အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆုိခ်က္
၁။ သမုစၥယ = သမုစၥည္း
မိမိဆုိင္ရာ သေဘာလကၡဏာအသီးသီး ရွိၾကေသာ ပရမတၳတရား ၇၂-ပါးတုိ႔ကို သေဘာတူရာ ေပါင္းစည္း တင္ျပျခင္း။
၂။ ၀တၳဳဓမၼာ
စိတ္ ၁၊ ေစတသိက္ ၅၂၊ နိပၹႏၷရုပ္ ၁၈၊ နိဗၺာန္ ၁၊ ေပါင္း ပရမတၳတရား ၇၂-ပါးတုိ႔သည္ သီးျခား အထည္ကိုယ္၀တၳဳမ်ား ရွိၾကေသာ သေဘာတရားမ်ား ျဖစ္ၾကသျဖင့္ ၀တၳဳဓမၼာဟု အမည္ရၾက၏။
အကုသလသဂၤဟ
အကုသိုလ္တရားမ်ားကို ေပါင္းစည္းတင္ျပျခင္း
၁။ အာသေ၀ါတရား ၄-ပါး
စိမ္ရည္အိုးထဲ၌ ၾကာျမင့္စြာ စိမ္ထားေသာ စိမ္္ရည္ အရက္ကဲ့သုိ႔ အနမတဂၢသံသရာ၀ယ္ သတၱ၀ါတုိ႔၏ ခႏၶာအစဥ္တည္းဟူေသာ စိမ္ရည္အုိး၌ ၾကာရွည္စြာ စိမ္ထားသည္ျဖစ္၍ အာနိသင္ ျပင္းျပကာ မိမိတို႔ကိန္းရာ ပုထုဇဥ္ သတၱ၀ါတုိ႔အား ေတြေ၀ယစ္မူးေစသည့္ တရား ၄-ပါး။
၁။ ကာမသ၀ = ၀တၳဳအာရုံကာမဂုဏ္ကို တပ္မက္တတ္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၂။ ဘ၀ါသ၀ = ရူပစ်ာန္၊ အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္တုိ႔၏ အက်ိဳး၀ိပါက္ကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၃။ ဒိ႒ာသ၀ = အယူလြဲမူ မိစၧာဒိ႒ိ။ ေလာဘမူဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဒိ႒ိေစတသိက္။
၄။ အ၀ိဇၨာသ၀ = အာရုံ၏သေဘာမွန္ကို မသိမူေမာဟ။ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေမာဟေစတသိက္။
၂။ ၾသဃ ၄-ပါး
ကာေမာဃ၊ ဘေ၀ါဃ၊ ဒိေ႒ာဃ၊ အ၀ိေဇၨာဃ။ အဓိပၸာယ္ႏွင့္ တရားကိုယ္တုိ႔မွာ အာသ၀ ၄-ပါးအတုိင္း ျဖစ္ၾက၏။ ၾသဃတည္းဟူေသာ ပကတိေရအယဥ္သည္ သတၱ၀ါမ်ားကုိ လႊမ္းမုိးနစ္ျမွဳပ္ႏွိပ္စက္ သတ္ျဖတ္တတ္သကဲ့သို႔ ေလာဘ၊ ဒိ႒ိႏွင့္ ေမာဟတရားတုိ႔သည္လည္း သတၱ၀ါမ်ားကို လႊမ္းမုိး ႏွစ္ျမွဳပ္ႏွိပ္စက္ သတ္ျဖတ္တတ္၏။ ၀ဋ္ဒုကၡ၀ယ္ အပါယ္ ၄-ပါးအထိ နစ္ျမွဳပ္ေအာင္ လႊမ္းဖိသတ္ျဖတ္တတ္၏။
၃။ ေယာဂ ၄-ပါး
ကာမေယာဂ၊ ဘ၀ေယာဂ၊ ဒိ႒ိေယာဂ၊ အ၀ိဇၨာေယာဂ။
အဓိပၸာယ္ႏွင့္ တရားကိုယ္တို႔မွာ အာ၀သ ၄-ပါးအတုိင္း ျဖစ္ၾက၏။ အေစးႏွင့္ကပ္၍ ယွဥ္စပ္ထားသကဲ့သို႔ သတၱ၀ါမ်ားကို ၀ဋ္ဆင္းရဲ၌ ယွဥ္စပ္ေပးတတ္ေသာတရားကို ေယာဂဟု ေခၚ၏။
၄။ ဂႏၳ ၄-ပါး
သံကြင္းခ်င္းဆက္ကာ ထံုးေႏွာင္ဖြဲ႕ယွက္ထားသကဲ့သို႔ သတၱ၀ါတုိ႔၏ နာမကာယ၊ ရူပကာယတို႔ကို ၀ဋ္ဆင္းရဲမွ မလြတ္ရေအာင္ `စုတိျပီး ပဋိသေႏၶ၊ ပဋိသေႏၶျပီး စုတိ´ဟု ဆက္ေပးတတ္ေသာ တရားကို ဂႏၱဟု ေခၚ၏။
၁။ အဘိဇၥ်ာကာယဂႏၳ = အာရုံတစ္ခုခုကို ေရွးရူၾကံစည္လုိခ်င္ျခင္းသေဘာ၊ မိမိဥစၥာျဖစ္ေစ၊ သူတစ္ပါးဥစၥာျဖစ္ေစ၊ တရားသည္ျဖစ္ေစ၊ မတရားသည္ျဖစ္ေစ၊ လုိခ်င္မူ ေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ရွိေသာ ေလာဘအားလံုး။
၂။ ဗ်ာပါဒကာယဂႏၳ = စိတ္၏ေဖာက္ျပန္ ပ်က္စီးျခင္း၊ စိတ္ဆုိးျခင္းသို႔ေရာက္ေၾကာင္း ျဖစ္ေသာ ေဒါသ၊ ေဒါသမူ၊ စိတ္ ၂-ပါး၌ရွိေသာ ေဒါသတည္း။
၃။ သီလဗၺတပရာမာ သကာယဂႏၳ = `ႏြား၊ ေခြး စသည္တုိ႔၏ အေလ့အက်င့္ကို က်င့္လွ်င္ ကိေလသာမွလည္း စင္ၾကယ္၏။ သံသရာမွလည္း လြတ္ေျမာက္၏´ဟု မွားယြင္းစြာ သံုးသပ္စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၄။ ဣဒံသစၥာဘိနိေ၀ = မိစၧာအယူအက်င့္တစ္မ်ိဳးကို မွတ္ယူက်င့္သံုးျပီးလွ်င္ `ဤ ငါ၏ အယူအက်င့္သာမွန္၏။ တစ္ပ ါးသူတုိ႔၏ အယူအက်င့္သည္ အမွားတည္း´ဟု ျပင္းထန္စြာ စြဲယူေသာဒိ႒ိ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၅။ ဥပါဒါန္ ၄-ပါး
