
၆။ အေသာဘဏစိတ္ ၃၀ = အကုသိုလ္စိတ္၁၂ + အဟိတ္စိတ္၁၈ အကုသိုလ္စိတ္တုိ႔သည္ အျပစ္ရွိ၍ မတင့္တယ္ၾကပါ။ အဟိတ္စိတ္တုိ႔သည္ ေကာင္းေသာ ဟိတ္မ်ား မယွဥ္ၾကသည့္အတြက္ မတင့္တယ္ၾကပါ။
၇။ ေသဘဏစိတ္ ၅၉ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉ - အေသာဘဏစိတ္ ၃၀
ေသာဘဏစိတ္ ၉၁ = စိတ္အက်ယ္ ၁၂၁ - အေသာဘဏစိတ္ ၃၀
တင့္တယ္ေသာ စိတ္တုိ႔မွာ (ကာမေသာဘဏ၂၄ + မဟဂၢဳတ္၂၇ + ေလာကုတၱရာ စိတ္အက်ဥ္း ၈ (၀ါ) အက်ယ္ ၄၀)တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
၈။ စ်ာန္စိတ္ ၆၇ = မဟဂၢဳတ္စိတ္၂၇ + ေလာကုတၱရာစိတ္ အက်ယ္ ၄၀။
ဤစိတ္တုိ႔တြင္ ပထမစ်ာန္စိတ္ ၁၁၊ ဒုတိယစ်ာန္စိတ္ ၁၁၊ တတိယစ်ာန္စိတ္ ၁၁၊ စတုတၳစ်ာန္စိတ္ ၁၁ႏွင့္ ပဥၥမစ်ာန္စိတ္ ၂၃-ပါးတုိ႔ ပါ၀င္ၾက၏။
၉။ ဇာတိေဘဒအရခြဲျခင္း
စိတ္တုိ႔တြင္ အကုသိုလ္၊ ကုသိုလ္၊ ၀ိပါက္၊ ၾကိယာဟူ၍ အမ်ိဳးဇာတ္ ၄-ခုရွိ၏။
ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးတြင္ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၇၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂ႏွင့္ ၾကိယာစိတ္ ၂၀ ပါ၀င္ၾက၏။
စိတ္အက်ဥ္း ၈၉-ပါး၌ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၆ႏွင့္ ၾကိယာစိတ္ ၂၀ ပါ၀င္ၾက၏။
စိတ္အက်ယ္ ၁၂၁-ပါးတြင္ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ ကုသိုလ္စိတ္ ၃၇၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၅၂ႏွင့္ ၾကိယာစိတ္ ၂၀ ပါ၀င္ၾက၏။
ေ၀ဒနာေဘဒအရခြဲျခင္း ေဆာင္ပုဒ္
ကာမစိတ္ ၅၄၌ `ဥ-သံုးဆယ့္ႏွစ္၊ ေသာ-ဆယ့္ရွစ္၊ ေဒါ-ႏွစ္၊ ဒု-သု-တစ္´
ေလာကီစိတ္ ၈၁၌ `ဥ-ေဇာသတၱ၊ ေသာ-တိ သ၊ ေဒါ-ဒြ၊ ဒု-သု-ဧက္´
(ဥေပကၡာ=၄၇၊ ေသာမနႆ=၃၀၊ ေဒါမနႆ=၂၊ ဒုကၡ=သုခ=၁)
စိတ္အက်ယ္၁၂၁၌ `ဥ-ပေဥၥးေစး၊ ေသာ-ဆေဒြး၊ ေဒါ-ေဒြး၊ ဒု-သု-ဧက္´
(ဥေပကၡာ=၅၅၊ ေသာနမႆ=၆၂၊ ေဒါမနႆ=၂၊ ဒုကၡ=သုခ=၁။)
၁။ ကာမဘံု (ကာမ ၁၁-ဘံု) - ကာမ၀စရစိတ္ ၅၄
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ အဟိတ္စိတ္ ၁၈၊ ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄
၂။ ရူပဘံု (ရူပျဗဟၼာ ၁၆ - ဘံု) - ရူပ၀စရစိတ္ ၁၅
၃။ အရူပဘံု (အရူပျဗဟၼာ ၄-ဘံု) - အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂
၄။ ေလာကုတၱရာဘံု (ေလာကုတၱရာ အ၀တၳာဘံု) - ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈ (၄၀)
အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး
အျပစ္ရွိေသာ စိတ္မ်ားကို အကုသိုလ္စိတ္မ်ားဟုေခၚ၏။
အကုသိုလ္စိတ္မ်ားမွာ -
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး - လုိခ်င္တပ္မက္မူေလာဘအရင္းခံသည္။
ေဒါသမူ စိတ္ ၂-ပါး - စိတ္ဆုိးစိတ္ပ်က္မူ ေဒါသအရင္းခံသည္။
ေမာဟမူစိတ္ ၂-ပါး - မသိေတြေ၀မူ ေမာဟအရင္းခံသည္။
ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေသာမနႆသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ဥေပကၡာသဟဂုတ္ = ၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ
ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိယွဥ္လ်က္ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို မယံု)
ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္ = အယူမွားျခင္း ဒိ႒ိမယွဥ္ဘဲ (ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို ယံု)
အသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူမပါဘဲ အလုိအေလ်ာက္ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထက္ျမက္သည့္စိတ္)
သသခၤါရိကစိတ္ = တုိက္တြန္းျပဳျပင္မူေၾကာင့္ ျဖစ္ေသာစိတ္ (ထုိင္းမူိင္းသည့္စိတ္)
အသံုးခ်မူ
ကာမဂုဏ္အာရုံကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေနသည့္အခါ ေလာဘမူစိတ္ျဖစ္သည္။
