ပ႒ာန္းေဒသနာနည္း
ေဟတုပစၥေယာ၊ အာရမၼဏပစၥေယာ၊ အဓိပတိပစၥေယာ၊ အနႏၱရပစၥေယာ၊ သမနႏၱရပစၥေယာ၊ သဟဇာတပစၥေယာ၊ အညမညပစၥေယာ၊ နိႆယပစၥေယာ၊ ဥပနိႆယပစၥေယာ၊ ပုေရဇာတပစၥေယာ၊ ပစၧာဇာတပစၥေယာ၊ အာေသ၀နပစၥေယာ၊ ကမၼပစၥေယာ၊ ၀ိပါကပစၥေယာ၊ အာဟာရပစၥေယာ၊ ဣျႏၵိယပစၥေယာ၊ စ်ာနပစၥေယာ၊ မဂၢပစၥေယာ၊ သမၸယုတၱပစၥေယာ၊ ၀ိပၸယုတၱပစၥေယာ၊ အတၳိပစၥေယာ၊ နတၳိပစၥေယာ၊ ၀ိဂတပစၥေယာ၊ အ၀ိဂတပစၥေယာတိ´ ဟူ၍ ေရွးဦးစြာ ပစၥည္းတရား ၂၄-ပါးကိုေဖာ္ျပျပီးလွ်င္ ထုိ႔ေနာက္၌ ပစၥည္း ပစၥယုပၸန္ႏွင့္ ပစၥယသတၱိတုိ႔ကို အက်ယ္တ၀င့္ ေဟာၾကားေတာ္မူ၏။
ပစၥယ = ပစၥည္း = အေၾကာင္းတရား
ပစၥယုပၸႏၷ = ပစၥယုပၸန္ = အက်ိဳးတရား
ပစၥယသတၱိ = ပစၥည္း တစ္မ်ိဳးစီ၏ ေက်းဇူးျပဳႏုိင္ေသာသတၱိ
ထုိ႔ေၾကာင့္ ပ႒ာန္းနည္းသည္ အေၾကာင္းအက်ိဳးဆက္သြယ္ပံုကိုသာမက ပစၥယ သတၱထူးကိုပါ ေဖာ္ျပေသာ နည္းျဖစ္၏။
၁။ ပစၥယသတၱိမ်ား
ဗဟုသုတျဖစ္စိမ့္ငွာ ပစၥည္း ၂၄-ပါးတုိ႔၏ ပစၥယသတၱိမ်ားကုိ အက်ဥ္း ေဖာ္ျပပါအံ့။
၁။ ေဟတု = ေရေသာက္ျမစ္သည္ သစ္ပင္အားျမဲျမံခုိင္ခံ့သန္စြမ္းစြာ တည္ေစျခင္းငွာ အက်ိဳးျပဳသကဲ့သို႔ ဟိတ္ ၆-ပါးသည္ သမၸယုတ္တရားတို႔အား ျမဲျမံခိုင္ခန္႔သန္စြမ္းစြာ တည္ေနေအာင္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၂။ အာရမၼဏ = ၾကိဳးတန္းႏွင့္ ေတာင္ေ၀ွးတို႔သည္ မစြမ္းသန္ေသာ သူတို႔အား ဆြဲတြယ္ေထာက္တည္ရန္အလုိ႔ငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အာရုံ ၆-ပါးတုိ႔သည္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား ဆြဲတြယ္ေထာက္တည္ရာ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၃။ အဓိပတိ = စၾက၀ေတးမင္းသည္ အထြတ္အထိပ္ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာတန္ခုိးျဖင့္ တစ္ပါးသူတုိ႔၏ ၾကီးစိုးျခင္းကိုတားျမစ္၍ ႏုိင္ငံသားအေပါင္းတုိ႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစကာ ေရွ႕ေဆာင္ အၾကီးအကဲအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အာရမၼဏာ ဓိပတိပစၥည္းႏွင့္ သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္းတုိ႔သည္ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ ေရွ႕ေဆာင္ျပီး အၾကီးအကဲအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အဓိပတပစၥယသတၱိဟု ေခၚ၏။
၄။ အနႏၱရ = ဧကရာဇ္ဘုရင္၏ နတ္ရြာလားျခင္းသည္ သားၾကီးရတနာအား မင္းအျဖစ္ ဘိသိက္ခံျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွးေရွးျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ အျခားမဲ့ျဖစ္ၾကသည့္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား အနႏၱရသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၅။ သမနႏၱရ = ဧကရာဇ္မင္း၏ အရည၀ါသီေတာရပ္မွီ၍ ရဟန္းျပဳျခင္းသည္ သားၾကီးရတနာအားမင္းျဖစ္ကို ရေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွ႕ေရွ႕ျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ အျခားမဲ့ျဖစ္ၾကသည့္ စိတ္ ေစတသိက္တုိ႔အား ေကာင္းစြာ အျခားမရွိေစဘဲ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
၆။ သဟဇာတ = ဆီမီးသည္ မိမိ ေတာက္သည္ႏွင့္ တစ္ျပိဳင္နက္ အေရာင္အလင္းကို အတူတကြ ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ အေၾကာင္းတရားတုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာၾကသည္ႏွင့္တစ္ျပိဳင္နက္ အက်ိဳးတရားတို႔အား တစ္ျပိဳင္နက္ အတူတကြ ျဖစ္ေပၚလာေအာင္ ေက်းဇူးျပဳမူကို သဟဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၇။ အညမည = သစ္သားသံုးခြ တိဒ႑သည္ အခ်င္းခ်င္း တစ္ေခ်ာင္းသည္ တစ္ေခ်ာင္းအား ေထာက္ပံ့ခုိင္ေစျခင္းငွာ အျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အခ်င္းခ်င္းအျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အညမညပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၈။ နိႆယ = ေလွႏွင့္လူသည္ အခ်င္းခ်င္းမွီရာ ျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေျမၾကီးသည္ သစ္ပင္မ်ားႏွင့္သတၱ၀ါတုိ႔၏ မွီရာျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား မွီရာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို နိႆယပစၥယသတၱဟုေခၚ၏။
၉။ ဥပနိႆယ = မုိးေရသည္ မိမိကို မွီကုန္ေသာ သစ္ပင္၊ သတၱ၀ါတုိ႔အား အားၾကီးေသာ မွီရာ ျဖစ္သကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား အားၾကီးေသာ မွီရာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူျပဳမူကို ဥပနိႆယပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၀။ ပုေရဇာတ = ကမၻာဦးအခါ၌ ျဖစ္ၾကေသာ ေနလတုိ႔သည္ မိမိတုိ႔ ထင္ရွားရွိခိုက္ အလင္းကိုမွီကုန္ေသာ သတၱ၀ါတုိ႔အားေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္၍ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွး၌ျဖစ္ႏွင့္ျပီး ေနာက္၌ ျဖစ္ၾကေသာ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳမူကို ပုေရဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၁။ ပစၧာဇာတ = ဠင္းတငယ္တုိ႔၏ အာဟာရ၌ခ်င္ျခင္း ေစတနာသည္ ေနာက္မွျဖစ္၍ ေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္ျပီးေသာ ခႏၶာကိုယ္အား ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေနာက္မွျဖစ္၍ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳမူကို ပစၧာဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၂။ အာေသ၀န = ေရွးေရွး၌ ထံုအပ္ေသာ နံ႔သာသည္ ေနာက္ေနာက္၌ ထံုအပ္သည့္ နံ႔သာအား အဆင္းအန႔ံ လြန္စြာတုိးပြားေစလ်က္ ခုိင္ျမဲစြာျဖစ္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေရွ႕ေရွ႕၌ က်မ္းဂန္သင္ၾကားျခင္း္သည္ ေနာက္ေနာက္၌ က်မ္းဂန္သင္ၾကားျခင္းကို လြယ္ကူထက္သန္အားရွိေေအာင္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိ႔အတူ ေနာက္ေနာက္ေဇာတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ အထံုအဟုန္ ေပးသည့္အေနျဖင့္ ေရွ႕ေရွ႕ေဇာတုိ႔၏ ေက်းဇူးျပဳမူကို အာေသ၀နပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၃။ ကမၼ = ေကာင္းစြာ သိုမွီးသိမ္းဆည္း စီရင္ထားေသာ မ်ိဳးေစ့သည္ အညႊန္႔အေညွာက္ႏွင့္တကြ အပင္သစ္ကို ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာႏွင့္ ကဋတၱာရုပ္တုိ႔ျဖစ္ဖုိ႔ရန္ မ်ိဳးေစ့အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ကမၼပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၄။ ၀ိပါက = ခ်မ္းေအးေသာေလသည္ ခ်မ္းေအးသည့္အရိပ္၌ ေနေသာသူအား ခ်မ္းျငိမ္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေအးယာဥ္စီးေသာ သူငယ္အား သီခ်င္သံျဖင့္ က်ဴးရင့္ဘိသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္ တရားတုိ႔အား ၾကိယာ ဗ်ာပါရကင္းေစ၍ ေမွးမိွန္ ျငိမ္သက္စြာျဖစ္ေစေသာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိပါကပစၥယသတၱဟုေခၚ၏။
၁၅။ အာဟာရ = မိဘတုိ႔သည္ သားသမီးတုိ႔ကို ျဖစ္ထြန္းလာေစျပီးေနာက္ ေစာင့္ေရွာက္ေထာက္ပံ့ ထမ္းေဆာင္ထားသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ အိမ္အိုးကို ေထာက္ကန္ထားေသာ က်ားတုိင္တုိ႔သည္ အိမ္အိုအား ခိုင္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ျဖစ္ေစျခင္း၊ ထက္သန္အားေကာင္းေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္ ေထာက္ပံ့ထမ္းေဆာင္ျခင္း ကိစၥတုိ႔ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အာဟာရပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၆။ ဣျႏၵိယ = ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၌ တုိင္းေရး ျပည္ေရးကိစၥမ်ားကို ခြဲေ၀စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ၾကေသာ ၀န္ၾကီးမ်ားသည္ မိမိႏွင့္ဆုိင္ေသာ ကိစၥရပ္မ်ား၌ အျခား၀န္ၾကီးမ်ားႏွင့္ ျပည္သူတုိ႔အား မိမိ၏အလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ အစိုးရသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ အစိုးရသည္ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ဣျႏၵိယပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၇။ စ်ာန = ေထာင္ဖ်ား၊ သစ္ပင္ဖ်ားသို႔တက္ျပီး ၾကည့္ေသာသူသည္ အေ၀းအနီးအရပ္တုိ႔ကို ျမင္ျခင္းဟူသည့္ အက်ိဳးေက်းဇူးကိုရသကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား အာရုံသို႔ ေရွးရူစူးစိုက္ျပီး ရူေစသည့္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို စ်ာနပစၥယသတၱိဟု ေခၚ၏။