ေျမြက ဖားကို ဖမ္းထားသကဲ့သို႔ မစြန္႔လႊတ္ႏုိင္ဘဲ စြဲစြဲလမ္းလမ္း ယူထားျခင္း(အာရုံျပဳျခင္း)ကို ဥပါဒါန္ဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာမုပါဒါန္ = ကာမဂုဏ္၌ ျပင္းထန္စြာ စြဲလမ္းတပ္မက္ေသာ တဏွာေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္တည္း။
၂။ ဒိ႒ဳပါဒါန္ = သီလဗၺတပရာမာသႏွင့္ သတၱ၀ါဒ ဒိ႒ိ ၂-မ်ိဳးမွအပ က်န္မိစၧာဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိဳး။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၃။ သီလဗၺတုပါဒါန္ = သီလဗၺတပရာမာသ အက်င့္မ်ိဳး၌ ျပင္းထန္ခိုင္ျမဲစြာ စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ။ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၄။ အတၱ၀ါဒုပါဒါန္ = `အတၱရွိ၏´ဟုစြဲယူေသာ သကၠာယဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိ်ဳး။ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
ဒိ႒ိတစ္မ်ိဳးတည္းကို တရားအမ်ိဳးမ်ိဳး ဖြဲ႕ဆုိရသည့္အေၾကာင္း
သီလဗၺတပရာမာသဒိ႒ိသည္ `ႏြား ေခြးတုိ႔၏ အေလ့အက်င့္ျဖင့္ ကိေလသာမွ စင္ၾကယ္ကာ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္လြယ္၏´ဟု ယူ၏။ ဣဒံသစၥာဘိနိေ၀သ ဒိ႒ိသည္ `ဤငါ၏ အယူသာအမွန္၊ က်န္အယူေတြအမွားခ်ည္း´ဟု စြဲျမဲစြာယူ၏။ အတၱ၀ါဒုပါဒါနဒိ႒ိသည္ `အတၱရွိ၏´ဟု ယူ၏။ ဤသို႔ စြဲယူပံု အျခင္းအရာ ကြဲျပားေသာေၾကာင့္ တရားကိုယ္အားျဖင့္ ဒိ႒ိေစတသိက္တစ္ခုတည္းကိုပင္ သီလဗၺတပရာမာသ စသည္ျဖင့္ နာမည္ အမ်ိဳးမ်ိဳး တပ္၍ဆုိအပ္၏။
၆။ နီ၀ရဏ ၆-ပါး
စ်ာန္၊ မဂ္၊ ဖုိလ္ႏွင့္ ကုသိုလ္တရားမ်ားကို ျဖစ္ခြင့္မေပးဘဲ တားျမစ္ပိတ္ပင္တတ္ေသာ တရားကို နီ၀ရဏဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာမစၧႏၵနီ၀ရဏ = ကာမဂုဏ္ကို လုိခ်င္ႏွစ္သက္တတ္ေသာ တဏွာေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၂။ ဗ်ာပါဒနီ၀ရဏ = အမ်က္ေဒါသ။ ေဒါသမူေဒြ၌ ရွိေသာ ေဒါသ ေစတသိက္။
၃။ ထိန-မိဒၶနီ၀ရဏ = ငိုက္မ်ဥ္း ထုိင္းမူိင္းျခင္းသေဘာ။ ထိနေစတသိက္ႏွင့္ မိဒၶေစတသိက္။
၄။ ဥဒၶစၥ-ကုကၠဳစၥနီ၀ရဏ = ပ်ံ႕လြင့္ပူပန္ျခငး္သေဘာ။ ဥဒၶစၥေစတသိက္ႏွင့္ ကုကၠဳစၥ ေစတသိက္။
၅။ ၀ိစိကိစၧာနီ၀ရဏ = ကုသိုလ္တရားတုိ႔၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ျခင္းသေဘာ။ ၀ိစိကိစၧာ ေစတသိက္။
၆။ အ၀ိဇၨာနီ၀ရဏ = အာရုံ၏ သေဘာမွန္ မသိျခင္း၊ ေတြေ၀ျခင္း သေဘာ။ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ေမာဟေစတသိက္။
၇။ အႏုသယ ၇-ပါး
သတၱ၀ါတုိ႔၏ ခႏၶာအစဥ္၌ ဘ၀အဆက္ဆက္ အျမဲမျပတ္ ကိန္း၀ပ္လ်က္ လုိက္ပါေနေသာ ကိေလသာမ်ိဳးဓာတ္ကို အႏုသယဟု ေခၚ၏။
ထုိအႏုသယသည္ ဥပါဒ္-ဌီ-ဘင္ အားျဖင့္ အထည္ကိုယ္ ထင္ရွားစြာ ရွိသည္မဟုတ္။ ဆုိင္ရာအာရုံႏွင့္ ဆံုေတြ႕သည့္အခါ ႏုိးၾကားထၾကြလာေအာင္ အဆင္သင့္ျဖစ္ေနေသာ ကိေလသာဓာတ္တစ္မ်ိဳးျဖစ္၏။ သရက္ပင္တြင္ သရက္သီးသီးဖို႔ရာ ဓာတ္သတၱိကိန္း၀ပ္ ေနသကဲ့သို႔တည္း။
