ေဗာဓိပကၡိယ သဂၤဟ
သစၥာေလးပါးကို သိတတ္ေသာ မဂ္ဉာဏ္သည္ `ေဗာဓိ´ဟု အမည္ရ၏။ ထုိေဗာဓိဟူေသာ မဂ္ဉာဏ္၏ အသင္းအပင္း ဘက္ေတာ္သားမ်ားကို `ေဗာဓိပကၡိယ´ဟုေခၚ၏။ ေဗာဓိပကၡိယတရား ၃၇-ပါးရွိရာ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး၊ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး၊ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး၊ ဣေျႏၵ ၅-ပါး၊ ဗုိလ္ ၅-ပါး၊ ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါးႏွင့္ မဂၢင္ ၈-ပါးတုိ႔ ပါ၀င္ၾက၏။
၁။ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး
မိမိဆုိင္ရာအာရုံ၌ လြန္လြန္ကဲကဲစြဲျမဲစြာတည္ေသာ သတိအထူးကို သတိပ႒ာန္းဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာယႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = ခႏၵာကိုယ္၌ (၀ါ) ဆံပင္ေမြးညင္း စသည့္ ၃၂ေကာ႒ာသ၌ အသုဘအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
၂။ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = ေ၀ဒနာတုိ႔ကို ဒုကၡအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
၃။ စိတၱာႏုပႆနာ = စိတ္တုိ႔ကို အနိစၥအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
၄။ ဓမၼႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = သညကၡႏၶာ၊ သခၤါရကၡႏၶာဟူသည့္ တရားဓမၼမ်ားကို အနတၱအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
တရားကိုယ္ = သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးလံုး၏ တရားကိုယ္သည္ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္သည့္ သတိေစတသိက္ ျဖစ္၏။
သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးကြဲျပားျခင္း အေၾကာင္းရင္း
သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးတုိ႔၏ တရားကိုယ္သည္ သတိတစ္ပါးတည္း ျဖစ္ေသာ္လည္း (၁) အာရုံက ကာယ၊ ေ၀ဒနာ၊ စိတၱ၊ ဓမၼဟု ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္း၊ (၂) ထုိအာရုံမ်ား၌ အသုဘ၊ ဒုကၡ၊ အနိစၥ၊ အနတၱဟု ရူဆင္ျခင္ပံု အျခင္းအရာက ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္း၊ (၃) သုဘ၊ သုခ၊ နိစၥ၊ အတၱဟု ထင္မွားမူကို ပယ္ခြါျခင္း ကိစၥက ၄-မ်ိဳး ကြဲျပားျခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး ကြဲျပားရ၏။
၂။ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး
၁။ ျဖစ္ျပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ပယ္ေဖ်ာက္နုိင္ျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
၂။ မျဖစ္ေသးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို မျဖစ္ေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
၃။ မျဖစ္ေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ျဖစ္ထြန္းေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
၄။ ျဖစ္ျပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ခိုင္ခန္႔တုိးပြားေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
ဤသို႔ ေကာင္းစြာအားထုတ္မူ ၀ီရိယကို သမၼပၸဓာန္ဟု ေခၚ၏။
တရားကိုယ္ = သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါးလံုး၏ တရားကိုယ္မွာ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ ေလာကုတၱရာကုသိုလ္ ၄ဟူသည့္ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယျဖစ္၏။
သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး ကြဲျပားရျခင္း အေၾကာင္းရင္း
တရားကိုယ္အားျဖင့္ ၀ီရိယ တစ္ပါးတည္း ျဖစ္ေသာ္လည္း ျဖစ္ျပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပယ္ျခင္းကိစၥ၊ မျဖစ္ေသးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို မျဖစ္ေစျခင္းကိစၥ၊ မျဖစ္ေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ျဖစ္ေစျခင္းကိစၥ၊ ျဖစ္ျပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို တိုးပြားေစျခင္းကိစၥ၊ ဤသို႔ ၀ီရိယ၏ ကိစၥ ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္းေၾကာင့္ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး ကြဲျပားရပါသည္။
၃။ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး
ျပီးစီးထေျမာက္ေသာ စ်ာန္၊ မဂ္ဖိုလ္အက်ိဳးတုိ႔၏ အေျခခံ အေၾကာင္းတရားကို ဣဒၶိပါဒ္ဟု ေခၚ၏။
၁။ ဆႏၵိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဆႏၵေစတသိက္။