၁၈။ မဂၢ = ဤမွာဘက္မွာ ထုိမွာဘက္သို႔ ကူးသြားေသာ သူသည္ ဤမွာဘက္မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိမွာဘက္မွ ဤမွာဘက္သို႔ ကူးလာေသာသူသည္ ထုိမွာဘက္မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္း ျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ လက္ရွိဘ၀မွ သုဂတိ (သို႔မဟုတ္) ဒုဂၢတိဘ၀သို႔ေရာက္ေၾကာင္း မဂ္ျဖစ္၍ ထြက္ေျမာက္ရန္ ေက်းဇူးျပဳမူကို မဂၢပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၉။ သမၸယုတၱ = ႏွမ္းဆီ၊ ေထာပတ္၊ ပ်ားရည္၊ သကာ ဟူေသာ စတုမဓုေလးပါးသည္ ၀ဲ၊ ယာ၊ ေရွ႕၊ ေနာက္၊ ထက္၊ ေအာက္၊ တြင္၊ ျပင္ ေရြးခ်ယ္မရေအာင္ ေရာေႏွာသမေနသကဲ့သို႔ တစ္ခုတည္းျဖစ္ျခင္း ခ်ဳပ္ျခင္းရွိေအာင္ အတူတကြယွဥ္ျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို သမၼယုတၱပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၀။ ၀ိပၸယုတၱ = ေျခာက္ပါးေသာ အရသာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္း မႏွီးမေႏွာ ေရာျပြမ္းေသာအားျဖင့္ ေက်းဇူျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေရႊမကိုဋ္၌ ျခယ္စီထားေသာ ရတနာေက်ာက္မ်က္တုိ႔သည္ ေရႊႏွင့္ အခ်င္းခ်င္းမေရာယွက္ၾကသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိ႔အတူ နာမ္ရုပ္တရားတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္း မွီတြယ္ဖြဲ႕စပ္၍ ျဖစ္ၾကျငားေသာ္လည္း ဧကုပၸါဒ စသည္ျဖစ္ေအာင္ တစ္လံုးတစ္၀တည္း မေရာယွက္သည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိပၸယုတၱပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၁။ အတၳိ = ဟိမ၀ႏၱာေတာင္မင္းသည္ မိမိကို မွီ၍ ျဖစ္ၾကေသာ သစ္ပင္ပန္းပင္ စသည္တုိ႔အား ရွင္သန္ျပန္႔ပြားေစျခင္းငွာ မိမိထင္ရွား ရွိေနျခင္းအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳဘိသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ျပည့္ရွင္မင္းသည္ သားမယားမွစ၍ တုိင္းသူျပည္သားအေပါင္းတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ မိမိအသက္ရွင္စဥ္ မိမိထင္ရွားတည္ေနျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ ထင္ရွားစြာတည္ရွိသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အတၳိပစၥယသတၱိ ဟုေခၚ၏။
၂၂။ နတၳိ = ညဥ္႔၏ကင္းျခင္းသည္ ေန႔ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ဆီမီး၏ ျငိမ္းျခင္းသည္ အမုိက္ေမွာင္ ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ဘုရင္မင္းျမတ္၏ နတ္ရြာစံျခင္းသည္ မိမိသားၾကီးအား ဘုရင္ျဖစ္ခြင့္ကို အပ္နင္းသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ မိမိခ်ဳပ္ျငိမ္း၍ မရွိျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဴမူကို နတၱိပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၃။ ၀ိဂတ = ေန၏၀င္ျခင္းသည္ လေရာင္လင္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ကင္းခ်ဳပ္သည္၏အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိဂတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၄။ အ၀ိဂတ = မဟာသမုဒၵရာသည္ မိမိကို မွီၾကကုန္ေသာ ငါးလိပ္မကာရ္းစသည္တုိ႔အား ပီတိေသာမနႆပြားေစျခင္းငွာ မိမိ၏ မကင္းသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ မကင္းသည္၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အ၀ိဂတပစၥယဟုေခၚ၏။
ပစၥည္းအက်ဥ္း ၆-မ်ိဳး
ပ႒ာန္းပစၥည္း ၂၄-ပါးတို႔ကို သေဘာတူရာ ေပါင္းစုလွ်င္ ပစၥည္း ၆-မ်ိဳးကို ရ၏။
၁။ နာမ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၆-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အနႏၱရ၊ သမနႏၱရ၊ အာေသ၀န၊ သမၸယုတၱ၊ နတၳိ၊ ၀ိဂတ တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
၂။ နာမ္သည္ နာမ္ရုပ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၅-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ ေဟတု၊ စ်ာန၊ မဂၢ၊ ကမၼ၊ ၀ိပါကတို႔ ျဖစ္ၾက၏။
၃။ နာမ္သည္ ရုပ္အားသာ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၁-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ ရုပ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းသည္ ပစၧာဇာတ ျဖစ္၏။
၄။ ရုပ္သည္ နာမ္အားေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၁-ပါး။ ရုပ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းသည္ ပုေရဇာတ ျဖစ္၏။
၅။ နာမ္ရုပ္ပညတ္တုိ႔သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၂-ပါး။ နာမ္ရုပ္ ပညတ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အာရမၼဏႏွင့္ ဥပနိႆယတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
၆။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးက နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္း ၉-ပါး။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးစံုျဖစ္၍ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးစံုအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အဓိပတၱိ၊ သဟဇာတ၊ အညမည၊ နိႆယ၊ အာဟာရ၊ ဣျႏၵိယ၊ ၀ိပၸယုတၱ၊ အတၳိ၊ အ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
ပစၥည္း ၆-မ်ိဳးတုိ႔၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမ်ား
၁။ နာမ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ခ်ဳပ္ကုန္ျပီးေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အေၾကာင္းကိုစြဲ၍ ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား အနႏၱရ၊ သမနႏၱရ၊ နတၳိ၊ ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
ေရွးေရွးျဖစ္ေသာ ေဇာတုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ျဖစ္ေသာ ေဇာတုိ႔အား အာေသ၀နပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
အတူတကြ ျဖစ္ၾကကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား သမၸယုတၱပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၂။ နာမ္သည္ နာမ္ရုပ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
ဟိတ္၊ စ်ာနင္၊ မဂၢင္တုိ႔သည္ အတူတကြ ျဖစ္ၾကကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား ေဟတု၊ စ်ာန၊ မဂၢပစၥည္းတုိ႔၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူျပဳၾက၏။
တကြျဖစ္ေသာ ေစတနာသည္ တကြျဖစ္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အသီးသီးေသာ ခဏတုိ႔၌ ျဖစ္ၾကေသာ ေစတနာတုိ႔သည္ ကံေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ကမၼပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတို႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ အတူတကြျဖစ္ကုန္ေသာ ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ၀ိပါကပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၃။ နာမ္သည္ ရုပ္အားေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