၁။ ကာမရာဂါႏုသယ = ၀တၳဳအာရုံ ကာမဂုဏ္ကို ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၂။ ဘ၀ရာဂါႏုသယ = ရူပစ်ာန္၊ အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထိုစ်ာန္တုိ႔၏ အက်ိဳး၀ိပါက္ကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘ။
၃။ ပဋိဃာႏုသယ = ေဒါသမူေဒြ၌ရွိေသာ ေဒါသေစတသိက္။
၄။ မာနာႏုသယ = ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ မာနေစတသိက္။
၅။ ဒိ႒ာႏုသယ = ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိေစတသိက္။
၆။ ၀ိစိကိစၧာႏုသယ = ၀ိစိကိစၧာေစတသိက္။
၇။ အ၀ိဇၨာႏုသယ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ေမာဟေစတသိက္။
၈။ သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါး
သတၱ၀ါတုိ႔ကို ထုိထုိဘ၀မွ မလြတ္ရေအာင္ (၀ါ) သံသရာစက္မွ မရုန္းထြက္ႏုိင္ေအာင္ ၾကိဳးျဖင့္ တုပ္ေႏွာင္ထားသကဲ့သို႔ ခ်ည္ေႏွာင္တတ္ေသာ တရားကို သံေယာဇဥ္ဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာမရာဂသံေယာဇဥ္ = ၀တၳဳအာရုံကာမဂုဏ္ကို ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။
၂။ ရူပကာမသံေယာဇဥ္ = ရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္၏ အက်ိဳး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္မူ တဏွာ။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။
၃။ အရူပရာဂသံေယာဇဥ္ = အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္၏ အက်ိဳး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္မူ တဏွာ။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။
၄။ ပဋိဃသံေယာဇဥ္ = အမ်က္ေဒါသ။ ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ေဒါသ။
၅။ မာနသံေယာဇဥ္ = ေထာင္လႊားမူမာန။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘ။
၆။ ဒိ႒ိသံေယာဇဥ္ = သီလဗၺတပရာမာသဒိ႒ိမွ တစ္ပါး က်န္ဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိဳး။
၇။ သီလဗၺတပရာမာသသံေယာဇဥ္ = ႏြားအက်င့္ ေခြးအက်င့္ စသည့္ သီလဗၺတပရာမာသ အက်င့္၌ မွားယြင္းစြာ သံုးသပ္စြဲလမ္းသည့္ ဒိ႒ိေစတသိက္။
၈။ ၀ိစိကိစၧာသံေယာဇဥ္ = ယံုမွား သံသယျဖစ္မူ ၀ိစိကိစၧာေစတသိက္။
၉။ ဥဒၶစၥသံေယာဇဥ္ = ပ်ံ႕လြင့္မူ ဥဒၶစၥေစတသိက္။
၁၀။ အ၀ိဇၨာသံေယာဇဥ္ = အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို မသိမူ ေမာဟ ေစတသိက္။
အထက္ပါ သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါးသည္ သုတၱန္နည္း သံေယာဇဥ္မ်ား ျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မ်ားမွာ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ မာန၊ ဒိ႒ိ၊ ၀ိစိကိစၧာ၊ ဥဒၶစၥ၊ အ၀ိဇၨာဟူ၍ ၇-ပါးသာ ရွိ၏။
အဘိဓမၼာနည္းသံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါးတြင္ တရားကိုယ္မ်ားသည္ သုတၱန္နည္းထက္ ဣႆာႏွင့္ မစၧရိယ ၂-ပါးပိုျပီး ဥဒၶစၥ ၁-ပါးေလ်ာ့၏။ ရူပရာဂႏွင့္ အရူပရာဂ သံေယာဇဥ္တုိ႔ကို ဘ၀ရာဂ သံေယာဇဥ္ဟု ေပါင္း၍ဆုိ၏။