၂။ ၀ီရိယဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ၀ီရိယေစတသိက္။
၃။ စိတၱိဒၶိပါဒ္ = မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ ေလာကုတၱရာကုသိုလ္ ၄-ဟူသည့္ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး။
၄။ ၀ီမံသိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာ။
၄။ ဣေျႏၵ ၅-ပါး
၁။ သိဒၶိေျႏၵ = မဟာကုသိုလ္ၾကိယာ ၁၆၊ အပၸနာေဇာ ၂၆တုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ သဒၶါ။
၂။ ၀ီရိယေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယေစတသိက္။
၃။ သတိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ သတိေစတသိက္္။
၄။ သမာဓိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဧကဂၢတာေစတသိက္။
၅။ ပညိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ပညာေစတသိက္။
၅။ ဗုိလ္ ၅-ပါး
သဒၶါဗုိလ္၊ ၀ီရီယဗုိလ္၊ သတိဗိုလ္၊ သမာဓိဗိုလ္၊ ပညာဗုိလ္တုိ႔ျဖစ္ၾက၏။ တရားကိုယ္မ်ားမွာ ဣေျႏၵ ၅-ပါး အတုိင္းျဖစ္ၾက၏။
၆။ ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါး
ေဗာဓိဟူေသာ သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းတရားအေပါင္း၏ အစိတ္အစိတ္သည္ `ေဗာဓိအဂၤ=ေဗာဇၥ်ဂၤ=ေဗာဇၥ်င္´ျဖစ္၏။
၁။ သတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ေအာက္ေမ့မူသတိ။
၂။ ဓမၼ၀ိစယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ဆုိင္ရာတရားမ်ားကို စိစစ္တတ္သည့္ ပညာ။
၃။ ၀ီရိယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ အားထုတ္မူ ၀ီရိယ။
၄။ ပီတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ႏွစ္သက္ရႊင္လန္းမူပီတိ။
၅။ ပႆဒၶိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ျငိမ္းေအးမူ ပႆဒၶိ။
၆။ သမာဓိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ တည္ၾကည္မူ ဧကဂၢတာ။
၇။ ဥေပကၡာသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ လ်စ္လ်ဴရူမူ တၾတမဇၥ်တၱတာ။
အထက္ပါေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါးတုိပ၏ တရားကိုယ္မ်ားမွာ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂ ၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကသည့္ (၁) သတိ (၂) ပညာ (၃) ၀ီရိယ (၄) ပီတိ (၅)ကာယပႆဒၶိႏွင့္ စိတၱပႆဒၶိ (၆) ဧကဂၢတာ (၇) တၾတမဇၥ်တၱတာ ေစတသိက္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
၇။ မဂၢင္ ၈-ပါး
၁။ သမၼာဒိ႒ိမဂၢင္ = ပညာ
၂။ သမၼာသကၤပၸမဂၢင္ = ၀ိတက္
၃။ သမၼာ၀ါစာမဂၢင္ = သမၼာ၀ါစာ
၄။ သမၼာကမၼႏ ၱမဂၢင္ = သမၼာကမၼႏ ၱ
၅။ သမၼာအာဇီ၀မဂၢင္ = သမၼာအာဇီ၀
၆။ သမၼာ၀ါယာမမဂၢင္ = ၀ီရိယ
၇။ သမၼာသတိမဂၢင္ = သတိ
၈။ သမၼာသမာဓိမဂၢင္ = ဧကဂၢတာ
မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကသည့္ ဆုိင္ရာေစတသိက္မ်ား။
တရားကိုယ္ေကာက္ပံု
သတိပ႒ာန္း၊ ဣေျႏၵ၊ ဗုိလ္၊ ေဗာဇၥ်င္၊ မဂၢင္တုိ႔၏ တရားကိုယ္ေကာက္ရာ ဌာနျဖစ္ေသာ စိတ္တုိ႔သည္ တူညီၾက၏ (ေဇာ ၄၂-ပါး)။ သမၼပၸဓာန္ႏွင့္ ဣဒၶိပါဒ္တုိ႔၏ တရားကိုယ္ေကာက္ရာ ဌာနျဖစ္ေသာ စိတ္တုိ႔သည္ တူညီၾက၏။ (ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး)။
သမၼာဒိ႒ိႏွင့္ သမၼာသကၤပၸတုိ႔သည္ `ပညာမဂၢင္´ မည္၏။ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၱႏွင့္ သမၼာအာဇီ၀တုိ႔သည္ `သီလမဂၢင္´ မည္၏။
သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိႏွင့္ သမၼာသမာဓိတုိ႔သည္ `သမာဓိမဂၢင္´ မည္၏။
ထုိ႔ေၾကာင့္ မဂၢင္ ၈-ပါးက်င့္စဥ္တရားကို `သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ သိကၡာသံုးပါး က်င့္စဥ္တရား´ဟုလည္း ေခၚ၏။
သဗၺ သဂၤဟ
စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္၊ နိဗၺာန္ဟူေသာ ပရမတ္တရားအားလံုးကို သိမ္းက်ံဳး၍ ေရတြက္ျပျခင္း
၁။ ခႏၶာ ၅-ပါး
`ခႏၶ´ သဒၵါသည္ `အစုအပံု´ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏။ အတိတ္၊ အနာ၈တ္၊ ပစၥဳပၸန္၊ အဇၥ်တၱ၊ ဗဟိဒၶ၊ ၾသဠာရိက၊ သုခုမ၊ ဟီန၊ ပဏီတ၊ ဒူရ၊ သႏၱိက၊ အားျဖင့္ မ်ားျပားလွေသာ ရုပ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ သခၤါရ၊ ၀ိညာဏ္တုိ႔ကို ၅စု ၅ပံု စုပံုထားျခင္းကို ခႏၶာ ၅-ပါးဟု ေခၚ၏။
၁။ ရပကၡႏၶာ = ရုပ္ ၂၈-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၂။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၃။ သညာကၡႏၶာ = သညာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၄။ သခၤါရကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာ၊ သညာတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာ ေစတသိက္ ၅၀-တုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၅။ သိညာဏကၡႏၶာ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၂။ ဥပါဒါနကၡႏၶာ ၅-ပါး