ေနာက္ေနာက္၌ ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေရွ႕ေရွ႕၌ ျဖစ္ကုန္ေသာ ရူပကာယအား ပစၧာဇာတပစၥည္း၏ အစြမ္း္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳ၏။
၄။ ရုပ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတုိ႔သည္ ပ၀တၱိအခါ၌ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အာရုံ ၅-ပါးတုိ႔သည္ ပဥၥ၀ိညာဏ၀ီထိတို႔အား လည္းေကာင္း၊ ပုေရဇာတပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၅။ ပညတ္ နာမ္ ရုပ္က နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ -
၂-ပစၥည္းကား အာရမၼဏႏွင့္ ဥပနိႆယတုိ႔တည္း။
အာရမၼဏပစၥည္းသည္ ရူပါရုံ၊ သဒၵါရုံ၊ ဂႏၶာရုံ, ရသာရုံ, ေဖာ႒ဗၺာရုံႏွင့္ ဓမၼာရုံတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ဤအာရုံတုိ႔သည္ စိတ္ေစတသိက္တို႔အား အာရမၼဏသတိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
ဥပနိႆယပစၥည္းသည္ အာရမၼဏူပနိႆယ၊ အနႏၱရူပနိႆယ၊ ပကတူပနိႆယဟု ၃-မ်ိဳးျပား၏။ ထုိ ၃-မ်ိဳးတြင္ အေလးဂရုျပဳအပ္ေသာ အာရုံသည္ပင္လွ်င္ အာရမၼဏူပနိႆယ ပစၥည္းမည္၏။ အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ခ်ဳပ္ျပီးကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အနႏၱရူပနိႆယပစၥည္းမည္၏။ ပကတူပနိႆယပစၥည္းကား မ်ားျပားလွ၏။
ရာဂအစရွိေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ သဒၶါအစရွိေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ကာယိကသုခသည္ လည္းေကာင္း၊ ကာယိကဒုကၡသည္ လည္းေကာင္း၊ ပုဂၢိဳလ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ေဘာဇဥ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ဥတုသည္ လည္းေကာင္း၊ ေက်ာင္း, အိမ္ရာ, ေနရာတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ပကတူပနိႆယပစၥည္းမ်ားျဖစ္ၾကျပီး ထုိက္သည့္အားေလ်ာ္စြာ အဇၥ်တၱသႏၱာန္, ဗဟိဒၶသႏၱာန္တုိ႔၌ ေနာင္ျဖစ္ေပၚလာၾကမည့္ အကုသိုလ္, ကုသိုလ္, ၀ိပါက္, ၾကိယာတုိ႔အား ဥပနိႆယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
၆။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးက နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
အဓိပတိ၊ သဟဇာတ၊ အညမည၊ နိႆယ၊ အာဟာရ၊ ဣျႏၵိယ၊ ၀ိပယုတၱ၊ အတၳိ၊ အ၀ိဂတ ဟူေသာ ပစၥည္း ၉-ပါးတုိ႔သည္ ထုိက္သည့္အားေလ်ာင္စြာ ၉-ပစၥယ သတၱိတုိ႔ျဖင့္ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
ဤတြင္ အဓိပတိပစၥည္းသည္ အရမၼဏာ ဓိပတိ၊ သဟဇာတာ ဓိပတိဟူ၍ ၂-မ်ိဳးျပား၏။ အာရမၼဏာ ဓိပတိဟူသည္မွာ သာမန္အာရုံ, အေလးဂရုျပဳအပ္ေသာ အာရုံ ၂-ပါးတုိ႔တြင္ အာရုံမျပဳလွ်င္ မေနႏုိင္လာက္ေအာင္ စိတ္ကို ဆြဲေဆာင္ႏုိင္ေသာ ဂရုကတအာရုံမ်ိဳးျဖစ္၏။
သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္း ၄-ပါးတုိ႔သည္ တကြျဖစ္ၾကကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
သဟဇာတပစၥည္းတုိ႔သည္ စိတ္ ၈၉-ပါး၊ ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊ စတုဇမဟာဘုတ္ ၄-ပါး၊ ပဥၥေ၀ါကာရ ပဋိသေႏၶ ၁၅-ပါးႏွင့္ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ တကြျဖစ္ေသာ ရုပ္တုိ႔အားလည္းေကာင္း၊ သဟဇာတပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဥပါဒါရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ သဟဇာတပစၥယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
ပဋိသေႏၶခဏ၌ ဟဒယ၀တၳဳႏွင့္ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား သဟဇာတ ပစၥယသတိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
အညမညပစၥည္းတုိ႔သည္ စိတ္ ၈၉-ပါး၊ ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊ စတုဇမဟာဘုတ္ ၄-ပါး၊ ပဥၥေ၀ါကာရ ပဋိသေႏၶ ၁၅-ပါးႏွင့္ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ပင္ ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဟဒယ၀တၳဳႏွင့္ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ အညမည ပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
နိႆယပစၥည္းတုိ႔သည္ သဟဇာတ နိသယႏွင့္ ပုေရဇာတ နိႆယဟူ၍ ၂-မ်ိဳးျပား၏။ သဟဇာတ နိႆယပစၥည္းတုိ႔သည္ မဇၥ်ိမာယုကပသာဒ ၅-ပါး၊ ပဋိသေႏၶစိတ္ စသည့္ ေရွ႕ေရွ႕အနႏၱရစိတ္ႏွင့္အတူ ဥပါဒ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳ၊ နိေရာဓသမာပတ္မွထသည့္အခါ ေရွ႕စိတၱကၡဏ တစ္ခ်က္စာကာလ၌ျဖစ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳ၊ မရဏာသႏၷအခါစုတိစိတ္မွ အထက္ ၁၇-ခ်က္ေျမာက္ေသာ စိတ္ႏွင့္အတူ ဥပါဒ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
(၁) စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ (၂) မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတို႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဥပါဒါရုပ္အား လည္းေကာင္း၊ (၃) ၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတို႔သည္ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ နိႆယပစၥယာသတၱိျဖင့္ အသီးသီးေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
အာဟာရပစၥည္းသည္ ရုပ္အာဟာရႏွင့္ နာမ္အာဟာရဟူ၍ ၂-မ်ိဳးရွိ၏။ ရုပ္အာဟာရသည္ အဇၥ်တၱစတုဇၾသဇာႏွင့္ စားေသာက္မ်ိဳသြင္းအပ္သည့္ အစာအာဟာရ၌ ပါရွိေသာ ဗဟိဒၶၾသဇာျဖစ္၏။ နာမ္အာဟာရမွာ ဖႆ၊ ေစတနာႏွင့္ ၀ိညာဏ္တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
အလုပ္အေလြးျပဳအပ္ေသာ ရပ္အာဟာရသည္ ဤရူပကာယအား လည္းေကာင္း၊ နာမ္အာဟာရတုိ႔သည္ တကြျဖစ္ကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အာဟာရပစၥယသတၱိျဖင့္ အသီးသီး ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
ဣျႏၵိယပစၥည္း၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ (၁) ပသာဒရုပ္ ၅-ပါးတုိ႔သည္ ပဥၥ၀ိညာဏ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ (၂) ရူပဇီ၀ိတိေျႏၵသည္ ဥပါဒိႏၵ(ကမၼဇ) ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ (၃) နာမ္ဣေျႏၵ ၈-ပါးတုိ႔သည္ အတူတကြ ျဖစ္ၾကေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ဣျႏၵိယပစၥယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
နာမ္ဣေျႏၵ ၈-ပါးမွာ နာမ္ဇီ၀ိတ၊ စိတ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သဒၶါ၊ ၀ီရိယ၊ သတိ၊ သမာဓိႏွင့္ ပညာတုိ႔ ျဖစ္ၾကကုန္၏။
၀ိပၸယုတၱပစၥည္း၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
(၁) ပဋိသေႏၶခဏ၌ ဟဒယ၀တၳဳသည္ ၀ိပါက္ခႏၶာအား လည္းေကာင္း၊ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ တကြျဖစ္ေသာ ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ သဟဇာတ ၀ိပၸယုတၱပစၥည္း၏ အစြမ္းအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
(၂) ေနာက္ေနာက္၌ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေရွးေရွး၌ျဖစ္ေသာ ဤရူပကာယအား ပစၧာဇာတ၀ိပၸယုတၱ ပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင္ ့ေက်းဇူးျပဳ၏။
(၃) ၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတုိ႔သည္ ပ၀တၱိအခါ၌ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား ပုေရဇာတ၀ိပၸယုတၱ ပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳ၏။
အတၳိပစၥည္းႏွင့္ အ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔ကား ေရွး၌ျပဳခဲ့ေသာ သဟဇာတမ်ိဳး၊ ပုေရဇာတမ်ိဳး၊ ပစၧာဇာတမ်ိဳး၊ ကဗဠီကာရအာဟာရႏွင့္ ရူပဇီ၀ိတိေျႏၵတုိ႔တည္း။ ဤပစၥည္းတို႔သည္ ထုိက္သည့္အားေလ်ာ္စြာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား အတၳိပစၥယသတၱိ အ၀ိဂတပစၥယသတၱိတုိ႔ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
ပညတ္ ၂-မ်ိဳး
ပညတ္တရားသည္ အတၳပညတ္ႏွင့္ သဒၵပညတ္ဟူ၍ ၂-မ်ိဳး ရွိ၏။