ဤနည္း ၂-ပါးလံုးကို ေပါင္းေသာ္ တရားကိုယ္ ၉-ပါးရ၏။
၉။ ကိေလသာ ၁၀-ပါး
စိတ္ကိုညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာ တရားကို ကိေလသာဟုေခၚ၏။
၁။ ေလာဘ၊ ၂။ ေဒါသ၊ ၃။ ေမာဟ၊ ၄။ မာန၊ ၅။ ဒိ႒ိ၊ ၆။ ၀ိစိကိစၧာ၊ ၇။ ထိန၊ ၈။ ဥဒၶစၥ၊ ၉။ အဟိရိက၊ ၁၀။ အေနာတၱပၸ
တရားကိုယ္မ်ားမွာ ဤအမည္ရွိၾကေသာ ေစတသိက္မ်ားပင္တည္း။
တစ္ေထာင့္ငါးရာ ကိေလသာ
ေလာဘသည္ နာမ္ေတပညာသ (စိတ္၁ + ေစတသိက္ ၅၂) နိပၹႏၷတရုပ္ အ႒ာရသ (၁၈)ႏွင့္ လကၡဏရုပ္ ၄-ပါးတည္းဟူေသာ ၇၅-ပါးေသာ တရားတုိ႔ကို အာရုံျပဳ၏။ ထုိ ၇၅-ပါးေသာ အာရုံသည္ မိမိ၏ အဇၥ်တၱသႏၱာန္မွာလည္း ရွိ၏။ ဗဟိဒၶသႏၱာန္မွာလည္း ရွိ၏။ သို႔အတြက္ အဇၥ်တၱသႏၱာန္ကို အာရုံျပဳေသာ ေလာဘ ၇၅-ပါး၊ ဗဟိဒၶကို အာရုံျပဳေသာ ေလာဘ ၇၅-ပါး၊ ေပါင္း ေလာဘ ၁၅၀-ရ၏။
အလားတူပင္ ေဒါသစသည့္ က်န္ကိေလသာ ၉-ပါးတို႔သည္လည္း အေရအတြက္ ၁၅၀-စီရွိ၏။ သို႔ျဖစ္၍ ကိေလသာ ၁၀-ပါးအတြက္ စုစုေပါင္း ကိေလသာ ၁၅၀x၁၀=၁၅၀၀ ျဖစ္၏။
ေဆာင္ပုဒ္။ ။
နာမ္ေတပညံ၊ ရုပ္နိပၹန္၊ လကၡဏံရုပ္ေလး။
သႏၱာန္ႏွစ္၀၊ ေျမွာက္ဆင့္က၊ တစ္ရာ့ငါးဆယ္ေရး။
ဆယ္ကိေလသာ ေျမွာက္ဆင့္ကာ၊ ငါးရာတစ္ေထာင္ေတြး။
မိႆက သဂၤဟ
ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္၊ အဗ်ာကတတုိ႔ကို ေရာျပြမ္းေပါင္းစု၍ တင္ျပျခင္း
၁။ အဟိတ္ ၆-ပါး
ေရေသာက္ျမစ္သည္ သစ္ပင္ကို ခုိင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပံ့သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိႏွင့္အတူ ျဖစ္ဖက္တရားတို႔ကို ခိုင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပ့ံတတ္ေသာ တရားကို `ေဟတု = ဟိတ္´ဟုေခၚ၏။
အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘဟိတ္၊ ေဒါသဟိတ္၊ ေမာဟဟိတ္။
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္၊ အေမာဟဟိတ္။
အဗ်ာကတဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္။ အေမာဟဟိတ္။
၂။ စ်ာန္နင္ ၇-ပါး
အာရုံတစ္ခုကိုယူရာ၌ ရုိးရုိးအာရုံျပဳပံုထက္ လြန္ကဲ၍ စူးစူးစိုက္စိုက္ ရူတတ္ေသာ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စေသာ တရားအေပါင္းကို `စ်ာန=စ်ာန္´ဟု ေခၚ၏။ ထုိစ်ာန္၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `စ်ာနဂၤ=စ်ာနင္´ဟု ေခၚ၏။
၁။ ၀ိတက္စ်ာနင္ = ၀ိတက္ယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၅-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။
၂။ ၀ိစာရစ်ာနင္ = ၀ိစာရယွဥ္သည့္ စိတ္ ၆၆-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိစာရ။
၃။ ပီတိစ်ာနင္ = ပီတိယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၁-ပါး၌ ရွိေသာ ပီတိ။
၄။ ဧကဂၢတာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၉-ပါး၌ရွိသည့္ ဧကဂၢတာ။
၅။ ေသာမနႆစ်ာနင္ = ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ၆၂-ပါး၌ရွိသည့္ ေသာမနႆ ေ၀ဒနာ။