ဥပမာ။ ။ရုပ္ရွင္ကို ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၾကည့္ေနသူ၌ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ရုပ္ရွင္ၾကည့္သည္ကို အျပစ္ရွိမွန္း မဆင္ျခင္မိသျဖင့္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ႏွစ္သက္တပ္မက္ေနသည့္အတြက္ သခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္သည္။
ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ၀တၳဳဖတ္ေနသူ၊ သီခ်င္းနားေထာင္ေနသူ၊ သနပ္ခါး မိတ္ကပ္ လိမ္းက်ံေနသူ၊ ေရခဲမုန္႔စားသူ၊ ပန္ကာေလခံသူ စသည္တုိ႔၌လည္း အလားတူပင္ ေလာဘမူ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ျဖစ္၏။
၀မ္းေျမာက္ ၀မ္းနည္းမျဖစ္ဘဲ အာရုံခံစားလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္၊ အျပစ္ရွိသည္ဟု ဆင္ျခင္မိလွ်င္ ဒိ႒ိမယွဥ္သျဖင့္ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္၊ သူတစ္ပါးတုိက္တြန္း၍ ျပဳလုပ္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ အသီးသီးျဖစ္သည္။
ေဒါသမူစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေဒါမနႆသဟဂုတ္ ပဋိဃသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
ေဒါမနႆသဟဂုတ္ = စိတ္ဆတင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ
ပဋိဃသမၸယုတ္ = အမ်က္ေဒါသယွဥ္လ်က္
အသံုးခ်မူ
စိတ္ဆုိး၊ စိတ္ပ်က္၊ စိတ္ဆင္းရဲေသာအခါတုိင္း ေဒါသမူစိတ္ ျဖစ္သည္။ ေဒါသမူစိတ္ျဖစ္တုိင္း စိတ္ပူေလာင္ ေဆြးေျမ႕ရသျဖင့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာျဖစ္ေပၚျပီး ပဋိဃေခၚ ေဒါသေစတသိက္ ယွဥ္၏။
မိမိအလိုအေလ်ာက္ စိတ္ဆိုး/စိတ္ပ်က္ေနလွ်င္ အသခၤါရိက စိတ္ျဖစ္၏။ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းေျပာဆိုမွ စိတ္ဆုိး/စိတ္ပ်က္လွ်င္ သသခၤါရိကစိတ္ ျဖစ္၏။
ေမာဟစိတ္ ၂-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ၀ိစိကိစၧာသမၸယုတ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ၁
အဓိပၸာယ္
၀ိစိကိစၧာ = ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ၊ ကံတရားစသည့္ ကုသိုလ္ေရး၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ျခင္းသေဘာ
ဥဒၶစၥ = အာရုံအမ်ိဳးမ်ိဳးသို႔ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္ျခင္းသေဘာ
အသံုးခ်မူ
ရတနာသံုးပါး ကံတရားစသည္၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ေနသူတြင္ ေမာဟမူ ၀ိစိကိစၧာ သမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အာရုံပ်ံ႕လြင့္ျပီး ေတြေ၀ ေငးေမာေနသူ၌ ဥဒၶစၥသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
အကုသိုလ္ မျဖစ္ေရး
အကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္တုိင္း သတိထားမိလွ်င္ အကုသိုလ္စိတ္ အစဥ္ျပတ္သြားမည္။ အထူးသျဖင့္ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ ၁၀-ပါးကို အကုသိုလ္စိတ္တုိ႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္ရေပရာ အပါယ္က်ႏုိင္သည့္ အကုသိုလ္စိတ္ကို အျဖစ္မခံဘဲ ေရွာင္ရွားႏုိင္လွ်င္ အပါယ္ေဘး လံုျခံဳသြားလိမ့္မည္။ စိတ္အၾကံကို ထိန္းႏုိင္ပါက ကိုယ္ ႏူတ္ အမူအရာတို႔ကို ထိန္းျပီးသား ျဖစ္သြားလိမ့္မည္။
အဟိတ္စိတ္ ၁၈-ပါး (ဟိတ္မပါသည့္စိတ္မ်ား)
၁။ အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၂။ အဟိတ္ ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၃။ အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
ဟိတ္ = ေဟတု = အေၾကာင္းတရား (၀ါ) အရင္းအျမစ္သဖြယ္ ေက်းဇူးျပဳတတ္ေသာတရား
အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ
အကုသလ ၀ိပါက္စိတ္ ၇-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ (ျမင္သိစိတ္) ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ (ၾကားသိစိတ္) ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ (နံသိစိတ္) ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ (စားသိစိတ္) ၁