ဥပါဒါန္တရား (ေလာဘႏွင့္ ဒိ႒ိ) တုိ႔၏ အာရုံျဖစ္ေသာ ခႏၶာကို ဥပါဒါနကၡႏၶာဟု ေခၚ၏။ ဥပါဒါန္တုိ႔၏ အာရုံျဖစ္ေသာ ခႏၶာသည္ ေလာကီစိတ္မ်ား၊ ထုိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ေစတသိက္မ်ားႏွင့္ ရုပ္တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ေလာကုတၱရာစိတ္ ေစတသိက္တုိ႔ မပါ၀င္ၾကေခ်။
၁။ ရူပုပါဒါနကၡႏၶာ = ရုပ္ ၂၈-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု
၂။ ေ၀ဒႏုပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးႏွင့္ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၃။ သညဳပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးႏွင့္ယွဥ္ေသာ သညာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၄။ သခၤါရုပါဒါနကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာ၊ သညာတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာ ေလာကီ ေစတသိက္ ၅၀တုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၅။ ၀ိညာဏုပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကိီစိတ္ ၈၁-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
ခႏၶာ ၂-မ်ိဳးေဟာရျခင္းအေၾကာင္းရင္း
၁။ ေလာကီျဖစ္ေစ၊ ေလာကုတၱရာျဖစ္ေစ ခႏၶာဖြဲ႕၍ ရေကာင္းသမွ်ေသာ တရားမ်ားအားလံုးကို သိမ္းက်ံဳးလ်က္ ျပေတာ္မူျခင္းငွာ ပထမခႏၶေဒသနာကို ေဟာေတာ္မူ၏။
၂။ ၀ိပႆနာ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းေသာအခါ၌ကား ေလာကုတၱရာ ခႏၶာမ်ားကို အာရုံျပဳ၍ မစီးျဖန္းရပါ။ ၀ဋ္ဒုကၡတရားမ်ားကို အာရုံျပဳ၍ စီးျဖန္းပါမွ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱသေဘာ ထင္ျမင္ႏုိင္သည္။ သို႔အတြက္ ၀ိပႆနာမွတ္ရန္အလုိ႔ငွာ ေလာကီတရားမ်ား သက္သက္ကို ခႏၶာဖြဲ႔လ်က္ ဒုတိယဥပါဒါနကၡႏၶ ေဒသနာကို ေဟာေတာ္မူ၏။
နိဗၺာန္သည္ ခႏၶ၀ိမုတ္
နိဗၺာန္သည္ ကာလ ၃-ပါးမွ လြတ္သျဖင့္ ကာလ၀ိမုတ္ ျဖစ္၏။ အဇၥ်တၱ၊ ဗဟိဒၶဟု ၂-မ်ိဳး မကြဲျပားဘဲ ခႏၶာကိုယ္ျပင္ပ၌ တည္ေသာေၾကာင့္ ဗဟိဒၶ တစ္မ်ိဳးသာ ရွိ၏။ ၾသဠာရိက၊ သုခုမဟု ၂-မ်ိဳး မကြဲျပားဘဲ သိမ္ေမြ႕ေသာေၾကာင့္ သုခုမ တစ္မ်ိဳးသာ ျဖစ္၏။ ဟီန၊ ပဏီတဟု ၂-မ်ိဳးမကြဲျပားဘဲ ျမတ္ေသာေၾကာင့္ ပဏီတ တစ္မ်ိဳးသာ ရွိ၏။ ဒူေရ၊ သႏၱိေကဟု ၂-မ်ိဳးမကြဲျပားဘဲ ဉာဏ္ႏွင့္ေ၀းေသာေၾကာင့္ ဒူေရတစ္မ်ိဳးသာရွိ၏။ ဤသို႔ ဆုိင္ရာဌာန၌ ၂-မ်ိဳးမရ၊ တစ္မ်ိဳးစီသာရေသာေၾကာင့္ နိဗၺာန္ကို ေဘဒါဘာ၀=အကြဲအျပားမရွိ´ဟု ဆုိ၏။
ဗဟိဒၶ၊ သုခုမ၊ ပဏီတ၊ ဒူရဟူေသာ ၄-မ်ိဳးကား အခ်င္းခ်င္း ကြဲျပားၾကသည္မဟုတ္။ ဗဟိဒၶနိဗၺာန္သည္ပင္ သုခုမလည္း ျဖစ္၏၊ ပဏီတလည္းျဖစ္၏၊ ဒူရလည္း ျဖစ္၏။
ဤသို႔လွ်င္ နိဗၺာန္၌ အကြဲအျပားမရွိသျဖင့္ နိဗၺာန္ကို ခႏၶာမဖြဲ႕ထုိက္ေခ်။
၃။ အာယတန ၁၂-ပါး
`အာယတန´ သဒၵါသည္ `အေၾကာင္း´ဟူေသာ အနက္တုိ႔ကိုေဟာ၏။ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ရူပါရုံ၊ စကၡဳ ပသာဒ စသည္တုိ႔ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚၾကကုန္၏။ ထုိသို႔ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔ျဖစ္ေပၚေၾကာင္းျဖစ္ေသာ တရားမ်ားကို `အာယတန´ဟု ေခၚ၏။
အတြင္းအဇၥ်တၱိကာယတန ၆-ပါး
၁။ စကၡာယတန = စကၡဳပသာဒ
၂။ ေသာတာယတန = ေသာတပသာဒ
၃။ ဃာနာယတန = ဃာနာပသာဒ
၄။ ဇိ၀ွာယတန = ဇိ၀ွာပသာဒ
၅။ ကာယာယတန = ကာယပသာဒ
၆။ မနာယတန = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁-ပါး
အျပင္ဗာဟိရာယတန ၆-ပါး
၇။ ရူပါယတန = ရူပါရုံ (အဆင္း)
၈။ သဒၵါယတန = သဒၵါရုံ (အသံ)
၉။ ဂႏၶာယတန = ဂႏၶာရုံ (အနံ႔)
၁၀။ ရသာယတန = ရသာရုံ (အရသာ)
၁၁။ ေဖာ႒ဗၺာယတန = ေဖာ႒ဗၺာရုံ (ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာ)
၁၂။ ဓမၼာယတန = ေစတသိက္ ၅၂၊ သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္။
၄။ ဓာတ္ ၁၈-ပါး
မိမိသေဘာကိုေဆာင္တတ္ေသာ တရားကို ဓာတ္ဟုေခၚ၏။ စကၡဳ, ေသာတစေသာ တရားတုိ႔သည္ မိမိသေဘာအတုိင္း တည္ရွိၾကျပီး မိမိဆုိင္ရာသေဘာကို ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ `ဓာတု=ဓာတ္´ဟု အမည္ရ၏။
ဒြါရ ၆-ပံု(အခံဓာတ္)
၁။ စကၡဳဓာတ္
၂။ ေသာတဓာတ္
၃။ ဃာနဓာတ္
၄။ ဇိ၀ွာဓာတ္
၅။ ကာယဓာတ္
၆။ မေနာဓာတ္
အာရုံ ၆-တန္(အတုိက္ဓာတ္)
၇။ ရူပဓာတ္
၈။ သဒၵဓာတ္
၉။ ဂႏၶဓာတ္