အတၱပညတ္သည္ သူတစ္ပါးကို နားလည္ေအာင္ ေျပာျပအပ္၊ သိေစအပ္ေသာ အေၾကာင္းအရာအနက္ ျဒပ္မ်ားျဖစ္ၾက၏။ ထုိအနက္ျဒပ္ဟူသည္မွာ စိတ္၌ထင္လာသမွ်ေသာ အေကာင္အထည္ ၀တၳဳတိုပင္တည္း။
သဒၵပညတ္သည္ စကားသံျဖစ္၏။ ပါဠိစကားသံ၊ ျမန္မာစကားသံ၊ အဂၤလိပ္စကားသံ၊ ထုိထုိစကားသံ(သဒၵါ) ဟူသမွ်သည္ မိမိတုိ႔ ဘာသာအေလ်ာက္ ဆုိလုိရာအနက္ျဒပ္၊ အထည္၀တၳဳတစ္ခုခုကို အမ်ိဳးမ်ိဳးအစားစားအားျဖင့္ သိေစသည္ခ်ည္းျဖစ္၏။ ဤသို႔ အေျပာအားျဖင့္ သိေစအပ္ေသာေၾကာင့္ စကားသံကို သဒၵပညတ္ဟုေခၚ၏။
အတၳပညတ္အက်ယ္
အတၳပညတ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေဆြးေႏြးရာ၌ ဗဟိဒၶအ႒ကကလာပ္ရုပ္အစုတုိ႔ကို `မဟာဘုတ္´ ဟူ၍သာ ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲသြားပါမည္။
၁။ သႏၱာနပညတ္
မဟာဘုတ္တုိ႔၏ ေပါင္းစုတည္ေနပံု အျခင္းအရာ (၀ါ) မဟာဘုတ္တုိ႔၏ တြဲယွက္တည္ေနပံု အစဥ္သႏၱာန္ကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သႏၱာန္ပညတ္ဟု ေခၚ၏။ သမူဟပညတ္ဟုလည္းေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။မဟာဘုတ္တုိ႔၏ ျပန္႔က်ယ္ျပားခ်ပ္လ်က္ တြဲယွက္တည္ေနပံု အျခင္းအရာကို အာရုံျပဳ၍ ဤအရာသည္ `ဘူမိ´(ေျမၾကီး)ဟု အမည္ သမုတ္အပ္၏။
မဟာဘုတ္တုိ႔ တြဲယွဥ္ကာ မုိ႔ေမာက္မတ္ေစာက္စြာ စုပံုတည္ေနေသာ အျခင္းအရာကို အာရုံျပဳ၍ ဤအရာသည္ `ပဗၺတ´(ေတာင္)ဟု အမည္သမုတ္အပ္၏။
၂။ သဏၭာနပညတ္
မဟာဘုတ္မ်ား အစဥ္အဆက္ တြဲယွက္ကာ ေပါင္းစုတည္ေနဟန္ ပံုသဏၭာန္ကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သဏၭာနပညတ္ဟုေခၚ၏။ သမူဟပညတ္ဟုလည္းေခၚေသးသည္။
ပံုစံ။ ။ ေဂဟ(အိမ္)၊ ရထ(ရထား)၊ သကဋ(လွည္း)၊ ဂါမ(ရြာ)၊ ဃဋ(အိုး)၊ ပဋ(ပုဆုိး)။
၃။ သတၱပညတ္
ခႏၶာငါးပါး အေပါင္းအစု ျဖစ္ၾကသည့္ သတၱ၀ါမ်ားကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သတၱပညတ္ဟု ေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ပုရိသ(ေယာက္်ား)၊ ဣတၳိယ(မိန္းမ)၊ ပုဂၢလ္(ပုဂၢိဳလ္)
၄။ ဒိသာပညတ္
ေနလနကၡတ္တုိ႔၏ အသြားအလာကိုစြဲ၍ ထုိျဂိဳဟ္နကၡတ္တုိ႔ ေရွးဦးစြာ ထြက္ေပၚလာေသာအရပ္ကို `ပုဗၺဒိသာ = ပုရတၳိမဒိသာ´ (အေရွ႕အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ ထုိျဂိဳလ္နကၡတ္တုိ႔ ေနာက္ဆံုးျဖစ္ရာအရပ္ကို `ပစၧိမဒိသာ´ (အေနာက္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ လက္ယာဘက္အရပ္ကို `ဒကၡိဏဒိသာ´ (ေတာင္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ လက္၀ဲဘက္အရပ္ကို `ဥတၱရဒိသာ´ (ေျမာက္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း ပညတ္ထားၾက၏။ ဤသို႔ အရပ္မ်က္ႏွာႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို ဒိသာပညတ္ဟုေခၚ၏။
၅။ ကာလပညတ္
အခ်ိန္ကာလကိုစြဲ၍ သတ္မွတ္ထားသည့္ အမည္ပညတ္မ်ားကို ကာလပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ `ပုဗၺဏွ´(နံနက္ပိုင္း)၊ `မဇၥ်ဏွ´(ေန႔လည္ပိုင္း)၊ `အပရဏွ´(ညေနပိုင္း)
ဥတုရာသီကိုစြဲ၍ သမုန္ထားေသာ ပညတ္မ်ားကို ဥတုပညတ္ဟုေခၚ၏။
၆။ အာကာသပညတ္
မဟာဘုတ္ရုပ္ကလာပ္တုိ႔ ထိစပ္ျခင္းမရွိဘဲ ဟာလာဟင္းလင္းျဖစ္ေနပံုကို အာရုံျပဳ၍ သမုတ္ထားသည့္ အမည္ပညတ္မ်ားကို အာကာသပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ကုပ(တြင္း)၊ ဂုဟာ(ဂူ)၊ ေလဏ(လုိဏ္)၊ ဆိဒၵ(အေပါက္)။
၇။ ကသိဏပညတ္
လြန္ကဲေသာ မဟာဘုတ္၏ အာရုံကို စြဲ၍ ပထ၀ီဓာတ္လြန္ကဲေသာ ရုပ္ကလာပ္ ေျမအ၀န္းကို `ပထ၀ီကသီဏ´ (ေျမကသိုဏ္း)၊ အာေပါဓာတ္လြန္ကဲေသာ ရုပ္ကလာပ္ေရအယဥ္ကို `အာေပါကသိဏ´ (ေရကသိုဏ္း) စသည္ျဖင့္ ပညတ္ထားၾက၏။ ဤအမည္ပညတ္မ်ားကို ကသိဏပညတ္ဟုေခၚ၏။
ကမၼ႒ာန္းဘာ၀နာအစဥ္ထူးကိုစြဲ၍ ပညတ္ထားသည့္ `ပရိကမၼနိမိတ္´ `ဥဂၢဟနိမိတ္´ `ပဋိဘာ၀နိမိတ္´တို႔ကို နိမိတၱပညတ္ဟု ေခၚ၏။
မွတ္ခ်က္။ ။ အတၱပညတ္စုသည္ ပရမတၱအားျဖင့္ ထင္ရွား မရွိပါ။ ပရမတၱတရားတို႔ကို စြဲ၍ ထင္ေယာင္ျမင္ေယာင္ျဖစ္လာေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔၏ အာရုံမွ်သာ ျဖစ္၏။ စိတၱဳပၸါဒ္၌ ထင္လာေသာ အျခင္းအရာ အရိပ္အေယာင္မွ်သာျဖစ္၏။
သဒၵပညတ္အက်ယ္
ဘာသာစကားအမ်ိဳးမ်ိဳး၏ စကားသံတုိ႔သည္ သဒၵပညတ္ခ်ည္းျဖစ္ၾက၏။ သဒၵပညတ္ဟူသမွ်သည္လည္း နာမ၊ နာမကမၼ၊ နာမေဓယ်၊ နိရုတၱိ၊ ဗ်ဥၨန၊ အဘိလာပ ဟုအမည္ ၆-မ်ိဳးရ၏။ လူတစ္ဦးက အမည္ ၆-မ်ိဳးရသကဲ့သို႔တည္း။
၁။ နာမမည္ပံု
`နာမ´ သဒၵါသည္ `အနက္သို႔ညႊတ္တတ္၏´(၀ါ) `မိမိထံသို႔ အနက္ကို ညြတ္လာေစတတ္၏´ ဟု အဓိပၸာယ္ရ၏။
ပံုစံ။ ။ `ဘူမိ´ သဒၵါသည္ `ေျမၾကီး´ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာစြမ္းႏုိင္၏။ ထုိသို႔ ေဟာစြမ္းႏုိင္ေသာ သတၱိရွိသည့္ အားေလ်ာ္စြာ `ေျမၾကီး´ဟူသည့္အနက္ကို ေဟာဖို႔ရာ အျမဲညြတ္ေနသကဲ့သို႔ ျဖစ္၏။
ထုိ႔အျပင္ ထုိသို႔ ေဟာစြမ္းႏုိင္ေသာ သတၱိရွိသည့္ အားေလ်ာ္စြာ `ဘူမိ´ သဒၵါသည္ `ေျမၾကိီး´ ဟူေသာ အနက္ကို မိမိ၏ ေဟာနက္အျဖစ္ျဖင့္ အျမဲကိုင္းညြတ္လာေစသကဲ့သို႔ ရွိ၏။
ထို႔ေၾကာင့္ `ဘူမိ´ သည္ `နာမ´ဟူေသာ အမည္ကို ရ၏။
၂။ နာမကမၼမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါသည္ပင္ အေရးပါအပ္ေသာ အမည္နာမျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ `နာမကမၼ´ဟု အမည္ရျပန္၏။
၃။ နာမေဓယ်မည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါနာမ္သည္ပင္ ပညာရွိတုိ႔ ပညတ္ တင္ထားအပ္ေသာေၾကာင့္ `နာမေဓယ်´မည္ျပန္၏။
၄။ နိရုတၱိမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ မရြတ္ဆုိမီ တိမ္ျမဳပ္ငုပ္လွ်ိဳေနေသာ အျဖစ္မွ ထုတ္ေဖာ္၍ ရြတ္ဆုိအပ္ေသာေၾကာင့္ `နိရုတၱိ´ မည္၏။
၅။ ဗ်ဥၨနမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ အနက္ကို ထင္ရွားစြာ ျပတတ္ေသာေၾကာင့္ `ဗ်ဥၨန´ မည္၏။
၆။ အဘိလာပမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ ၀ဒႏၱပုဂၢိဳလ္တုိ႔က အနက္ကို ေရွးရူ၍ ရြတ္ဆုိအပ္ေသာေၾကာင့္ `အဘိလာပ´ မည္၏။
၀ိဇၨမာနစသည့္ ဘဒၵပညတ္ ၆-မ်ိဳး
သဒၵပညတ္သည္ ၀ိဇၨမာနပညတ္ စသည္အားျဖင့္လည္း ၆-မ်ိဳးရွိ၏။
၁။ ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပညတ္အပ္ေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္က ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိလွ်င္ ထုိအနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္သည္ ၀ိဇၨမာနပညတ္ မည္၏။
ပံုစံ။ ။ ရူပ၊ စိတၱ၊ ေစတသိက၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ၀ိတက္။
၂။ အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားမရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို သိေစေၾကာင္း ျဖစ္ေစသည့္ သဒၵပညတ္သည္ အ၀ိဇၨမာနပညတ္မည္၏။
ပံုစံ။ ။ ပဗၺတ၊ ေဂဟ၊ အိမ္၊ ေက်ာင္း၊ လုိဏ္၊ ဂူ။
၃။ ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ႏွင့္ ထင္ရွားမရွိသည့္ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို ေရာစပ္၍ သိေစေၾကာင္း ျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ဆ႒ဘိည = ေျခာက္ပါးေသာ အဘိဉာဏ္ရွိသူ။
ေတ၀ိဇၨ = ၀ိဇၨာဉာဏ္ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုသူ။
ေလာဘလူသား၊ ရာဂကြန္ယက္၊ ေမာဟအေမွာင္။
၄။ အ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွား မရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ႏွင့္ ထင္ရွားရွိသည့္ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို ေရာစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို အ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္ဟု ေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ဣတၳိသဒၵ(မိန္းမအသံ)၊ ဣတၳိရူပံ(မိန္းအအဆင္း)၊ ပုရိသသဒၵ။
၅။ ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ ၂-ခုကို တြဲစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ စကၡဳ၀ိညာဏ၊ ေသာတပသာဒ၊ စကၡဳသမၹႆ၊ ရူပတဏွာ။