၅။ ဒုကၡသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ (ထိသိစိတ္) ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္းစိတ္ (အာရုံလက္ခံစိတ္) ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ (အာရုံစူးစမ္းစိတ္) ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
အကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးအကုသိုလ္ကံတုိ႔၏အက်ိဳး (၀ိပါက္=၀ိပါက=အက်ိဳး) ျဖစ္ေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ မေကာင္းေသာ အာရုံမ်ားကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕သည့္ အခါ အာရုံကို သိေသာစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္တုိ႔သည္ တစ္စကၠန္႔အတြင္း၌ ကုေဋတစ္သိန္းေက်ာ္ ေရွ႕ဆင့္ေနာက္ဆင့္ ျဖစ္ပ်က္သြားၾကရာ ျမင္သိစိတ္၊ ၾကားသိစိတ္တစ္လံုး ျဖစ္ပ်က္သြားေသာအခ်ိန္သည္ အလြန္တုိေတာင္း၏။ ဤတုိေတာင္းသည့္ အခ်ိန္အတြင္း၌ အာရုံကို ျပတ္ျပတ္သားသား မသိႏုိင္သျဖင့္ အာရုံကို ခံစားမူမရွိေသးေခ်။ သို႔အတြက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွလြဲလွ်င္ အားလံုး ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္မွာ ကိုယ္ဆင္းရဲျခင္းႏွင့္တကြ ျဖစ္သျဖင့္ ဒုကၡသဟဂုတ္စိတ္ျဖစ္၏။ စကၡဳ၀ိဉာဏ္ စသည့္အာရုံသိစိတ္ ခ်ဳပ္ျငိမ္းသြားေသာအခါ ၎စိတ္ယူခဲ့သည့္ အာရုံကို ပ႒ာန္းနည္းအရ ေနာက္ ေနာက္ေသာစိတ္သို႔ လက္ဆင့္ကမ္းေပး၏။ ထိုအာရုံကို သမၸဋိစိၧဳန္က ဆက္ခံယူျပီး သႏၱီရဏစိတ္က စူးစမ္း၏။ ထုိ႔ေနာက္ အဟိတ္ၾကိယာတြင္ ပါေသာ မေနာဒါြရာ၀ဇၨန္းစိတ္က ထုိအာရုံကို ဆံုးျဖတ္ေပး၏။ ထုိအခါမွ အာရုံကို သိလာႏုိင္သည္။
အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ေသာတ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၃။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဃာန၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၄။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၅။ သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သမၸဋိစိၧဳန္စိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ သႏီၱရဏစိတ္ ၁
၈။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ သႏၱီရဏစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ ေရွးကုသိုလ္ကံတို႔၏ အက်ိဳးတရားျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ားတည္း။ ေကာင္းေသာအာရုံကို ျမင္-ၾကား-နံ-စား-ထိေတြ႕ရန္ႏွင့္ ထိုအာရုံတုိ႔ကုိ လက္ခံစူးစမ္းရန္တို႔အတြက္ အလုပ္လုပ္ေပးၾက၏။ ကုသလ၀ိပါက္ ကာယ၀ိညာဏ္စိတ္သည္ သုခသဟဂုတ္(ကိုယ္ခ်မ္းသာျခင္းႏွင့္တကြ) ျဖစ္သည္ကို သတိျပဳပါ။
ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားသည္ အဟိတ္ႏွင့္ သဟိတ္ဟူ၍ ၂-မ်ိဳးရွိၾက၏။ အဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို ဤေနရာ၌ ေဖာ္ျပထား၏။
ဟိတ္ရွိသည့္ သဟိတ္ကုသလ၀ိပါက္စိတ္မ်ားကို မဟာ၀ိပါက္စိတ္မ်ားအျဖစ္ ကာမေသာဘဏစိတ္မ်ားက႑၌ ေဖာ္ျပပါလိမ့္မည္။
အကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ကုသလ၀ိပါက္ စကၡဳ၀ိညာဏ္ တစ္စံုရွိသည္ကို စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြဟု ေခၚ၏။ အလားတူပင္ ေသာတ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဃာန၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏ္ေဒြ၊ ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ ဟူ၍ စုစုေပါင္း ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ပါးရွိ၏။
အဟိတ္ၾကိယာစိတ္ ၃-ပါး
၁။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၂။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = ပဥၥ + ဒြါရ = မ်က္စိ၊ နား၊ ႏွာ၊ လွ်ာ၊ ကိုယ္တည္းဟူေသာ တံခါး ၅-ေပါက္၌ ထင္လာသည့္အာရုံမ်ားကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ = မေနာဒြါရ + အ၀ဇၨန္းစိတ္ = စိတ္တံခါးေပါက္၌ ထင္လာသည့္ အာရုံကို ဆင္ျခင္ႏွလံုးသြင္းတတ္ေသာစိတ္။
ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္ = ျမတ္စြာဘုရားႏွင့္ ရဟႏၱာတုိ႔ ျပံဳးရယ္ေသာစိတ္။
ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္ႏွင့္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္းစိတ္တို႔သည္ ၀ီထိစိတ္ေခၚ အသိစိတ္ျဖစ္ေပၚရန္ မိမိတုိ႔၏ ဆုိင္ရာကိစၥမ်ားကို ၀တၱရားအရ လုပ္ေဆာင္ၾကရေသာေၾကာင့္ `ဥေပကၡာသဟဂုတ္´ စိတ္မ်ားျဖစ္ၾကရ၏။ ဟသိတုပၸါဒ္စိတ္မွာ ၀မ္းေျမာက္ရႊင္လန္းမူျဖင့္ ျပံဳးရယ္ရေသာေၾကာင့္ `ေသာမနႆသဟဂုတ္´စိတ္ ျဖစ္၏။
ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄-ပါး
(ကာမဘုံ၌ အမ်ားအားျဖင့္ ျဖစ္တတ္ေသာ တင့္တယ္သည့္စိတ္မ်ား)
၁။ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာမဟုတ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
၂။ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး (ေရွးကုသိုလ္ကံ၏ အက်ိဳးျဖစ္ေသာစိတ္)
၃။ မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး (ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္တုိ႔ ကုသိုလ္ျပဳသည့္စိတ္မ်ား)
ဤစိတ္တုိ႔ကို ကာမကုသိုလ္စိတ္၊ ကာမ၀ိပါက္စိတ္၊ ကာမၾကိယာစိတ္ဟူ၍လည္း ေခၚၾကသည္။
ေသကၡပုဂၢိဳလ္ဆုိသည္မွာ မဂ္ဖုိလ္ရရန္ ၾကိဳးစားေနၾကသည့္ ပုထုဇဥ္မ်ား၊ အထက္မဂ္ဖိုလ္ရရန္ ဆက္လက္ အားထုတ္ေနၾကသည့္ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္ႏွင့္ အနာဂါမ္ပုဂၢိဳလ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါး
၁။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၂။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၃။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၄။ ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၅။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၆။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
၇။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ အသခၤါရိကစိတ္ ၁
၈။ ဥေပကၡာသဟဂုတ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ သသခၤါရိကစိတ္ ၁
ရွင္းလင္းခ်က္
ဉာဏသမၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကို သိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္ယွဥ္လ်က္
ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ = ကံ-ကံ၏အက်ိဳးကိုသိေသာ ဉာဏ္ႏွင့္မယွဥ္ဘဲ
ဒါန၊ သီလ၊ ဘာ၀နာတည္းဟူေသာ ကုသိုလ္ေကာင္းမူ တစ္ခုခုကို ျပဳတုိင္း မဟာကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္ ရႊန္လန္းစြာ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းနည္း မျဖစ္ဘဲ အလယ္အလတ္ သေဘာျဖင့္ျပဳလွ်င္ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ကုသိုလ္ျပဳရာတြင္ ဉာဏ္ယွဥ္ပါက ဉာဏသမၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္ျပီး ဉာဏ္မယွဥ္လွ်င္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ျဖစ္၏။
တုိက္တြန္းမူမပါဘဲ မိမိအလိုအေလ်ာက္ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ အသခၤါရကစိတ္ ျဖစ္၏။ မိမိကုိယ္ မိမိ တုိက္တြန္းႏူိးေဆာ္၍ ျဖစ္ေစ၊ သူတစ္ပါး တုိက္တြန္းမူေၾကာင့္ျဖစ္ေစ ကုသိုလ္ျပဳလွ်င္ သသခၤါရိကကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ အသခၤါရိက ကုသိုလ္ကံသည္ သသခၤါရကကုသိုလ္ကံထက္ ပို၍ အက်ိဳးေပးထက္သန္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တုိ႔၏ အမည္မ်ားသည္ မဟာကုသိုလ္စိတ္ ၈-ပါးတုိ႔၏ အမည္မ်ားအတုိင္းပင္ ျဖစ္ၾက၏။ ခြဲျခားရန္ လိုအပ္ေသာအခါ---
ေသာမနႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာကုသိုလ္စိတ္။