၁၀။ ရသဓာတ္
၁၁။ ေဖာ႒ဗၺဓာတ္
၁၂။ ဓမၼဓာတ္
၀ိညာဏ္ ၆-သြယ္(အပြင့္ဓာတ္)
၁၃။ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္
၁၄။ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္
၁၅။ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္
၁၆။ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏဓာတ္
၁၇။ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္
၁၈။ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္
တရားကိုယ္မ်ား။ ။ (၁)စကၡဳပသာဒ (၂)ေသာတပာဒ (၃) ဃာနပသာဒ (၄)ဇိ၀ွာပသာဒ (၅)ကာယပသာဒ (၆)ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းႏွင့္ သမၸဋိစၧိဳန္းေဒြ၊ (၇)ရူပါရုံ (၈)သဒၵါရုံ (၉)ဂႏၶာရုံ (၁၀)ရသာရုံ (၁၁)ေဖာ႒ဗၺာရုံ (၁၂)ေစတသိက္ ၅၂-ပါး သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး, နိဗၺာန္၊ (၁၃)စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြ (၁၇)ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ (၁၈)ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္၁၀-ႏွင့္ မေနာဓာတ္ ၃-ပါးတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာစိတ္ ၇၆-ပါး။
သစၥာေလးပါး
သစၥ = သစၥာသည္ `မွန္ကန္ျခင္း´ အနက္ကိုေဟာ၏။
ဒုကၡဟူ၍ ေဟာထားေသာရုပ္နာမ္တရားတုိ႔သည္ ဧကန္အမွန္ဒုကၡျဖစ္၏။ သမုဒယဟု ေဟာထားေသာ တဏွာသည္လည္း ဧကန္အမွန္ပင္ ဒုကၡ၏အေၾကာင္း ျဖစ္၏။ နိေရာဓဟု ေဟာထားေသာ ဒုကၡခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္း နိဗၺာန္သည္လည္း ဧကန္အမွန္ပင္ ဒုကၡ၏ ခ်ဳပ္ရာမွန္၏။ နိေရာဓဂါမိနီပဋိပဒါ = မဂၢသစၥာဟု ေဟာထားေသာ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္လမ္းစဥ္သည္ ဧကန္အမွန္ပင္ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္မွန္ေပ၏။
တစ္ဖန္ ဤသစၥာေလးပါးတုိ႔သည္ အရိယာပုဂၢိဳလ္မ်ားသာ ပုိင္ပုိင္ႏုိင္ႏုိင္ သိအပ္ေသာေၾကာင့္ `အရိယာ သစၥာ ၄-ပါး´ဟု အမည္ရ၏။
ဤသစၥာ ၄-ပါးတြင္ ဒုကၡသစၥာႏွင့္ သမုဒယသစၥာတုိ႔သည္ ေလာကီသစၥာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ နိေရာဓသစၥာႏွင့္ မဂၢသစၥာတုိ႔သည္ ေလာကုတၱရာသစၥာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။
သံသရာ၌ ျဖစ္ရေသာ ရုပ္နာမ္ဟူသမွ်သည္ ဒုကၡတရားခ်ည္းသာတည္း။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဒုကၡသစၥာသည္ သံသရာ၌ ျဖစ္ရျခင္းဟူေသာ ပ၀တၱိသစၥာျဖစ္၏။ မေကာင္းေသာ အက်ိဳးသစၥာလည္းျဖစ္၏။ သမုဒယသစၥာသည္ ထုိသံသရာ ဒုကၡဟူသမွ်၏ ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္း ပ၀တၳိေဟတုသစၥာတည္း၊ မေကာင္းေသာ အေၾကာင္းသစၥာလည္း ျဖစ္၏။
နိေရာဓသစၥာသည္ သံသရာဒုကၡ၏ ခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ နိ၀တၱိသစၥာတည္း၊ ေကာင္းေသာ အက်ိဳးသစၥာျဖစ္၏။ မဂၢသစၥာသည္ ထုိနိ၀တၱိသို႔ေရာက္ေၾကာင္း နိ၀တၱိေဟတုသစၥာျဖစ္၏။ ေကာင္းေသာအေၾကာင္းသစၥာလည္းျဖစ္၏။
အရိယသစၥာ ၄-ပါးကို ေကာင္းစြာျမင္သိေသာသူသည္ မဂ္ဉာဏ္၊ ဖုိလ္ဉာဏ္ျဖင့္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳရ၏။ ခႏၶာ ၅-ပါး၊ အာယတန ၁၂၊ ဓာတ္ ၁၈-ပါးတုိ႔ကို ထင္ျမင္ေအာင္ ၀ိပႆနာရူပြားျခင္းသည္ အရိယသစၥာ ၄-ပါးကို ျမင္သိလာရန္အတြက္ ျဖစ္၏။
သို႔ျဖစ္၍ ျမတ္စြာဘုရား၏ သာသနာေတာ္ႏွင့္ ၾကံဳေတြ႕ေနရေသာ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ခႏၶာ၊ အာယတန၊ ဓာတ္၊ သစၥာတုိ႔၏ သေဘာကိုမွ် မသိနားမလည္လွ်င္ လူျဖစ္ရက်ိဳးမနပ္ျပီဟု ဆုိစမွတ္ျပဳၾကပါသည္။
၁။ သျဂၤဳလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡအရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = ဒုကၡသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၅၁-ပါး၊ ရုပ္ ၂၈-ပါး၊ ဤအလံုစံုေသာ ေတဘူမက တရားတုိ႔ကို ဒုကၡအမွန္ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ဒုကၡသစၥာဟုေခၚ၏။
၂။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡသမုဒယ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = သမုဒယသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= တဏွာေလာဘသည္ ဒုကၡေျဖစ္ေစေသာအေၾကာင္းရင္း အမွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ သမုဒယသစၥာမည္၏။
၃။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡနိေရာဓ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = နိေရာဓသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= နိဗၺာန္သည္ ဒုကၡခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ အမွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ နိေရာဓသစၥာမည္၏။