၆။ ေဒါမနႆစ်ာနင္ = ေဒါသမူေဒြ၌ရွိသည့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ။
၇။ ဥေပကၡာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-မွ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၈-ပါးၾကဥ္ေသာ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ရွိသည့္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ။
၃။ မဂၢင္ ၁၂-ပါး
`မဂၢ´ သဒၵါသည္ `လမ္းေၾကာင္း´ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏။ သမၼာဒိ႒ိစေသာ ကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ သုဂတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္းျဖစ္၏။ မိစၧာဒိ႒ိစေသာ အကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ ဒုဂၢတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္း ျဖစ္၏။
ထုိ `မဂၢ´မည္ေသာ တရားအေပါင္းအစု၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `မဂၢဂၤ=မဂၢင္`ဟု ေခၚ၏။
၁။ သမၼာဒိ႒ိ = ေကာင္းစြာသိျမင္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ပညာ။
၂။ သမၼာသကၤပၸ = ေကာင္းစြာၾကံစည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ိတက္။
၃။ သမၼာ၀ါစာ = ေကာင္းစြာေျပာဆုိမူ၊ မဟာကုု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာ၀ါစာ။
၄။ သမၼာကမၼႏၱ = ေကာင္းစြာျပဳလုပ္မူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာကမၼႏၱ။
၅။ သမၼာအာဇီ၀ = ေကာင္းစြာအသက္ေမြးမူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာအာဇီ၀။
၆။ သမၼာ၀ါယာမ = ေကာင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ီရိယ။
၇။ သမၼာသတိ = ေကာင္းစြာ ေအာက္ေမ့မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ သတိ။
၈။ သမၼာသမာဓိ = ေကာင္းစြာတည္ၾကည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ဧကဂၢတာ။
၉။ မိစၧာဒိ႒ိ = မွားယြင္းစြာ သိျမင္မူ၊ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိ။
၁၀။ မိစၧာသကၤပၸ = မွားယြင္းစြာ ၾကံစည္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။
၁၁။ မိစၧာ၀ါယာမ = မွားယြင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ီရီယ။
၁၂။ မိစၧာသမာဓိ = မွားယြင္းစြာ တည္ၾကည္မူ၊ ၀ိစိကိစၧာၾကဥ္ေသာ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၁-ပါး၌ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။
၄။ ဣေျႏၵ ၂၂-ပါး
`ဣေျႏိယ´သဒၵါသည္ `အစိုးရျခင္း´ ဟူေသာ အနက္ကိုေဟာ၏။ မိမိတုိ႔ဆုိင္ရာ ကိစၥအသီးသီး၌ အစိုးရမူ ရွိၾကေသာ တရားတုိ႔ကို ဣေျႏၵမ်ားဟု ေခၚ၏။
၁။ စကၡဳေျႏၵ = စကၡဳပသာဒ။ ျမင္သိမူ၌ အစိုးရ၏။
၂။ ေသာတိေျႏၵ = ေသာတပသာဒ။ ၾကားသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၃။ ဃာနိေျႏၵ = ဃာနပသာဒ။ နံသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၄။ ဇိ၀ွိေျႏၵ = ဇိ၀ွာပသာဒ။ စားသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၅။ ကာယိေျႏၵ = ကာယပသဒ။ ထိသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၆။ ဣတၳိေျႏၵ = ဣတၳိဘာ၀ရုပ္။ အမသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။