၆။ အ၀ိဇၨမာနန အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားမရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ ၂-ခုကို တြဲစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို အ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ရာဇပုတၱ(ဘုရင့္သား)၊ ေသ႒ိပုတၱ(သူေ႒းသား)၊ ရုပ္ရွင္မင္းသား၊ မင္းသမီး။
ေဟတုပစၥေယာ၊ အာရမၼဏပစၥေယာ၊ အဓိပတိပစၥေယာ၊ အနႏၱရပစၥေယာ၊ သမနႏၱရပစၥေယာ၊ သဟဇာတပစၥေယာ၊ အညမညပစၥေယာ၊ နိႆယပစၥေယာ၊ ဥပနိႆယပစၥေယာ၊ ပုေရဇာတပစၥေယာ၊ ပစၧာဇာတပစၥေယာ၊ အာေသ၀နပစၥေယာ၊ ကမၼပစၥေယာ၊ ၀ိပါကပစၥေယာ၊ အာဟာရပစၥေယာ၊ ဣျႏၵိယပစၥေယာ၊ စ်ာနပစၥေယာ၊ မဂၢပစၥေယာ၊ သမၸယုတၱပစၥေယာ၊ ၀ိပၸယုတၱပစၥေယာ၊ အတၳိပစၥေယာ၊ နတၳိပစၥေယာ၊ ၀ိဂတပစၥေယာ၊ အ၀ိဂတပစၥေယာတိ´ ဟူ၍ ေရွးဦးစြာ ပစၥည္းတရား ၂၄-ပါးကိုေဖာ္ျပျပီးလွ်င္ ထုိ႔ေနာက္၌ ပစၥည္း ပစၥယုပၸန္ႏွင့္ ပစၥယသတၱိတုိ႔ကို အက်ယ္တ၀င့္ ေဟာၾကားေတာ္မူ၏။
ပစၥယ = ပစၥည္း = အေၾကာင္းတရား
ပစၥယုပၸႏၷ = ပစၥယုပၸန္ = အက်ိဳးတရား
ပစၥယသတၱိ = ပစၥည္း တစ္မ်ိဳးစီ၏ ေက်းဇူးျပဳႏုိင္ေသာသတၱိ
ထုိ႔ေၾကာင့္ ပ႒ာန္းနည္းသည္ အေၾကာင္းအက်ိဳးဆက္သြယ္ပံုကိုသာမက ပစၥယ သတၱထူးကိုပါ ေဖာ္ျပေသာ နည္းျဖစ္၏။
၁။ ပစၥယသတၱိမ်ား
ဗဟုသုတျဖစ္စိမ့္ငွာ ပစၥည္း ၂၄-ပါးတုိ႔၏ ပစၥယသတၱိမ်ားကုိ အက်ဥ္း ေဖာ္ျပပါအံ့။
၁။ ေဟတု = ေရေသာက္ျမစ္သည္ သစ္ပင္အားျမဲျမံခုိင္ခံ့သန္စြမ္းစြာ တည္ေစျခင္းငွာ အက်ိဳးျပဳသကဲ့သို႔ ဟိတ္ ၆-ပါးသည္ သမၸယုတ္တရားတို႔အား ျမဲျမံခိုင္ခန္႔သန္စြမ္းစြာ တည္ေနေအာင္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၂။ အာရမၼဏ = ၾကိဳးတန္းႏွင့္ ေတာင္ေ၀ွးတို႔သည္ မစြမ္းသန္ေသာ သူတို႔အား ဆြဲတြယ္ေထာက္တည္ရန္အလုိ႔ငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အာရုံ ၆-ပါးတုိ႔သည္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား ဆြဲတြယ္ေထာက္တည္ရာ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၃။ အဓိပတိ = စၾက၀ေတးမင္းသည္ အထြတ္အထိပ္ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာတန္ခုိးျဖင့္ တစ္ပါးသူတုိ႔၏ ၾကီးစိုးျခင္းကိုတားျမစ္၍ ႏုိင္ငံသားအေပါင္းတုိ႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစကာ ေရွ႕ေဆာင္ အၾကီးအကဲအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အာရမၼဏာ ဓိပတိပစၥည္းႏွင့္ သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္းတုိ႔သည္ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ ေရွ႕ေဆာင္ျပီး အၾကီးအကဲအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အဓိပတပစၥယသတၱိဟု ေခၚ၏။
၄။ အနႏၱရ = ဧကရာဇ္ဘုရင္၏ နတ္ရြာလားျခင္းသည္ သားၾကီးရတနာအား မင္းအျဖစ္ ဘိသိက္ခံျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွးေရွးျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ အျခားမဲ့ျဖစ္ၾကသည့္ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား အနႏၱရသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၅။ သမနႏၱရ = ဧကရာဇ္မင္း၏ အရည၀ါသီေတာရပ္မွီ၍ ရဟန္းျပဳျခင္းသည္ သားၾကီးရတနာအားမင္းျဖစ္ကို ရေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွ႕ေရွ႕ျဖစ္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ အျခားမဲ့ျဖစ္ၾကသည့္ စိတ္ ေစတသိက္တုိ႔အား ေကာင္းစြာ အျခားမရွိေစဘဲ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
၆။ သဟဇာတ = ဆီမီးသည္ မိမိ ေတာက္သည္ႏွင့္ တစ္ျပိဳင္နက္ အေရာင္အလင္းကို အတူတကြ ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ အေၾကာင္းတရားတုိ႔ ျဖစ္ေပၚလာၾကသည္ႏွင့္တစ္ျပိဳင္နက္ အက်ိဳးတရားတို႔အား တစ္ျပိဳင္နက္ အတူတကြ ျဖစ္ေပၚလာေအာင္ ေက်းဇူးျပဳမူကို သဟဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၇။ အညမည = သစ္သားသံုးခြ တိဒ႑သည္ အခ်င္းခ်င္း တစ္ေခ်ာင္းသည္ တစ္ေခ်ာင္းအား ေထာက္ပံ့ခုိင္ေစျခင္းငွာ အျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ အခ်င္းခ်င္းအျပန္အလွန္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အညမညပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၈။ နိႆယ = ေလွႏွင့္လူသည္ အခ်င္းခ်င္းမွီရာ ျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေျမၾကီးသည္ သစ္ပင္မ်ားႏွင့္သတၱ၀ါတုိ႔၏ မွီရာျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား မွီရာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို နိႆယပစၥယသတၱဟုေခၚ၏။
၉။ ဥပနိႆယ = မုိးေရသည္ မိမိကို မွီကုန္ေသာ သစ္ပင္၊ သတၱ၀ါတုိ႔အား အားၾကီးေသာ မွီရာ ျဖစ္သကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား အားၾကီးေသာ မွီရာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူျပဳမူကို ဥပနိႆယပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၀။ ပုေရဇာတ = ကမၻာဦးအခါ၌ ျဖစ္ၾကေသာ ေနလတုိ႔သည္ မိမိတုိ႔ ထင္ရွားရွိခိုက္ အလင္းကိုမွီကုန္ေသာ သတၱ၀ါတုိ႔အားေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္၍ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေရွး၌ျဖစ္ႏွင့္ျပီး ေနာက္၌ ျဖစ္ၾကေသာ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳမူကို ပုေရဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၁။ ပစၧာဇာတ = ဠင္းတငယ္တုိ႔၏ အာဟာရ၌ခ်င္ျခင္း ေစတနာသည္ ေနာက္မွျဖစ္၍ ေရွး၌ ျဖစ္ႏွင့္ျပီးေသာ ခႏၶာကိုယ္အား ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ေနာက္မွျဖစ္၍ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ေက်းဇူးျပဳမူကို ပစၧာဇာတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၂။ အာေသ၀န = ေရွးေရွး၌ ထံုအပ္ေသာ နံ႔သာသည္ ေနာက္ေနာက္၌ ထံုအပ္သည့္ နံ႔သာအား အဆင္းအန႔ံ လြန္စြာတုိးပြားေစလ်က္ ခုိင္ျမဲစြာျဖစ္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေရွ႕ေရွ႕၌ က်မ္းဂန္သင္ၾကားျခင္း္သည္ ေနာက္ေနာက္၌ က်မ္းဂန္သင္ၾကားျခင္းကို လြယ္ကူထက္သန္အားရွိေေအာင္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိ႔အတူ ေနာက္ေနာက္ေဇာတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ အထံုအဟုန္ ေပးသည့္အေနျဖင့္ ေရွ႕ေရွ႕ေဇာတုိ႔၏ ေက်းဇူးျပဳမူကို အာေသ၀နပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၃။ ကမၼ = ေကာင္းစြာ သိုမွီးသိမ္းဆည္း စီရင္ထားေသာ မ်ိဳးေစ့သည္ အညႊန္႔အေညွာက္ႏွင့္တကြ အပင္သစ္ကို ျဖစ္ေစသကဲ့သို႔ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာႏွင့္ ကဋတၱာရုပ္တုိ႔ျဖစ္ဖုိ႔ရန္ မ်ိဳးေစ့အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ကမၼပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၄။ ၀ိပါက = ခ်မ္းေအးေသာေလသည္ ခ်မ္းေအးသည့္အရိပ္၌ ေနေသာသူအား ခ်မ္းျငိမ္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေအးယာဥ္စီးေသာ သူငယ္အား သီခ်င္သံျဖင့္ က်ဴးရင့္ဘိသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္ တရားတုိ႔အား ၾကိယာ ဗ်ာပါရကင္းေစ၍ ေမွးမိွန္ ျငိမ္သက္စြာျဖစ္ေစေသာအျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိပါကပစၥယသတၱဟုေခၚ၏။