၄။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡနိေရာဓ ဂါမိနီပဋိပဒါ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = မဂၢသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= မဂ္၌ယွဥ္ေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးသည္ နိဗၺာန္သို႔ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္မွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ မဂၢသစၥာမည္၏။
သစၥာေလးပါးကို သိတတ္ေသာ မဂ္ဉာဏ္သည္ `ေဗာဓိ´ဟု အမည္ရ၏။ ထုိေဗာဓိဟူေသာ မဂ္ဉာဏ္၏ အသင္းအပင္း ဘက္ေတာ္သားမ်ားကို `ေဗာဓိပကၡိယ´ဟုေခၚ၏။ ေဗာဓိပကၡိယတရား ၃၇-ပါးရွိရာ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး၊ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး၊ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး၊ ဣေျႏၵ ၅-ပါး၊ ဗုိလ္ ၅-ပါး၊ ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါးႏွင့္ မဂၢင္ ၈-ပါးတုိ႔ ပါ၀င္ၾက၏။
၁။ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး
မိမိဆုိင္ရာအာရုံ၌ လြန္လြန္ကဲကဲစြဲျမဲစြာတည္ေသာ သတိအထူးကို သတိပ႒ာန္းဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာယႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = ခႏၵာကိုယ္၌ (၀ါ) ဆံပင္ေမြးညင္း စသည့္ ၃၂ေကာ႒ာသ၌ အသုဘအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
၂။ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = ေ၀ဒနာတုိ႔ကို ဒုကၡအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
၃။ စိတၱာႏုပႆနာ = စိတ္တုိ႔ကို အနိစၥအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
၄။ ဓမၼႏုပႆနာ သတိပ႒ာန္း = သညကၡႏၶာ၊ သခၤါရကၡႏၶာဟူသည့္ တရားဓမၼမ်ားကို အနတၱအျခင္းအရာ ထင္လာေအာင္ အဖန္ဖန္ရူမွတ္ေသာ သတိအထူး။
တရားကိုယ္ = သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးလံုး၏ တရားကိုယ္သည္ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္သည့္ သတိေစတသိက္ ျဖစ္၏။
သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးကြဲျပားျခင္း အေၾကာင္းရင္း
သတိပ႒ာန္း ၄-ပါးတုိ႔၏ တရားကိုယ္သည္ သတိတစ္ပါးတည္း ျဖစ္ေသာ္လည္း (၁) အာရုံက ကာယ၊ ေ၀ဒနာ၊ စိတၱ၊ ဓမၼဟု ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္း၊ (၂) ထုိအာရုံမ်ား၌ အသုဘ၊ ဒုကၡ၊ အနိစၥ၊ အနတၱဟု ရူဆင္ျခင္ပံု အျခင္းအရာက ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္း၊ (၃) သုဘ၊ သုခ၊ နိစၥ၊ အတၱဟု ထင္မွားမူကို ပယ္ခြါျခင္း ကိစၥက ၄-မ်ိဳး ကြဲျပားျခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ သတိပ႒ာန္း ၄-ပါး ကြဲျပားရ၏။
၂။ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး
၁။ ျဖစ္ျပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ပယ္ေဖ်ာက္နုိင္ျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
၂။ မျဖစ္ေသးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို မျဖစ္ေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
၃။ မျဖစ္ေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ျဖစ္ထြန္းေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
၄။ ျဖစ္ျပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ခိုင္ခန္႔တုိးပြားေစျခင္းငွာ အားထုတ္ျခင္း။
ဤသို႔ ေကာင္းစြာအားထုတ္မူ ၀ီရိယကို သမၼပၸဓာန္ဟု ေခၚ၏။
တရားကိုယ္ = သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါးလံုး၏ တရားကိုယ္မွာ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ ေလာကုတၱရာကုသိုလ္ ၄ဟူသည့္ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယျဖစ္၏။
သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး ကြဲျပားရျခင္း အေၾကာင္းရင္း
တရားကိုယ္အားျဖင့္ ၀ီရိယ တစ္ပါးတည္း ျဖစ္ေသာ္လည္း ျဖစ္ျပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပယ္ျခင္းကိစၥ၊ မျဖစ္ေသးေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို မျဖစ္ေစျခင္းကိစၥ၊ မျဖစ္ေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို ျဖစ္ေစျခင္းကိစၥ၊ ျဖစ္ျပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔ကို တိုးပြားေစျခင္းကိစၥ၊ ဤသို႔ ၀ီရိယ၏ ကိစၥ ၄-မ်ိဳးကြဲျပားျခင္းေၾကာင့္ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး ကြဲျပားရပါသည္။