၇။ ပုရိသေျႏၵ = ပုရိသဘာ၀ရုပ္။ အထီးသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။
၈။ ဇီ၀ိတိေျႏၵ = ဇီ၀ိတရုပ္ႏွင့္ ဇီ၀ိတိေျႏၵေစတသိက္။ အတူျဖစ္ဖက္တရားမ်ား အသက္ရွည္စြာ တည္တံ့ေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္မူ၌ အစိုးရ၏။
၉။ မနိေျႏၵ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁။ အာရုံသိမူ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို အစိုးရ၏။
၁၀။ သုခိေျႏၵ = သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ ဣ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၁။ ဒုကၡိေျႏၵ = ဒုကၡသဟဂုတ္ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၂။ ေသာမနႆိေျႏၵ = ေသာမနႆစိတ္ ၆၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ေသာမနႆေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွ တစ္ပါးက်န္အာရုံ ၅-ပါး၏ ဣ႒အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၃။ ေဒါမနႆိေျႏၵ = ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွတစ္ပါးက်န္ အာရုံ ၅-ပါး၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၄။ ဥေပကၡိေျႏၵ = ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စိတ္ ၅၅-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ အလယ္အလတ္ ျဖစ္ေသာ ဣ႒မဇၥ်တၱအရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၅။ သဒၶိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သဒၶါ ေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို ၾကည္လင္စူးစိုက္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၆။ ၀ီရိယိေျႏၵ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားကို မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၇။ သတိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သတိေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္ တရားတုိ႔ကို ေအာက္ေမ့အမွတ္ရေစမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၈။ သမာဓိေျႏၵ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာစိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္ စိတ္တုိ႔ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ ေစတသိက္။ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၉။ ပညိေျႏၵ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာ၊ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၂၀။ အနညာတညႆာမီတိေျႏၵ = ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္၌ ရွိေသာ ပညာ။
၂၁။ အညိေျႏၵ = အထက္မဂ္ ၃-ပါး၊ ေအာက္ဖိုလ္ ၃-ပါး၌ရွိေသာ ပညာ။
၂၂။ အညာတာ၀ိေျႏၵ = အရဟတၱဖုိလ္၌ရွိေသာ ပညာ။
၅။ ဗုိလ္ ၉-ပါး