ေသာနမႆသဟဂုတ္ ဉာဏသမၸယုတ္ အသခၤါရိက မဟာ၀ိပါက္စိတ္ စသည္ျဖင့္ ခြဲျခားႏုိင္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ေရွးဘ၀မ်ားက ကုသိုလ္ေကာင္းမူေၾကာင့္ လက္ရွိဘ၀တြင္ အက်ိဳးခံစားရသည့္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ လူႏွင့္ နတ္တုိ႔သည္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနၾကရ၏။ ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္လွ်င္ တစ္သက္လံုး `ဘ၀င္စိတ္´(ဘ၀ဆက္ေပးေသာစိတ္)အျဖစ္ ဆက္ကာဆက္ကာ ျဖစ္ေပၚရ၏။ ေနာက္ဆံုး ေသသည့္အခါ၌လည္း ထုိမဟာ၀ိပါက္စိတ္ကပင္ `စုတိစိတ္´အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္၏။
မဟာ၀ိပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ၀ီထိစိတ္ အစဥ္မ်ား၌လည္း တဒါရုံ ကိစၥတြင္ ပါ၀င္အမူထမ္းၾက၏။
ဉာဏသမၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ တစ္ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟ(ဉာဏ္ပညာ)ဟူသည့္ ဟိတ္ ၃-ပါးယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို တိဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟုေခၚ၏။ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ မဟာ၀ိပါက္စိတ္ ၁-ပါးပါးျဖင့္ ပဋိသေႏၶေနခဲ့ေသာသူ၏ ဘ၀င္စိတ္အစဥ္၌မူ အေလာဘႏွင့္ အေဒါသ ဟူသည့္ ဟိတ္ ၂-ပါးသာယွဥ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိပုဂၢိဳလ္ကို ဒိြဟိတ္ ပုဂၢိဳလ္ဟု ေခၚဆုိရ၏။
မဟာၾကိယာစိတ္ ၈-ပါး
ဤစိတ္တို႔သည္လည္း မဟာကုသုိလ္စိတ္မ်ား အတုိင္းပင္ အမည္ရၾက၏။ ရဟႏၱာမ်ားက ကုသိုလ္ျပဳၾကသည့္အခါ မဟာၾကိယာစိတ္မ်ားျဖင့္ ျပဳၾက၏။ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔သည္ ဘ၀တစ္ဖန္ ထပ္မံေနစရာ မလုိေတာ့သျဖင့္ ကုသိုလ္၏အက်ိဳးကို ခံစားစရာ မရွိေတာ့ေခ်။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိအရွင္ျမတ္တုိ႔၏ ေကာင္းမူျပဳျခင္းသည္ ျပဳကာမတၱမွ်ျဖစ္၏။ ျပဳထုိက္၍ ျပဳျခင္းမွ်သာ ျဖစ္၏။
၂။ ရူပဘံု (ရူပျဗဟၼာ ၁၆ - ဘံု)
ရူပါ၀စရစိတ္ ၁၅-ပါး
၁။ ရူပါ၀စရ ကုသိုလ္စိတ္ ၅-ပါး (ရူပစ်ာန္ရ ပုထုဇဥ္ႏွင့္ ေသကၡပုဂၢိဳလ္တုိ႔၏ ရူပစ်ာန္ကုသိုလ္စိတ္မ်ား)
၂။ ရူပါ၀စရ ၀ိပါက္စိတ္ ၅-ပါး (ရူပစ်ာန္ကုသိုလ္၏ အက်ိဳးစိတ္မ်ား)
၃။ ရူပါ၀စရ ၾကိယာစိတ္ ၅-ပါး (ရူပစ်ာန္ရ ရဟႏၱာတုိ႔၏ ရူပစ်ာန္စိတ္မ်ား)
ဤစိတ္တုိ႔သည္ ရူပျဗဟၼာဘံုတုိ႔၌ အမ်ားအားျဖင့္ ျဖစ္ၾကေသာ္လည္း ရူပကုသိုလ္စိတ္ႏွင့္ ရူပၾကိယာစိတ္တုိ႔သည္ လူ႔ဘံု၌လည္း ျဖစ္ႏုိင္ၾက၏။ စ်ာန္ရသည္အထိ သမထဘာ၀နာ ပြားမ်ားၾကေသာ သူတို႔၌ ျဖစ္ႏုိင္ၾက၏။ ရူပကုသိုလ္စိတ္တုိ႔သည္ စ်ာန္ရသည့္ ပုထုဇဥ္၊ ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္ႏွင့္ အနာဂါမ္တုိ႔၌ ျဖစ္ၾက၏။ ရူပၾကိယာစိတ္တုိ႔သည္ စ်ာန္ရသည့္ ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔၌ ျဖစ္ၾက၏။ ရူပါ၀စရ ၀ါပါက္စိတ္တုိ႔သည္ ရူပျဗဟၼာတုိ႔၏ ပဋိသေႏၶစိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
စ်ာန္ဟူသည္မွာ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ(ဥေပကၡာ)၊ ဧကဂၢတာတည္းဟူေသာ စ်ာန္အဂၤါတုိ႔၏ အေပါင္းအစုျဖစ္၏။
၀ိတက္ = ယွဥ္ဖက္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔ကို အာရုံသို႔ တင္ေပးျခင္းသေဘာ၊
၀ိစာရ = အာရုံကို သံုးသပ္ျခင္းသေဘာ
ပီတိ = အာရုံကို ႏွစ္သက္ျခင္းသေဘာ
သုခ = ခ်မ္းသာသည့္ ခံစားျခင္းသေဘာ
(ဥေပကၡာ) = ခ်မ္းသာ ဆင္းရဲမျဖစ္ဘဲ အလယ္အလတ္ ခံစားျခင္းသေဘာ
ဧကဂၢတာ = တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌ စိုက္၀င္တည္တံ့ျခင္းသေဘာ
ဤစ်ာန္အဂၤါေစတသိက္တုိ႔သည္ စိတ္ႏွင့္ေစတသိက္ အေပါင္းအစုက ဘာ၀နာအာရုံ၌ စူးစိုက္၍ တည္ေနၾကရန္ ေဆာင္ရြက္ေပးၾက၏။
ပထမစ်ာန္တြင္ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါး ပါ၀င္ၾက၏။ အေလ့အက်င့္မ်ားလာသည့္အခါ ၀ိတက္မပါဘဲ စ်ာန္သို႔တက္ႏုိင္၏။ ထိုစ်ာန္ကို ဒုတိယစ်ာန္ဟုေခၚသည္။ တတိယစ်ာန္တြင္ ၀ိစာရကိုပါ ထပ္ပယ္သျဖင့္ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးသာ က်န္၏။ စတုတၳစ်ာန္တြင္ ပီတိကိုပါ ထပ္ပယ္သျဖင့္ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးသာ က်န္၏။ ပဥၥမစ်ာန္တြင္ သုခထက္ ပိုမုိ သိမ္ေမြ႕ေသာ ဥေပကၡာႏွင့္ ဧကဂၢတာဟူ၍ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးသာ ပါ၀င္၏။
ရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၅-ပါး
၁။ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပထမစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၂။ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ဒုတိယစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၃။ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ တတိယစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၄။ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ စတုတၳစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၅။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပဥၥမစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
ရူပါ၀ရစ၀ိပါက္စိတ္ ၅-ပါးႏွင့္ ရူပါ၀စရၾကိယာစိတ္ ၅-ပါးတုိ႔ကို အထက္ပါအမည္မ်ား အတုိင္းပင္ ေခၚဆုိ၏။ `ကုသိုလ္စိတ္´ေနရာ၌ `၀ိပါက္စိတ္´သို႔မဟုတ္ `ၾကိယာစိတ္´ဟု ေျပာင္းလဲေပးရန္သာ လုိအပ္၏။
ဤလူ႔ဘ၀၌ ပထမစ်ာန္ရေအာင္ အားထုတ္ေသာသူသည္ ထိုစ်ာန္မပ်က္ဘဲကြယ္လြန္လွ်င္ ပထမစ်ာန္၀ိပါက္စိတ္ျဖင့္ ပထမစ်ာန္ရူပဘံု၌ ဥပပတ္ပဋိသေႏၶျဖစ္ရ၏။ အျခားစ်ာန္ကုသိုလ္စိတ္တုိ႔ကလည္း အလားတူ အက်ိဳးေပးၾကပါသည္။
၃။ အရူပဘံု (အရူပျဗဟၼာ ၄-ဘံု)
အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂-ပါး
၁။ အရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၄-ပါး (အရူပစ်ာန္ရ ပုထုဇဥ္ႏွင့္ ေသကၡပုဂၢိဳလ္တုိ႔၏ အရူပစ်ာန္ ကုသိုလ္စိတ္မ်ား)
၂။ အရူပါ၀စရ၀ိပါက္စိတ္ ၄-ပါး (အရူပစ်ာန္ ကုသိုလ္၏ အက်ိဳးစိတ္မ်ား)
၃။ အရူပါ၀စရၾကိယာစိတ္ ၄-ပါး (အရူပစ်ာန္ရ ရဟႏၱာတုိ႔၏ အရူပစ်ာန္စိတ္မ်ား)
အရူပါ၀စရကုသိုလ္စိတ္ ၄-ပါး
၁။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ အာကာသာနဥၥာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၂။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ၀ိညာဏဥၥာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၃။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ အာကိဥၥညာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
၄။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ေန၀သညာနသညာယတန ကုသိုလ္စိတ္ ၁၊
အရူပါ၀စရ၀ိပါက္စိတ္ ၄-ပါးႏွင့္ အရူပါ၀စရၾကိယာစိတ္ ၄-ပါးတုိ႔ကို အထက္ပါ အမည္မ်ားအတုိင္းပင္ ေခၚဆုိပါသည္။ `ကုသိုလ္စိတ္´ ေနရာ၌ `၀ိပါက္စိတ္´ သို႔မဟုတ္ `ၾကိယာစိတ္´ဟု ေျပာင္းလဲရန္သာလုိပါသည္။
အရူပစ်ာန္စိတ္မ်ား ျဖစ္ေပၚလာပံု
ရူပါ၀စရပဥၥမစ်ာန္ကို ေကာင္းစြာ ေလ့က်င့္ထားျပီးေသာသူသည္ ရုပ္ခႏၶာ၏ အျပစ္ကိုျမင္၍ ရုပ္ႏွင့္ မဆက္ဆံေသာ အရူပစ်ာန္ကို အလုိရွိေသာ္ ကသိုဏ္းနိမိတ္ကို လ်စ္လ်ဴရူလ်က္ အာကာသဟူ၍ ေကာင္းကင္ပညတ္ကို အာရုံျပဳကာ ဘာ၀နာပြားမ်ားရ၏။ စ်ာန္ေဇာက်သည့္အခါ အာကာသကို အာရုံျပဳေသာ အာကာသာနဥၥာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။
ထုိ႔ေနာက္တစ္ဖန္ အာကာသာနဥၥာယတနစိတ္(၀ိညာဏ္)ကို အာရုံျပဳ၍ ဘာ၀နာဆက္ပြားလွ်င္ စ်ာန္ေဇာက်သည့္အခါ ၀ိညာဏဥၥာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။
ထုိ႔ေနာက္တစ္ဖန္ ထိုအာကာသာနဥၥာယတနစိတ္၏ စိုးစဥ္မွ် မရွိျခင္းဟူေသာ နတၳိေဘာပညတ္ကို အာရုံျပဳလ်က္ ဘာ၀နာ ဆက္ပြားလွ်င္ စ်ာန္ေရာက္သည့္အခါ အာကိဥၥညာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။
ဤတတိယ ရုပၸ၀ိညာဏ္ကို အာရုံျပဳ၍ ေနာက္တစ္ဆင့္ျမင့္ေသာ စ်ာန္သို႔ေရာက္ေအာင္ ဘာ၀နာဆက္ပြားေသာ္ ေန၀သညာနာသညာယတနကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ဤစိတ္သည္ `သညာရွိသည္လည္းမဟုတ္၊ သညာမရွိသည္လည္းမဟုတ္´ဟု ဆုိရေလာက္ေအာင္ အလြန္သိမ္ေမြ႕ေသာ စိတ္ျဖစ္၏။