၃။ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး
ျပီးစီးထေျမာက္ေသာ စ်ာန္၊ မဂ္ဖိုလ္အက်ိဳးတုိ႔၏ အေျခခံ အေၾကာင္းတရားကို ဣဒၶိပါဒ္ဟု ေခၚ၏။
၁။ ဆႏၵိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဆႏၵေစတသိက္။
၂။ ၀ီရိယဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ၀ီရိယေစတသိက္။
၃။ စိတၱိဒၶိပါဒ္ = မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ ေလာကုတၱရာကုသိုလ္ ၄-ဟူသည့္ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး။
၄။ ၀ီမံသိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာ။
၄။ ဣေျႏၵ ၅-ပါး
၁။ သိဒၶိေျႏၵ = မဟာကုသိုလ္ၾကိယာ ၁၆၊ အပၸနာေဇာ ၂၆တုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ သဒၶါ။
၂။ ၀ီရိယေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယေစတသိက္။
၃။ သတိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ သတိေစတသိက္္။
၄။ သမာဓိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဧကဂၢတာေစတသိက္။
၅။ ပညိေျႏၵ = အထက္ပါစိတ္ ၄၂-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ပညာေစတသိက္။
၅။ ဗုိလ္ ၅-ပါး
သဒၶါဗုိလ္၊ ၀ီရီယဗုိလ္၊ သတိဗိုလ္၊ သမာဓိဗိုလ္၊ ပညာဗုိလ္တုိ႔ျဖစ္ၾက၏။ တရားကိုယ္မ်ားမွာ ဣေျႏၵ ၅-ပါး အတုိင္းျဖစ္ၾက၏။
၆။ ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါး
ေဗာဓိဟူေသာ သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းတရားအေပါင္း၏ အစိတ္အစိတ္သည္ `ေဗာဓိအဂၤ=ေဗာဇၥ်ဂၤ=ေဗာဇၥ်င္´ျဖစ္၏။
၁။ သတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ေအာက္ေမ့မူသတိ။
၂။ ဓမၼ၀ိစယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ဆုိင္ရာတရားမ်ားကို စိစစ္တတ္သည့္ ပညာ။
၃။ ၀ီရိယသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ အားထုတ္မူ ၀ီရိယ။
၄။ ပီတိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ႏွစ္သက္ရႊင္လန္းမူပီတိ။
၅။ ပႆဒၶိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ျငိမ္းေအးမူ ပႆဒၶိ။
၆။ သမာဓိသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ တည္ၾကည္မူ ဧကဂၢတာ။
၇။ ဥေပကၡာသေမၺာဇၥ်င္ = သစၥာ ၄-ပါးကို သိေၾကာင္းျဖစ္ေသာ လ်စ္လ်ဴရူမူ တၾတမဇၥ်တၱတာ။
အထက္ပါေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါးတုိပ၏ တရားကိုယ္မ်ားမွာ မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂ ၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကသည့္ (၁) သတိ (၂) ပညာ (၃) ၀ီရိယ (၄) ပီတိ (၅)ကာယပႆဒၶိႏွင့္ စိတၱပႆဒၶိ (၆) ဧကဂၢတာ (၇) တၾတမဇၥ်တၱတာ ေစတသိက္မ်ား ျဖစ္ၾက၏။
၇။ မဂၢင္ ၈-ပါး
၁။ သမၼာဒိ႒ိမဂၢင္ = ပညာ
၂။ သမၼာသကၤပၸမဂၢင္ = ၀ိတက္
၃။ သမၼာ၀ါစာမဂၢင္ = သမၼာ၀ါစာ
၄။ သမၼာကမၼႏ ၱမဂၢင္ = သမၼာကမၼႏ ၱ
၅။ သမၼာအာဇီ၀မဂၢင္ = သမၼာအာဇီ၀
၆။ သမၼာ၀ါယာမမဂၢင္ = ၀ီရိယ
၇။ သမၼာသတိမဂၢင္ = သတိ
၈။ သမၼာသမာဓိမဂၢင္ = ဧကဂၢတာ
မဟာကုသိုလ္ ၈၊ မဟာၾကိယာ ၈၊ အပၸနာေဇာ ၂၆၊ ေပါင္း ၄၂-ပါးေသာ စိတ္တုိ႔၌ ယွဥ္ၾကသည့္ ဆုိင္ရာေစတသိက္မ်ား။
တရားကိုယ္ေကာက္ပံု
သတိပ႒ာန္း၊ ဣေျႏၵ၊ ဗုိလ္၊ ေဗာဇၥ်င္၊ မဂၢင္တုိ႔၏ တရားကိုယ္ေကာက္ရာ ဌာနျဖစ္ေသာ စိတ္တုိ႔သည္ တူညီၾက၏ (ေဇာ ၄၂-ပါး)။ သမၼပၸဓာန္ႏွင့္ ဣဒၶိပါဒ္တုိ႔၏ တရားကိုယ္ေကာက္ရာ ဌာနျဖစ္ေသာ စိတ္တုိ႔သည္ တူညီၾက၏။ (ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး)။
သမၼာဒိ႒ိႏွင့္ သမၼာသကၤပၸတုိ႔သည္ `ပညာမဂၢင္´ မည္၏။ သမၼာ၀ါစာ၊ သမၼာကမၼႏၱႏွင့္ သမၼာအာဇီ၀တုိ႔သည္ `သီလမဂၢင္´ မည္၏။
သမၼာ၀ါယာမ၊ သမၼာသတိႏွင့္ သမၼာသမာဓိတုိ႔သည္ `သမာဓိမဂၢင္´ မည္၏။
ထုိ႔ေၾကာင့္ မဂၢင္ ၈-ပါးက်င့္စဥ္တရားကို `သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ၊ သိကၡာသံုးပါး က်င့္စဥ္တရား´ဟုလည္း ေခၚ၏။
သဗၺ သဂၤဟ
စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္၊ နိဗၺာန္ဟူေသာ ပရမတ္တရားအားလံုးကို သိမ္းက်ံဳး၍ ေရတြက္ျပျခင္း
၁။ ခႏၶာ ၅-ပါး
`ခႏၶ´ သဒၵါသည္ `အစုအပံု´ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏။ အတိတ္၊ အနာ၈တ္၊ ပစၥဳပၸန္၊ အဇၥ်တၱ၊ ဗဟိဒၶ၊ ၾသဠာရိက၊ သုခုမ၊ ဟီန၊ ပဏီတ၊ ဒူရ၊ သႏၱိက၊ အားျဖင့္ မ်ားျပားလွေသာ ရုပ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ သခၤါရ၊ ၀ိညာဏ္တုိ႔ကို ၅စု ၅ပံု စုပံုထားျခင္းကို ခႏၶာ ၅-ပါးဟု ေခၚ၏။