၁၅။ အာဟာရ = မိဘတုိ႔သည္ သားသမီးတုိ႔ကို ျဖစ္ထြန္းလာေစျပီးေနာက္ ေစာင့္ေရွာက္ေထာက္ပံ့ ထမ္းေဆာင္ထားသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ အိမ္အိုးကို ေထာက္ကန္ထားေသာ က်ားတုိင္တုိ႔သည္ အိမ္အိုအား ခိုင္ေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား ျဖစ္ေစျခင္း၊ ထက္သန္အားေကာင္းေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္ ေထာက္ပံ့ထမ္းေဆာင္ျခင္း ကိစၥတုိ႔ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အာဟာရပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၆။ ဣျႏၵိယ = ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၌ တုိင္းေရး ျပည္ေရးကိစၥမ်ားကို ခြဲေ၀စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ၾကေသာ ၀န္ၾကီးမ်ားသည္ မိမိႏွင့္ဆုိင္ေသာ ကိစၥရပ္မ်ား၌ အျခား၀န္ၾကီးမ်ားႏွင့္ ျပည္သူတုိ႔အား မိမိ၏အလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ အစိုးရသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၍ အစိုးရသည္ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ဣျႏၵိယပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၇။ စ်ာန = ေထာင္ဖ်ား၊ သစ္ပင္ဖ်ားသို႔တက္ျပီး ၾကည့္ေသာသူသည္ အေ၀းအနီးအရပ္တုိ႔ကို ျမင္ျခင္းဟူသည့္ အက်ိဳးေက်းဇူးကိုရသကဲ့သို႔ ပစၥယုပၸန္တရားတို႔အား အာရုံသို႔ ေရွးရူစူးစိုက္ျပီး ရူေစသည့္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို စ်ာနပစၥယသတၱိဟု ေခၚ၏။
၁၈။ မဂၢ = ဤမွာဘက္မွာ ထုိမွာဘက္သို႔ ကူးသြားေသာ သူသည္ ဤမွာဘက္မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္းျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိမွာဘက္မွ ဤမွာဘက္သို႔ ကူးလာေသာသူသည္ ထုိမွာဘက္မွ လြတ္ေျမာက္ေၾကာင္း ျဖစ္သကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ လက္ရွိဘ၀မွ သုဂတိ (သို႔မဟုတ္) ဒုဂၢတိဘ၀သို႔ေရာက္ေၾကာင္း မဂ္ျဖစ္၍ ထြက္ေျမာက္ရန္ ေက်းဇူးျပဳမူကို မဂၢပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၁၉။ သမၸယုတၱ = ႏွမ္းဆီ၊ ေထာပတ္၊ ပ်ားရည္၊ သကာ ဟူေသာ စတုမဓုေလးပါးသည္ ၀ဲ၊ ယာ၊ ေရွ႕၊ ေနာက္၊ ထက္၊ ေအာက္၊ တြင္၊ ျပင္ ေရြးခ်ယ္မရေအာင္ ေရာေႏွာသမေနသကဲ့သို႔ တစ္ခုတည္းျဖစ္ျခင္း ခ်ဳပ္ျခင္းရွိေအာင္ အတူတကြယွဥ္ျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို သမၼယုတၱပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၀။ ၀ိပၸယုတၱ = ေျခာက္ပါးေသာ အရသာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္း မႏွီးမေႏွာ ေရာျပြမ္းေသာအားျဖင့္ ေက်းဇူျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ေရႊမကိုဋ္၌ ျခယ္စီထားေသာ ရတနာေက်ာက္မ်က္တုိ႔သည္ ေရႊႏွင့္ အခ်င္းခ်င္းမေရာယွက္ၾကသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ထုိ႔အတူ နာမ္ရုပ္တရားတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္း မွီတြယ္ဖြဲ႕စပ္၍ ျဖစ္ၾကျငားေသာ္လည္း ဧကုပၸါဒ စသည္ျဖစ္ေအာင္ တစ္လံုးတစ္၀တည္း မေရာယွက္သည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိပၸယုတၱပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၁။ အတၳိ = ဟိမ၀ႏၱာေတာင္မင္းသည္ မိမိကို မွီ၍ ျဖစ္ၾကေသာ သစ္ပင္ပန္းပင္ စသည္တုိ႔အား ရွင္သန္ျပန္႔ပြားေစျခင္းငွာ မိမိထင္ရွား ရွိေနျခင္းအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳဘိသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ျပည့္ရွင္မင္းသည္ သားမယားမွစ၍ တုိင္းသူျပည္သားအေပါင္းတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ မိမိအသက္ရွင္စဥ္ မိမိထင္ရွားတည္ေနျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ပစၥယုပၸန္တရားတုိ႔အား ထက္သန္အားရွိေအာင္ ထင္ရွားစြာတည္ရွိသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အတၳိပစၥယသတၱိ ဟုေခၚ၏။
၂၂။ နတၳိ = ညဥ္႔၏ကင္းျခင္းသည္ ေန႔ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ဆီမီး၏ ျငိမ္းျခင္းသည္ အမုိက္ေမွာင္ ျဖစ္ျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ဘုရင္မင္းျမတ္၏ နတ္ရြာစံျခင္းသည္ မိမိသားၾကီးအား ဘုရင္ျဖစ္ခြင့္ကို အပ္နင္းသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ မိမိခ်ဳပ္ျငိမ္း၍ မရွိျခင္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဴမူကို နတၱိပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၃။ ၀ိဂတ = ေန၏၀င္ျခင္းသည္ လေရာင္လင္းေစျခင္းငွာ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ ကင္းခ်ဳပ္သည္၏အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို ၀ိဂတပစၥယသတၱိဟုေခၚ၏။
၂၄။ အ၀ိဂတ = မဟာသမုဒၵရာသည္ မိမိကို မွီၾကကုန္ေသာ ငါးလိပ္မကာရ္းစသည္တုိ႔အား ပီတိေသာမနႆပြားေစျခင္းငွာ မိမိ၏ မကင္းသည္အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳသကဲ့သို႔ မကင္းသည္၏ အျဖစ္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳမူကို အ၀ိဂတပစၥယဟုေခၚ၏။
ပစၥည္းအက်ဥ္း ၆-မ်ိဳး
ပ႒ာန္းပစၥည္း ၂၄-ပါးတို႔ကို သေဘာတူရာ ေပါင္းစုလွ်င္ ပစၥည္း ၆-မ်ိဳးကို ရ၏။
၁။ နာမ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၆-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အနႏၱရ၊ သမနႏၱရ၊ အာေသ၀န၊ သမၸယုတၱ၊ နတၳိ၊ ၀ိဂတ တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
၂။ နာမ္သည္ နာမ္ရုပ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၅-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ ေဟတု၊ စ်ာန၊ မဂၢ၊ ကမၼ၊ ၀ိပါကတို႔ ျဖစ္ၾက၏။
၃။ နာမ္သည္ ရုပ္အားသာ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၁-ပါး။ နာမ္ျဖစ္၍ ရုပ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းသည္ ပစၧာဇာတ ျဖစ္၏။
၄။ ရုပ္သည္ နာမ္အားေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၁-ပါး။ ရုပ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းသည္ ပုေရဇာတ ျဖစ္၏။
၅။ နာမ္ရုပ္ပညတ္တုိ႔သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္း ၂-ပါး။ နာမ္ရုပ္ ပညတ္ျဖစ္၍ နာမ္အားသာလွ်င္ ေက်းဇူးျပဳေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အာရမၼဏႏွင့္ ဥပနိႆယတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
၆။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးက နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္း ၉-ပါး။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးစံုျဖစ္၍ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးစံုအား ေက်းဇူးျပဳၾကေသာ ပစၥည္းတုိ႔သည္ အဓိပတၱိ၊ သဟဇာတ၊ အညမည၊ နိႆယ၊ အာဟာရ၊ ဣျႏၵိယ၊ ၀ိပၸယုတၱ၊ အတၳိ၊ အ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
ပစၥည္း ၆-မ်ိဳးတုိ႔၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမ်ား
၁။ နာမ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ခ်ဳပ္ကုန္ျပီးေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အေၾကာင္းကိုစြဲ၍ ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔အား အနႏၱရ၊ သမနႏၱရ၊ နတၳိ၊ ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
ေရွးေရွးျဖစ္ေသာ ေဇာတုိ႔သည္ ေနာက္ေနာက္ျဖစ္ေသာ ေဇာတုိ႔အား အာေသ၀နပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
အတူတကြ ျဖစ္ၾကကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား သမၸယုတၱပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၂။ နာမ္သည္ နာမ္ရုပ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
ဟိတ္၊ စ်ာနင္၊ မဂၢင္တုိ႔သည္ အတူတကြ ျဖစ္ၾကကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား ေဟတု၊ စ်ာန၊ မဂၢပစၥည္းတုိ႔၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူျပဳၾက၏။
တကြျဖစ္ေသာ ေစတနာသည္ တကြျဖစ္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အသီးသီးေသာ ခဏတုိ႔၌ ျဖစ္ၾကေသာ ေစတနာတုိ႔သည္ ကံေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ကမၼပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတို႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ အတူတကြျဖစ္ကုန္ေသာ ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ၀ိပါကပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၃။ နာမ္သည္ ရုပ္အားေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