ရဟႏၱာအရွင္ျမတ္တုိ႔က အထက္ပါနည္းအတုိင္း ရူပါ၀စရပဥၥစ်ာန္ ၾကိယာစိတ္ကို အေျခခံျပီးေနာက္ ဆက္လက္အားထုတ္သြားၾကလွ်င္ အရူပါ၀စရ ၾကိယာစိတ္မ်ားကို ရရွိၾက၏။
အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂-ပါးလံုးပင္ ပဥၥမစ်ာန္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
၄။ ေလာကုတၱရာဘံု (ေလာကုတၱရာ အ၀တၳာဘံု)
ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈(၄၀)
ေလာကုတၱရာစိတ္အက်ဥ္း ၈-ပါး
တိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးသည္ ၀ိပႆနာတရား အားထုတ္သျဖင့္ ရုပ္နာမ္တုိ႔၏ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱသေဘာတို႔ကို ဉာဏ္မ်က္စိျဖင့္ ထင္ထင္ရွားရွား သိျမင္ေသာအခါ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁-ၾကိမ္ျဖစ္၏။ ထုိ႔ေနာက္ စိတ္အျခားမလပ္ဘဲ ေသာတာပတၱိဖိုလ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ထုိပုဂၢိဳလ္သည္ ေသာတာပန္အဆင့္သို႔ ေရာက္ေလျပီ။
၀ိပႆနာအလုပ္ကို ဆက္လက္အားထုတ္သျဖင့္ ဣေျႏၵအဆင့္ဆင့္ ရင့္က်က္လာေသာအခါ သကဒါဂါမိမဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္၊ အနာဂါမိမဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္၊ အရဟတၱမဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္တုိ႔သည္ အစဥ္အတုိင္း ျဖစ္ေပၚၾက၏။
မဂ္စိတ္ႏွင့္ ဖုိလ္စိတ္အားလံုးတို႔သည္ နိဗၺာန္ကို အာရုံျပဳၾက၏။ မဂ္စိတ္တုိ႔သည္ ေလာကုတၱရာ ကုသိုလ္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾကျပီးလွ်င္ ဖုိလ္စိတ္တုိ႔သည္ ေလာကုတၱရာ ၀ိပါက္စိတ္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
ေလာကုတၱရာမဂ္စိတ္ ၄-ပါး
၁။ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁
၂။ သကဒါဂါမိမဂ္စိတ္ ၁
၃။ အနာဂါမိမဂ္စိတ္ ၁
၄။ အရဟတၱမဂ္စိတ္ ၁
ေလာကုတၱရာ ဖုိလ္စိတ္ ၄-ပါး
၁။ ေသာတာပတၱိဖုိလ္စိတ္ ၁
၂။ သကဒါဂါမိဖိုလ္စိတ္ ၁
၃။ အနာဂါမိဖုိလ္စိတ္ ၁
၄။ အရဟတၱဖိုလ္စိတ္ ၁
ေလာကုတၱရာစိတ္အက်ယ္ ၄၀
တိဟိတ္ပုဂၢိဳလ္သည္ သမထဘာ၀နာျဖင့္ ရူပါ၀စရကုသိုလ္စ်ာန္တုိ႔ကို ဦးစြာရယူျပီးေနာက္ ၀ိပႆနာဘက္သို႔ ဦးလွည့္ကာ ရုပ္နာမ္အျဖစ္အပ်က္ကို ရူမွတ္ႏုိင္၏။ ပထမစ်ာန္ကို ၀င္စားျပီးေနာက္ ထုိစ်ာန္မွထြက္ကာ ၀ိပႆနာရူမွတ္သျဖင့္ ေသာတာပတၱိမဂ္ဆုိက္လွ်င္ ပထမစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ျဖစ္၏။ ထုိမဂ္၏အက်ိဳးျဖစ္ေသာ ေသာတာပတၱိဖိုလ္စိတ္သည္လည္း ပထမစ်ာန္ႏွင့္ပင္ ယွဥ္၏။
အလားတူပင္ ဒုတိယစ်ာန္ကို အေျခခံျပဳျပီး ၀ိပႆနာတရားအားထုတ္ေသာသူသည္ မဂ္ဖုိလ္ရသည့္အခါ ဒုတိယစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ မဂ္စိတ္၊ ဖိုလ္စိတ္တုိ႔ကိုရ၏။ ဤနည္းအတုိင္း ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ႏွင့္ ေသာတာပတၱဖိုလ္စိတ္တုိ႔သည္ ရူပါ၀စရကုသိုလ္စ်ာန္ ၅-ပါးႏွင့္ အသီးသီးယွဥ္နုိင္ၾကသျဖင့္ ၅-ပါးစီ ကြဲျပားသြားၾက၏။
ေလာကုတၱရာစိတ္အက်ဥ္း ၈-ပါးကို ရူပစ်ာန္ ၅-ပါးျဖင့္ ေျမွာက္ပြားလုိက္လွ်င္ ေလာကုတၱရာ စိတ္အက်ယ္ ၄၀-ျဖစ္လာ၏။
မဂ္စိတ္အက်ယ္ ၂၀
၁။ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပထမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၂။ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ဒုတိယစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၃။ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ တတိယစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၄။ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ စတုတၳစ်ာန္ႏွင့္ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁၊
၅။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၂-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပဥၥမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္ ၁။
အလားတူပင္ သကဒါဂါမိမဂ္စိတ္ ၅-ပါး၊ အနာဂါမိမဂ္စိတ္ ၅-ပါးႏွင့္ အရဟတၱမဂ္စိတ္ ၅-ပါးတုိ႔ရွိၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ မဂ္စိတ္ အက်ယ္ ၂၀ ရွိ၏။