၁။ ရပကၡႏၶာ = ရုပ္ ၂၈-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၂။ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၃။ သညာကၡႏၶာ = သညာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၄။ သခၤါရကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာ၊ သညာတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာ ေစတသိက္ ၅၀-တုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၅။ သိညာဏကၡႏၶာ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၂။ ဥပါဒါနကၡႏၶာ ၅-ပါး
ဥပါဒါန္တရား (ေလာဘႏွင့္ ဒိ႒ိ) တုိ႔၏ အာရုံျဖစ္ေသာ ခႏၶာကို ဥပါဒါနကၡႏၶာဟု ေခၚ၏။ ဥပါဒါန္တုိ႔၏ အာရုံျဖစ္ေသာ ခႏၶာသည္ ေလာကီစိတ္မ်ား၊ ထုိစိတ္ႏွင့္ ယွဥ္ေသာ ေစတသိက္မ်ားႏွင့္ ရုပ္တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ေလာကုတၱရာစိတ္ ေစတသိက္တုိ႔ မပါ၀င္ၾကေခ်။
၁။ ရူပုပါဒါနကၡႏၶာ = ရုပ္ ၂၈-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု
၂။ ေ၀ဒႏုပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးႏွင့္ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၃။ သညဳပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါးႏွင့္ယွဥ္ေသာ သညာတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၄။ သခၤါရုပါဒါနကၡႏၶာ = ေ၀ဒနာ၊ သညာတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာ ေလာကီ ေစတသိက္ ၅၀တုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
၅။ ၀ိညာဏုပါဒါနကၡႏၶာ = ေလာကိီစိတ္ ၈၁-ပါးတုိ႔၏ အေပါင္းအစု။
ခႏၶာ ၂-မ်ိဳးေဟာရျခင္းအေၾကာင္းရင္း
၁။ ေလာကီျဖစ္ေစ၊ ေလာကုတၱရာျဖစ္ေစ ခႏၶာဖြဲ႕၍ ရေကာင္းသမွ်ေသာ တရားမ်ားအားလံုးကို သိမ္းက်ံဳးလ်က္ ျပေတာ္မူျခင္းငွာ ပထမခႏၶေဒသနာကို ေဟာေတာ္မူ၏။
၂။ ၀ိပႆနာ ကမၼ႒ာန္းစီးျဖန္းေသာအခါ၌ကား ေလာကုတၱရာ ခႏၶာမ်ားကို အာရုံျပဳ၍ မစီးျဖန္းရပါ။ ၀ဋ္ဒုကၡတရားမ်ားကို အာရုံျပဳ၍ စီးျဖန္းပါမွ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱသေဘာ ထင္ျမင္ႏုိင္သည္။ သို႔အတြက္ ၀ိပႆနာမွတ္ရန္အလုိ႔ငွာ ေလာကီတရားမ်ား သက္သက္ကို ခႏၶာဖြဲ႔လ်က္ ဒုတိယဥပါဒါနကၡႏၶ ေဒသနာကို ေဟာေတာ္မူ၏။
နိဗၺာန္သည္ ခႏၶ၀ိမုတ္
နိဗၺာန္သည္ ကာလ ၃-ပါးမွ လြတ္သျဖင့္ ကာလ၀ိမုတ္ ျဖစ္၏။ အဇၥ်တၱ၊ ဗဟိဒၶဟု ၂-မ်ိဳး မကြဲျပားဘဲ ခႏၶာကိုယ္ျပင္ပ၌ တည္ေသာေၾကာင့္ ဗဟိဒၶ တစ္မ်ိဳးသာ ရွိ၏။ ၾသဠာရိက၊ သုခုမဟု ၂-မ်ိဳး မကြဲျပားဘဲ သိမ္ေမြ႕ေသာေၾကာင့္ သုခုမ တစ္မ်ိဳးသာ ျဖစ္၏။ ဟီန၊ ပဏီတဟု ၂-မ်ိဳးမကြဲျပားဘဲ ျမတ္ေသာေၾကာင့္ ပဏီတ တစ္မ်ိဳးသာ ရွိ၏။ ဒူေရ၊ သႏၱိေကဟု ၂-မ်ိဳးမကြဲျပားဘဲ ဉာဏ္ႏွင့္ေ၀းေသာေၾကာင့္ ဒူေရတစ္မ်ိဳးသာရွိ၏။ ဤသို႔ ဆုိင္ရာဌာန၌ ၂-မ်ိဳးမရ၊ တစ္မ်ိဳးစီသာရေသာေၾကာင့္ နိဗၺာန္ကို ေဘဒါဘာ၀=အကြဲအျပားမရွိ´ဟု ဆုိ၏။
ဗဟိဒၶ၊ သုခုမ၊ ပဏီတ၊ ဒူရဟူေသာ ၄-မ်ိဳးကား အခ်င္းခ်င္း ကြဲျပားၾကသည္မဟုတ္။ ဗဟိဒၶနိဗၺာန္သည္ပင္ သုခုမလည္း ျဖစ္၏၊ ပဏီတလည္းျဖစ္၏၊ ဒူရလည္း ျဖစ္၏။
ဤသို႔လွ်င္ နိဗၺာန္၌ အကြဲအျပားမရွိသျဖင့္ နိဗၺာန္ကို ခႏၶာမဖြဲ႕ထုိက္ေခ်။
၃။ အာယတန ၁၂-ပါး
`အာယတန´ သဒၵါသည္ `အေၾကာင္း´ဟူေသာ အနက္တုိ႔ကိုေဟာ၏။ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ရူပါရုံ၊ စကၡဳ ပသာဒ စသည္တုိ႔ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚၾကကုန္၏။ ထုိသို႔ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔ျဖစ္ေပၚေၾကာင္းျဖစ္ေသာ တရားမ်ားကို `အာယတန´ဟု ေခၚ၏။
အတြင္းအဇၥ်တၱိကာယတန ၆-ပါး
၁။ စကၡာယတန = စကၡဳပသာဒ
၂။ ေသာတာယတန = ေသာတပသာဒ
၃။ ဃာနာယတန = ဃာနာပသာဒ
၄။ ဇိ၀ွာယတန = ဇိ၀ွာပသာဒ
၅။ ကာယာယတန = ကာယပသာဒ
၆။ မနာယတန = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁-ပါး
အျပင္ဗာဟိရာယတန ၆-ပါး
၇။ ရူပါယတန = ရူပါရုံ (အဆင္း)
၈။ သဒၵါယတန = သဒၵါရုံ (အသံ)
၉။ ဂႏၶာယတန = ဂႏၶာရုံ (အနံ႔)
၁၀။ ရသာယတန = ရသာရုံ (အရသာ)
၁၁။ ေဖာ႒ဗၺာယတန = ေဖာ႒ဗၺာရုံ (ပထ၀ီ၊ ေတေဇာ၊ ၀ါေယာ)
၁၂။ ဓမၼာယတန = ေစတသိက္ ၅၂၊ သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး၊ နိဗၺာန္။
၄။ ဓာတ္ ၁၈-ပါး
မိမိသေဘာကိုေဆာင္တတ္ေသာ တရားကို ဓာတ္ဟုေခၚ၏။ စကၡဳ, ေသာတစေသာ တရားတုိ႔သည္ မိမိသေဘာအတုိင္း တည္ရွိၾကျပီး မိမိဆုိင္ရာသေဘာကို ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ `ဓာတု=ဓာတ္´ဟု အမည္ရ၏။
ဒြါရ ၆-ပံု(အခံဓာတ္)
၁။ စကၡဳဓာတ္
၂။ ေသာတဓာတ္
၃။ ဃာနဓာတ္