ေနာက္ေနာက္၌ ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေရွ႕ေရွ႕၌ ျဖစ္ကုန္ေသာ ရူပကာယအား ပစၧာဇာတပစၥည္း၏ အစြမ္း္ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳ၏။
၄။ ရုပ္သည္ နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတုိ႔သည္ ပ၀တၱိအခါ၌ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အာရုံ ၅-ပါးတုိ႔သည္ ပဥၥ၀ိညာဏ၀ီထိတို႔အား လည္းေကာင္း၊ ပုေရဇာတပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
၅။ ပညတ္ နာမ္ ရုပ္က နာမ္အား ေက်းဇူးျပဳေသာ -
၂-ပစၥည္းကား အာရမၼဏႏွင့္ ဥပနိႆယတုိ႔တည္း။
အာရမၼဏပစၥည္းသည္ ရူပါရုံ၊ သဒၵါရုံ၊ ဂႏၶာရုံ, ရသာရုံ, ေဖာ႒ဗၺာရုံႏွင့္ ဓမၼာရုံတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။ ဤအာရုံတုိ႔သည္ စိတ္ေစတသိက္တို႔အား အာရမၼဏသတိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
ဥပနိႆယပစၥည္းသည္ အာရမၼဏူပနိႆယ၊ အနႏၱရူပနိႆယ၊ ပကတူပနိႆယဟု ၃-မ်ိဳးျပား၏။ ထုိ ၃-မ်ိဳးတြင္ အေလးဂရုျပဳအပ္ေသာ အာရုံသည္ပင္လွ်င္ အာရမၼဏူပနိႆယ ပစၥည္းမည္၏။ အျခားမဲ့ျဖစ္၍ ခ်ဳပ္ျပီးကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အနႏၱရူပနိႆယပစၥည္းမည္၏။ ပကတူပနိႆယပစၥည္းကား မ်ားျပားလွ၏။
ရာဂအစရွိေသာ အကုသိုလ္တရားတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ သဒၶါအစရွိေသာ ကုသိုလ္တရားတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ကာယိကသုခသည္ လည္းေကာင္း၊ ကာယိကဒုကၡသည္ လည္းေကာင္း၊ ပုဂၢိဳလ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ေဘာဇဥ္သည္ လည္းေကာင္း၊ ဥတုသည္ လည္းေကာင္း၊ ေက်ာင္း, အိမ္ရာ, ေနရာတုိ႔သည္ လည္းေကာင္း၊ ပကတူပနိႆယပစၥည္းမ်ားျဖစ္ၾကျပီး ထုိက္သည့္အားေလ်ာ္စြာ အဇၥ်တၱသႏၱာန္, ဗဟိဒၶသႏၱာန္တုိ႔၌ ေနာင္ျဖစ္ေပၚလာၾကမည့္ အကုသိုလ္, ကုသိုလ္, ၀ိပါက္, ၾကိယာတုိ႔အား ဥပနိႆယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
၆။ နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးက နာမ္ရုပ္ ၂-ပါးအား ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
အဓိပတိ၊ သဟဇာတ၊ အညမည၊ နိႆယ၊ အာဟာရ၊ ဣျႏၵိယ၊ ၀ိပယုတၱ၊ အတၳိ၊ အ၀ိဂတ ဟူေသာ ပစၥည္း ၉-ပါးတုိ႔သည္ ထုိက္သည့္အားေလ်ာင္စြာ ၉-ပစၥယ သတၱိတုိ႔ျဖင့္ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
ဤတြင္ အဓိပတိပစၥည္းသည္ အရမၼဏာ ဓိပတိ၊ သဟဇာတာ ဓိပတိဟူ၍ ၂-မ်ိဳးျပား၏။ အာရမၼဏာ ဓိပတိဟူသည္မွာ သာမန္အာရုံ, အေလးဂရုျပဳအပ္ေသာ အာရုံ ၂-ပါးတုိ႔တြင္ အာရုံမျပဳလွ်င္ မေနႏုိင္လာက္ေအာင္ စိတ္ကို ဆြဲေဆာင္ႏုိင္ေသာ ဂရုကတအာရုံမ်ိဳးျဖစ္၏။
သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္း ၄-ပါးတုိ႔သည္ တကြျဖစ္ၾကကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား သဟဇာတာဓိပတိပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
သဟဇာတပစၥည္းတုိ႔သည္ စိတ္ ၈၉-ပါး၊ ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊ စတုဇမဟာဘုတ္ ၄-ပါး၊ ပဥၥေ၀ါကာရ ပဋိသေႏၶ ၁၅-ပါးႏွင့္ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ တကြျဖစ္ေသာ ရုပ္တုိ႔အားလည္းေကာင္း၊ သဟဇာတပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဥပါဒါရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ သဟဇာတပစၥယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
ပဋိသေႏၶခဏ၌ ဟဒယ၀တၳဳႏွင့္ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား သဟဇာတ ပစၥယသတိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
အညမညပစၥည္းတုိ႔သည္ စိတ္ ၈၉-ပါး၊ ေစတသိက္ ၅၂-ပါး၊ စတုဇမဟာဘုတ္ ၄-ပါး၊ ပဥၥေ၀ါကာရ ပဋိသေႏၶ ၁၅-ပါးႏွင့္ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ပင္ ျဖစ္ၾက၏။
စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဟဒယ၀တၳဳႏွင့္ ၀ိပါက္နာမကၡႏၶာတုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ အညမည ပစၥယသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
နိႆယပစၥည္းတုိ႔သည္ သဟဇာတ နိသယႏွင့္ ပုေရဇာတ နိႆယဟူ၍ ၂-မ်ိဳးျပား၏။ သဟဇာတ နိႆယပစၥည္းတုိ႔သည္ မဇၥ်ိမာယုကပသာဒ ၅-ပါး၊ ပဋိသေႏၶစိတ္ စသည့္ ေရွ႕ေရွ႕အနႏၱရစိတ္ႏွင့္အတူ ဥပါဒ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳ၊ နိေရာဓသမာပတ္မွထသည့္အခါ ေရွ႕စိတၱကၡဏ တစ္ခ်က္စာကာလ၌ျဖစ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳ၊ မရဏာသႏၷအခါစုတိစိတ္မွ အထက္ ၁၇-ခ်က္ေျမာက္ေသာ စိတ္ႏွင့္အတူ ဥပါဒ္ေသာ ဟဒယ၀တၳဳတုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
(၁) စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ (၂) မဟာဘုတ္ ၄-ပါးတို႔သည္ အခ်င္းခ်င္းအား လည္းေကာင္း၊ ဥပါဒါရုပ္အား လည္းေကာင္း၊ (၃) ၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတို႔သည္ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ နိႆယပစၥယာသတၱိျဖင့္ အသီးသီးေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
အာဟာရပစၥည္းသည္ ရုပ္အာဟာရႏွင့္ နာမ္အာဟာရဟူ၍ ၂-မ်ိဳးရွိ၏။ ရုပ္အာဟာရသည္ အဇၥ်တၱစတုဇၾသဇာႏွင့္ စားေသာက္မ်ိဳသြင္းအပ္သည့္ အစာအာဟာရ၌ ပါရွိေသာ ဗဟိဒၶၾသဇာျဖစ္၏။ နာမ္အာဟာရမွာ ဖႆ၊ ေစတနာႏွင့္ ၀ိညာဏ္တုိ႔ ျဖစ္ၾက၏။
အလုပ္အေလြးျပဳအပ္ေသာ ရပ္အာဟာရသည္ ဤရူပကာယအား လည္းေကာင္း၊ နာမ္အာဟာရတုိ႔သည္ တကြျဖစ္ကုန္ေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ အာဟာရပစၥယသတၱိျဖင့္ အသီးသီး ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
ဣျႏၵိယပစၥည္း၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ (၁) ပသာဒရုပ္ ၅-ပါးတုိ႔သည္ ပဥၥ၀ိညာဏ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ (၂) ရူပဇီ၀ိတိေျႏၵသည္ ဥပါဒိႏၵ(ကမၼဇ) ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ (၃) နာမ္ဣေျႏၵ ၈-ပါးတုိ႔သည္ အတူတကြ ျဖစ္ၾကေသာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ ဣျႏၵိယပစၥယ သတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
နာမ္ဣေျႏၵ ၈-ပါးမွာ နာမ္ဇီ၀ိတ၊ စိတ္၊ ေ၀ဒနာ၊ သဒၶါ၊ ၀ီရိယ၊ သတိ၊ သမာဓိႏွင့္ ပညာတုိ႔ ျဖစ္ၾကကုန္၏။
၀ိပၸယုတၱပစၥည္း၏ ေက်းဇူးျပဳပံုမွာ -
(၁) ပဋိသေႏၶခဏ၌ ဟဒယ၀တၳဳသည္ ၀ိပါက္ခႏၶာအား လည္းေကာင္း၊ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ တကြျဖစ္ေသာ ရုပ္တုိ႔အား လည္းေကာင္း၊ သဟဇာတ ၀ိပၸယုတၱပစၥည္း၏ အစြမ္းအားျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾက၏။
(၂) ေနာက္ေနာက္၌ျဖစ္ကုန္ေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔သည္ ေရွးေရွး၌ျဖစ္ေသာ ဤရူပကာယအား ပစၧာဇာတ၀ိပၸယုတၱ ပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင္ ့ေက်းဇူးျပဳ၏။
(၃) ၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါးတုိ႔သည္ ပ၀တၱိအခါ၌ ၀ိညာဏဓာတ္ ၇-ပါးတုိ႔အား ပုေရဇာတ၀ိပၸယုတၱ ပစၥည္း၏ အစြမ္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳ၏။
အတၳိပစၥည္းႏွင့္ အ၀ိဂတပစၥည္းတုိ႔ကား ေရွး၌ျပဳခဲ့ေသာ သဟဇာတမ်ိဳး၊ ပုေရဇာတမ်ိဳး၊ ပစၧာဇာတမ်ိဳး၊ ကဗဠီကာရအာဟာရႏွင့္ ရူပဇီ၀ိတိေျႏၵတုိ႔တည္း။ ဤပစၥည္းတို႔သည္ ထုိက္သည့္အားေလ်ာ္စြာ နာမ္ရုပ္တုိ႔အား အတၳိပစၥယသတၱိ အ၀ိဂတပစၥယသတၱိတုိ႔ျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳၾကကုန္၏။
ပညတ္ ၂-မ်ိဳး
ပညတ္တရားသည္ အတၳပညတ္ႏွင့္ သဒၵပညတ္ဟူ၍ ၂-မ်ိဳး ရွိ၏။
အတၱပညတ္သည္ သူတစ္ပါးကို နားလည္ေအာင္ ေျပာျပအပ္၊ သိေစအပ္ေသာ အေၾကာင္းအရာအနက္ ျဒပ္မ်ားျဖစ္ၾက၏။ ထုိအနက္ျဒပ္ဟူသည္မွာ စိတ္၌ထင္လာသမွ်ေသာ အေကာင္အထည္ ၀တၳဳတိုပင္တည္း။