ဖိုလ္စိတ္အက်ယ္ ၂၀
၁။ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၅-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပထမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္၁၊
၂။ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၄-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ဒုတိယစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖိုလ္စိတ္ ၁၊
၃။ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ တတိယစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္ ၁၊
၄။ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ စတုတၳစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္၊
၅။ ဥေပကၡာ၊ ဧကဂၢတာ စ်ာန္အဂၤါ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုေသာ ပဥၥမစ်ာန္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္ အရဟတၱဖုိလ္စိတ္ ၁။
အလားတူပင္ ေသာတာပတၱိဖိုလ္စိတ္ ၅-ပါး၊ သကဒါဂါမိဖိုလ္စိတ္ ၅-ပါးႏွင့္ အနာဂါမိမဂ္ဖုိလ္စိတ္ ၅-ပါးတုိ႔ရွိၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဖိုစိတ္ အက်ယ္ ၂၀ ရွိ၏။
စိတ္မ်ားကို သရုပ္ခြဲျခင္း
မူလပ႒ာန္းဆရာေတာ္ ဦးနာရဒ စီစဥ္ထားခဲ့ေသာ `စိတ္ပိုင္း ဇယားခ်ဳပ္´သည္ စိတ္မ်ားကို မွတ္သားရာႏွင့္ သရုပ္ခြဲရာတုိ႔တြင္ အလြန္ အေထာက္အကူ ျဖစ္ပါသည္။
၁။ ကာမစိတ္ ၅၄ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ + အဟိတ္စိတ္ ၁၈ + ကာမေသာဘဏစိတ္ ၂၄
၂။ မဟဂၢဳတ္စိတ္ ၂၇ = ရူပါ၀စရစိတ္ ၁၅+ အရူပါ၀စရစိတ္ ၁၂ `ျမတ္ေသာအျဖစ္သို႔ ေရာက္ေသာစိတ္´ကို မဟဂၢဳတ္စိတ္ဟု ေခၚ၏။ ကာမစိတ္ထက္ပိုျမတ္၏။
၃။ ေလာကီစိတ္ ၈၁ = ကာမစိတ္ ၅၄ + မဟဂၢဳတ္စိတ္ ၂၇ ဘံု ၃၁-ပါး၌ က်င္လည္ၾကကုန္ေသာ သတၱ၀ါတုိ႔၏ ေလာကဆုိင္ရာ စိတ္မ်ားတည္း။
၄။ စိတ္အက်ဥ္း ၈၉ = ေလာကီစိတ္ ၈၁ + ေလာကုတၱရာစိတ္ အက်ဥ္း ၈
၅။ စိတ္အက်ယ္ ၁၂၁ = ေလာကီစိတ္ ၈၁ + ေလာကုတၱရာစိတ္ အက်ယ္ ၄၀
၆။ အေသာဘဏစိတ္ ၃၀ = အကုသိုလ္စိတ္၁၂ + အဟိတ္စိတ္၁၈ အကုသိုလ္စိတ္တုိ႔သည္ အျပစ္ရွိ၍ မတင့္တယ္ၾကပါ။ အဟိတ္စိတ္တုိ႔သည္ ေကာင္းေသာ ဟိတ္မ်ား မယွဥ္ၾကသည့္အတြက္ မတင့္တယ္ၾကပါ။
၇။ ေသဘဏစိတ္ ၅၉ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉ - အေသာဘဏစိတ္ ၃၀
ေသာဘဏစိတ္ ၉၁ = စိတ္အက်ယ္ ၁၂၁ - အေသာဘဏစိတ္ ၃၀
တင့္တယ္ေသာ စိတ္တုိ႔မွာ (ကာမေသာဘဏ၂၄ + မဟဂၢဳတ္၂၇ + ေလာကုတၱရာ စိတ္အက်ဥ္း ၈ (၀ါ) အက်ယ္ ၄၀)တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
၈။ စ်ာန္စိတ္ ၆၇ = မဟဂၢဳတ္စိတ္၂၇ + ေလာကုတၱရာစိတ္ အက်ယ္ ၄၀။
ဤစိတ္တုိ႔တြင္ ပထမစ်ာန္စိတ္ ၁၁၊ ဒုတိယစ်ာန္စိတ္ ၁၁၊ တတိယစ်ာန္စိတ္ ၁၁၊ စတုတၳစ်ာန္စိတ္ ၁၁ႏွင့္ ပဥၥမစ်ာန္စိတ္ ၂၃-ပါးတုိ႔ ပါ၀င္ၾက၏။
၉။ ဇာတိေဘဒအရခြဲျခင္း
စိတ္တုိ႔တြင္ အကုသိုလ္၊ ကုသိုလ္၊ ၀ိပါက္၊ ၾကိယာဟူ၍ အမ်ိဳးဇာတ္ ၄-ခုရွိ၏။
ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးတြင္ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ ကုသိုလ္စိတ္ ၁၇၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၂ႏွင့္ ၾကိယာစိတ္ ၂၀ ပါ၀င္ၾက၏။
စိတ္အက်ဥ္း ၈၉-ပါး၌ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၃၆ႏွင့္ ၾကိယာစိတ္ ၂၀ ပါ၀င္ၾက၏။
စိတ္အက်ယ္ ၁၂၁-ပါးတြင္ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂၊ ကုသိုလ္စိတ္ ၃၇၊ ၀ိပါက္စိတ္ ၅၂ႏွင့္ ၾကိယာစိတ္ ၂၀ ပါ၀င္ၾက၏။
ေ၀ဒနာေဘဒအရခြဲျခင္း ေဆာင္ပုဒ္
ကာမစိတ္ ၅၄၌ `ဥ-သံုးဆယ့္ႏွစ္၊ ေသာ-ဆယ့္ရွစ္၊ ေဒါ-ႏွစ္၊ ဒု-သု-တစ္´
ေလာကီစိတ္ ၈၁၌ `ဥ-ေဇာသတၱ၊ ေသာ-တိ သ၊ ေဒါ-ဒြ၊ ဒု-သု-ဧက္´
(ဥေပကၡာ=၄၇၊ ေသာမနႆ=၃၀၊ ေဒါမနႆ=၂၊ ဒုကၡ=သုခ=၁)
စိတ္အက်ယ္၁၂၁၌ `ဥ-ပေဥၥးေစး၊ ေသာ-ဆေဒြး၊ ေဒါ-ေဒြး၊ ဒု-သု-ဧက္´
(ဥေပကၡာ=၅၅၊ ေသာနမႆ=၆၂၊ ေဒါမနႆ=၂၊ ဒုကၡ=သုခ=၁။)
No comments:
Post a Comment