၄။ ဇိ၀ွာဓာတ္
၅။ ကာယဓာတ္
၆။ မေနာဓာတ္
အာရုံ ၆-တန္(အတုိက္ဓာတ္)
၇။ ရူပဓာတ္
၈။ သဒၵဓာတ္
၉။ ဂႏၶဓာတ္
၁၀။ ရသဓာတ္
၁၁။ ေဖာ႒ဗၺဓာတ္
၁၂။ ဓမၼဓာတ္
၀ိညာဏ္ ၆-သြယ္(အပြင့္ဓာတ္)
၁၃။ စကၡဳ၀ိညာဏဓာတ္
၁၄။ ေသာတ၀ိညာဏဓာတ္
၁၅။ ဃာန၀ိညာဏဓာတ္
၁၆။ ဇိ၀ွာ၀ိညာဏဓာတ္
၁၇။ ကာယ၀ိညာဏဓာတ္
၁၈။ မေနာ၀ိညာဏဓာတ္
တရားကိုယ္မ်ား။ ။ (၁)စကၡဳပသာဒ (၂)ေသာတပာဒ (၃) ဃာနပသာဒ (၄)ဇိ၀ွာပသာဒ (၅)ကာယပသာဒ (၆)ပဥၥဒြါရာ၀ဇၨန္းႏွင့္ သမၸဋိစၧိဳန္းေဒြ၊ (၇)ရူပါရုံ (၈)သဒၵါရုံ (၉)ဂႏၶာရုံ (၁၀)ရသာရုံ (၁၁)ေဖာ႒ဗၺာရုံ (၁၂)ေစတသိက္ ၅၂-ပါး သုခုမရုပ္ ၁၆-ပါး, နိဗၺာန္၊ (၁၃)စကၡဳ၀ိညာဏ္ေဒြ (၁၇)ကာယ၀ိညာဏ္ေဒြ (၁၈)ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္၁၀-ႏွင့္ မေနာဓာတ္ ၃-ပါးတုိ႔မွ ၾကြင္းေသာစိတ္ ၇၆-ပါး။
သစၥာေလးပါး
သစၥ = သစၥာသည္ `မွန္ကန္ျခင္း´ အနက္ကိုေဟာ၏။
ဒုကၡဟူ၍ ေဟာထားေသာရုပ္နာမ္တရားတုိ႔သည္ ဧကန္အမွန္ဒုကၡျဖစ္၏။ သမုဒယဟု ေဟာထားေသာ တဏွာသည္လည္း ဧကန္အမွန္ပင္ ဒုကၡ၏အေၾကာင္း ျဖစ္၏။ နိေရာဓဟု ေဟာထားေသာ ဒုကၡခ်ဳပ္ျငိမ္းျခင္း နိဗၺာန္သည္လည္း ဧကန္အမွန္ပင္ ဒုကၡ၏ ခ်ဳပ္ရာမွန္၏။ နိေရာဓဂါမိနီပဋိပဒါ = မဂၢသစၥာဟု ေဟာထားေသာ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္လမ္းစဥ္သည္ ဧကန္အမွန္ပင္ နိဗၺာန္ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္မွန္ေပ၏။
တစ္ဖန္ ဤသစၥာေလးပါးတုိ႔သည္ အရိယာပုဂၢိဳလ္မ်ားသာ ပုိင္ပုိင္ႏုိင္ႏုိင္ သိအပ္ေသာေၾကာင့္ `အရိယာ သစၥာ ၄-ပါး´ဟု အမည္ရ၏။
ဤသစၥာ ၄-ပါးတြင္ ဒုကၡသစၥာႏွင့္ သမုဒယသစၥာတုိ႔သည္ ေလာကီသစၥာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ နိေရာဓသစၥာႏွင့္ မဂၢသစၥာတုိ႔သည္ ေလာကုတၱရာသစၥာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။
သံသရာ၌ ျဖစ္ရေသာ ရုပ္နာမ္ဟူသမွ်သည္ ဒုကၡတရားခ်ည္းသာတည္း။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ဒုကၡသစၥာသည္ သံသရာ၌ ျဖစ္ရျခင္းဟူေသာ ပ၀တၱိသစၥာျဖစ္၏။ မေကာင္းေသာ အက်ိဳးသစၥာလည္းျဖစ္၏။ သမုဒယသစၥာသည္ ထုိသံသရာ ဒုကၡဟူသမွ်၏ ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္း ပ၀တၳိေဟတုသစၥာတည္း၊ မေကာင္းေသာ အေၾကာင္းသစၥာလည္း ျဖစ္၏။
နိေရာဓသစၥာသည္ သံသရာဒုကၡ၏ ခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ နိ၀တၱိသစၥာတည္း၊ ေကာင္းေသာ အက်ိဳးသစၥာျဖစ္၏။ မဂၢသစၥာသည္ ထုိနိ၀တၱိသို႔ေရာက္ေၾကာင္း နိ၀တၱိေဟတုသစၥာျဖစ္၏။ ေကာင္းေသာအေၾကာင္းသစၥာလည္းျဖစ္၏။
အရိယသစၥာ ၄-ပါးကို ေကာင္းစြာျမင္သိေသာသူသည္ မဂ္ဉာဏ္၊ ဖုိလ္ဉာဏ္ျဖင့္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳရ၏။ ခႏၶာ ၅-ပါး၊ အာယတန ၁၂၊ ဓာတ္ ၁၈-ပါးတုိ႔ကို ထင္ျမင္ေအာင္ ၀ိပႆနာရူပြားျခင္းသည္ အရိယသစၥာ ၄-ပါးကို ျမင္သိလာရန္အတြက္ ျဖစ္၏။
သို႔ျဖစ္၍ ျမတ္စြာဘုရား၏ သာသနာေတာ္ႏွင့္ ၾကံဳေတြ႕ေနရေသာ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ခႏၶာ၊ အာယတန၊ ဓာတ္၊ သစၥာတုိ႔၏ သေဘာကိုမွ် မသိနားမလည္လွ်င္ လူျဖစ္ရက်ိဳးမနပ္ျပီဟု ဆုိစမွတ္ျပဳၾကပါသည္။
၁။ သျဂၤဳလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡအရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = ဒုကၡသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= ေလာကီစိတ္ ၈၁-ပါး၊ ေလာဘၾကဥ္ေသာ ေစတသိက္ ၅၁-ပါး၊ ရုပ္ ၂၈-ပါး၊ ဤအလံုစံုေသာ ေတဘူမက တရားတုိ႔ကို ဒုကၡအမွန္ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ဒုကၡသစၥာဟုေခၚ၏။
၂။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡသမုဒယ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = သမုဒယသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= တဏွာေလာဘသည္ ဒုကၡေျဖစ္ေစေသာအေၾကာင္းရင္း အမွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ သမုဒယသစၥာမည္၏။
၃။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡနိေရာဓ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = နိေရာဓသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= နိဗၺာန္သည္ ဒုကၡခ်ဳပ္ျငိမ္းရာ အမွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ နိေရာဓသစၥာမည္၏။
၄။ သျဂၤဳ ိလ္ပါဠိအေခၚ = ဒုကၡနိေရာဓ ဂါမိနီပဋိပဒါ အရိယသစၥ
ေခၚေ၀ၚရုိး = မဂၢသစၥာ
တရားကုိယ္ႏွင့္အဓိပၸာယ္= မဂ္၌ယွဥ္ေသာ မဂၢင္ရွစ္ပါးသည္ နိဗၺာန္သို႔ေရာက္ေၾကာင္း အက်င့္မွန္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ မဂၢသစၥာမည္၏။
No comments:
Post a Comment