သဒၵပညတ္သည္ စကားသံျဖစ္၏။ ပါဠိစကားသံ၊ ျမန္မာစကားသံ၊ အဂၤလိပ္စကားသံ၊ ထုိထုိစကားသံ(သဒၵါ) ဟူသမွ်သည္ မိမိတုိ႔ ဘာသာအေလ်ာက္ ဆုိလုိရာအနက္ျဒပ္၊ အထည္၀တၳဳတစ္ခုခုကို အမ်ိဳးမ်ိဳးအစားစားအားျဖင့္ သိေစသည္ခ်ည္းျဖစ္၏။ ဤသို႔ အေျပာအားျဖင့္ သိေစအပ္ေသာေၾကာင့္ စကားသံကို သဒၵပညတ္ဟုေခၚ၏။
အတၳပညတ္အက်ယ္
အတၳပညတ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေဆြးေႏြးရာ၌ ဗဟိဒၶအ႒ကကလာပ္ရုပ္အစုတုိ႔ကို `မဟာဘုတ္´ ဟူ၍သာ ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲသြားပါမည္။
၁။ သႏၱာနပညတ္
မဟာဘုတ္တုိ႔၏ ေပါင္းစုတည္ေနပံု အျခင္းအရာ (၀ါ) မဟာဘုတ္တုိ႔၏ တြဲယွက္တည္ေနပံု အစဥ္သႏၱာန္ကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သႏၱာန္ပညတ္ဟု ေခၚ၏။ သမူဟပညတ္ဟုလည္းေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။မဟာဘုတ္တုိ႔၏ ျပန္႔က်ယ္ျပားခ်ပ္လ်က္ တြဲယွက္တည္ေနပံု အျခင္းအရာကို အာရုံျပဳ၍ ဤအရာသည္ `ဘူမိ´(ေျမၾကီး)ဟု အမည္ သမုတ္အပ္၏။
မဟာဘုတ္တုိ႔ တြဲယွဥ္ကာ မုိ႔ေမာက္မတ္ေစာက္စြာ စုပံုတည္ေနေသာ အျခင္းအရာကို အာရုံျပဳ၍ ဤအရာသည္ `ပဗၺတ´(ေတာင္)ဟု အမည္သမုတ္အပ္၏။
၂။ သဏၭာနပညတ္
မဟာဘုတ္မ်ား အစဥ္အဆက္ တြဲယွက္ကာ ေပါင္းစုတည္ေနဟန္ ပံုသဏၭာန္ကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သဏၭာနပညတ္ဟုေခၚ၏။ သမူဟပညတ္ဟုလည္းေခၚေသးသည္။
ပံုစံ။ ။ ေဂဟ(အိမ္)၊ ရထ(ရထား)၊ သကဋ(လွည္း)၊ ဂါမ(ရြာ)၊ ဃဋ(အိုး)၊ ပဋ(ပုဆုိး)။
၃။ သတၱပညတ္
ခႏၶာငါးပါး အေပါင္းအစု ျဖစ္ၾကသည့္ သတၱ၀ါမ်ားကိုစြဲ၍ သမုတ္ထားအပ္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို သတၱပညတ္ဟု ေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ပုရိသ(ေယာက္်ား)၊ ဣတၳိယ(မိန္းမ)၊ ပုဂၢလ္(ပုဂၢိဳလ္)
၄။ ဒိသာပညတ္
ေနလနကၡတ္တုိ႔၏ အသြားအလာကိုစြဲ၍ ထုိျဂိဳဟ္နကၡတ္တုိ႔ ေရွးဦးစြာ ထြက္ေပၚလာေသာအရပ္ကို `ပုဗၺဒိသာ = ပုရတၳိမဒိသာ´ (အေရွ႕အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ ထုိျဂိဳလ္နကၡတ္တုိ႔ ေနာက္ဆံုးျဖစ္ရာအရပ္ကို `ပစၧိမဒိသာ´ (အေနာက္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ လက္ယာဘက္အရပ္ကို `ဒကၡိဏဒိသာ´ (ေတာင္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း၊ လက္၀ဲဘက္အရပ္ကို `ဥတၱရဒိသာ´ (ေျမာက္အရပ္)ဟု လည္းေကာင္း ပညတ္ထားၾက၏။ ဤသို႔ အရပ္မ်က္ႏွာႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အမည္ပညတ္မ်ားကို ဒိသာပညတ္ဟုေခၚ၏။
၅။ ကာလပညတ္
အခ်ိန္ကာလကိုစြဲ၍ သတ္မွတ္ထားသည့္ အမည္ပညတ္မ်ားကို ကာလပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ `ပုဗၺဏွ´(နံနက္ပိုင္း)၊ `မဇၥ်ဏွ´(ေန႔လည္ပိုင္း)၊ `အပရဏွ´(ညေနပိုင္း)
ဥတုရာသီကိုစြဲ၍ သမုန္ထားေသာ ပညတ္မ်ားကို ဥတုပညတ္ဟုေခၚ၏။
၆။ အာကာသပညတ္
မဟာဘုတ္ရုပ္ကလာပ္တုိ႔ ထိစပ္ျခင္းမရွိဘဲ ဟာလာဟင္းလင္းျဖစ္ေနပံုကို အာရုံျပဳ၍ သမုတ္ထားသည့္ အမည္ပညတ္မ်ားကို အာကာသပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ကုပ(တြင္း)၊ ဂုဟာ(ဂူ)၊ ေလဏ(လုိဏ္)၊ ဆိဒၵ(အေပါက္)။
၇။ ကသိဏပညတ္
လြန္ကဲေသာ မဟာဘုတ္၏ အာရုံကို စြဲ၍ ပထ၀ီဓာတ္လြန္ကဲေသာ ရုပ္ကလာပ္ ေျမအ၀န္းကို `ပထ၀ီကသီဏ´ (ေျမကသိုဏ္း)၊ အာေပါဓာတ္လြန္ကဲေသာ ရုပ္ကလာပ္ေရအယဥ္ကို `အာေပါကသိဏ´ (ေရကသိုဏ္း) စသည္ျဖင့္ ပညတ္ထားၾက၏။ ဤအမည္ပညတ္မ်ားကို ကသိဏပညတ္ဟုေခၚ၏။
ကမၼ႒ာန္းဘာ၀နာအစဥ္ထူးကိုစြဲ၍ ပညတ္ထားသည့္ `ပရိကမၼနိမိတ္´ `ဥဂၢဟနိမိတ္´ `ပဋိဘာ၀နိမိတ္´တို႔ကို နိမိတၱပညတ္ဟု ေခၚ၏။
မွတ္ခ်က္။ ။ အတၱပညတ္စုသည္ ပရမတၱအားျဖင့္ ထင္ရွား မရွိပါ။ ပရမတၱတရားတို႔ကို စြဲ၍ ထင္ေယာင္ျမင္ေယာင္ျဖစ္လာေသာ စိတ္ေစတသိက္တုိ႔၏ အာရုံမွ်သာ ျဖစ္၏။ စိတၱဳပၸါဒ္၌ ထင္လာေသာ အျခင္းအရာ အရိပ္အေယာင္မွ်သာျဖစ္၏။
သဒၵပညတ္အက်ယ္
ဘာသာစကားအမ်ိဳးမ်ိဳး၏ စကားသံတုိ႔သည္ သဒၵပညတ္ခ်ည္းျဖစ္ၾက၏။ သဒၵပညတ္ဟူသမွ်သည္လည္း နာမ၊ နာမကမၼ၊ နာမေဓယ်၊ နိရုတၱိ၊ ဗ်ဥၨန၊ အဘိလာပ ဟုအမည္ ၆-မ်ိဳးရ၏။ လူတစ္ဦးက အမည္ ၆-မ်ိဳးရသကဲ့သို႔တည္း။
၁။ နာမမည္ပံု
`နာမ´ သဒၵါသည္ `အနက္သို႔ညႊတ္တတ္၏´(၀ါ) `မိမိထံသို႔ အနက္ကို ညြတ္လာေစတတ္၏´ ဟု အဓိပၸာယ္ရ၏။
ပံုစံ။ ။ `ဘူမိ´ သဒၵါသည္ `ေျမၾကီး´ ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာစြမ္းႏုိင္၏။ ထုိသို႔ ေဟာစြမ္းႏုိင္ေသာ သတၱိရွိသည့္ အားေလ်ာ္စြာ `ေျမၾကီး´ဟူသည့္အနက္ကို ေဟာဖို႔ရာ အျမဲညြတ္ေနသကဲ့သို႔ ျဖစ္၏။
ထုိ႔အျပင္ ထုိသို႔ ေဟာစြမ္းႏုိင္ေသာ သတၱိရွိသည့္ အားေလ်ာ္စြာ `ဘူမိ´ သဒၵါသည္ `ေျမၾကိီး´ ဟူေသာ အနက္ကို မိမိ၏ ေဟာနက္အျဖစ္ျဖင့္ အျမဲကိုင္းညြတ္လာေစသကဲ့သို႔ ရွိ၏။
ထို႔ေၾကာင့္ `ဘူမိ´ သည္ `နာမ´ဟူေသာ အမည္ကို ရ၏။
၂။ နာမကမၼမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါသည္ပင္ အေရးပါအပ္ေသာ အမည္နာမျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ `နာမကမၼ´ဟု အမည္ရျပန္၏။
၃။ နာမေဓယ်မည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါနာမ္သည္ပင္ ပညာရွိတုိ႔ ပညတ္ တင္ထားအပ္ေသာေၾကာင့္ `နာမေဓယ်´မည္ျပန္၏။
၄။ နိရုတၱိမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ မရြတ္ဆုိမီ တိမ္ျမဳပ္ငုပ္လွ်ိဳေနေသာ အျဖစ္မွ ထုတ္ေဖာ္၍ ရြတ္ဆုိအပ္ေသာေၾကာင့္ `နိရုတၱိ´ မည္၏။
၅။ ဗ်ဥၨနမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ အနက္ကို ထင္ရွားစြာ ျပတတ္ေသာေၾကာင့္ `ဗ်ဥၨန´ မည္၏။
၆။ အဘိလာပမည္ပံု
ထုိ `ဘူမိ´ ဟူေသာ သဒၵါနာမသည္ပင္ ၀ဒႏၱပုဂၢိဳလ္တုိ႔က အနက္ကို ေရွးရူ၍ ရြတ္ဆုိအပ္ေသာေၾကာင့္ `အဘိလာပ´ မည္၏။
၀ိဇၨမာနစသည့္ ဘဒၵပညတ္ ၆-မ်ိဳး
သဒၵပညတ္သည္ ၀ိဇၨမာနပညတ္ စသည္အားျဖင့္လည္း ၆-မ်ိဳးရွိ၏။
၁။ ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပညတ္အပ္ေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္က ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိလွ်င္ ထုိအနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္သည္ ၀ိဇၨမာနပညတ္ မည္၏။
ပံုစံ။ ။ ရူပ၊ စိတၱ၊ ေစတသိက၊ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ၀ိတက္။
၂။ အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားမရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို သိေစေၾကာင္း ျဖစ္ေစသည့္ သဒၵပညတ္သည္ အ၀ိဇၨမာနပညတ္မည္၏။
ပံုစံ။ ။ ပဗၺတ၊ ေဂဟ၊ အိမ္၊ ေက်ာင္း၊ လုိဏ္၊ ဂူ။
၃။ ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ႏွင့္ ထင္ရွားမရွိသည့္ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို ေရာစပ္၍ သိေစေၾကာင္း ျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ဆ႒ဘိည = ေျခာက္ပါးေသာ အဘိဉာဏ္ရွိသူ။
ေတ၀ိဇၨ = ၀ိဇၨာဉာဏ္ ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုသူ။
ေလာဘလူသား၊ ရာဂကြန္ယက္၊ ေမာဟအေမွာင္။
၄။ အ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွား မရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ႏွင့္ ထင္ရွားရွိသည့္ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ကို ေရာစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို အ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္ဟု ေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ဣတၳိသဒၵ(မိန္းမအသံ)၊ ဣတၳိရူပံ(မိန္းအအဆင္း)၊ ပုရိသသဒၵ။
၅။ ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ ၂-ခုကို တြဲစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို ၀ိဇၨမာေနန ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ စကၡဳ၀ိညာဏ၊ ေသာတပသာဒ၊ စကၡဳသမၹႆ၊ ရူပတဏွာ။
၆။ အ၀ိဇၨမာနန အ၀ိဇၨမာနပညတ္
ပရမတၳအားျဖင့္ ထင္ရွားမရွိေသာ အနက္ျဒပ္အတၳပညတ္ ၂-ခုကို တြဲစပ္၍ သိေစေၾကာင္းျဖစ္သည့္ သဒၵပညတ္ကို အ၀ိဇၨမာေနန အ၀ိဇၨမာန ပညတ္ဟုေခၚ၏။
ပံုစံ။ ။ ရာဇပုတၱ(ဘုရင့္သား)၊ ေသ႒ိပုတၱ(သူေ႒းသား)၊ ရုပ္ရွင္မင္းသား၊ မင္းသမီး။
No comments:
Post a Comment