ေလာက၌ `ဗိုလ္´ လုပ္သူသည္ ရန္သူႏွင့္ ၾကံဳလွ်င္ မတုန္လူပ္သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ ဆန္႔က်င္ဘက္တရားေၾကာင့္ တုန္လူပ္ျခင္း မရွိဘဲ ျမဲခိုင္ေသာ တရားကို `ဗလ=ဗိုလ္´ဟု ေခၚ၏။
၁။ သဒၶါဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ သဒၶါ။ ကုသိုလ္ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ၾကည္လင္စူးစိုက္ၾကရန္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၂။ ၀ီရိယဗုိလ္ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးေသာတရား။
၃။ သတိဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာသတိ။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ ေအာက္ေမ့ အမွတ္ရေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။
၄။ သမာဓိဗုိလ္ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာ စိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္စိတ္ကို ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။ တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၅။ ပညာဗုိလ္ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွသ္ေသာ ပညာ။ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၆။ ဟိရီဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ဟိရိ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၇။ ၾသတၱပၸဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ၾသတၱပၸ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၈။ အဟိရိကဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ ယွဥ္ေသာ အဟိရိက ေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၉။ အေနာတၱပၸဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ အေနာတၱပၸေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။
၆။ အဓိပတိ ၄-ပါး
မိမိႏွင့္ အတူျဖစ္ဖက္ တရားအားလံုးတုိ႔၏ အၾကီးအကဲ အရွင္သခင္ျဖစ္ေသာ တရားကို အဓိပတိဟု ေခၚ၏။
အဓိပတိ၏ အစိုးရပံုသည္ ျပည့္ရွင္မင္း၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။
အဓိပတိတရားသည္ ယွဥ္ဖက္ စိတ္ေစတသိက္အားလံုးကို လႊမ္းမုိး၏။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၏။
ဣေျႏၵ၏ အစိုးရပံုသည္ မွဴးမတ္၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။ ဣေျႏၵတစ္ပါးစီသည္ မိမိဆုိင္ရာကိစၥ၌ မိိမိအစိုးရျပီး အျခားကိစၥမ်ား၌ အျခားဣေျႏၵတုိ႔၏ အလုိသို႔ လုိက္ပါရ၏။
၁။ ဆႏၵာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈၊ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ဆႏၵ။
၂။ ၀ီရိယာဓိပတိ = အထက္ပါဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယ။
၃။ စိတၱာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး။
၄။ ၀ီမံသာဓိပတိ = တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာပညာ။ စူးစမ္းဆင္ျခင္တတ္ေသာ ပညာကို `၀ီမံသ´ဟု ေခၚ၏။
၅။ ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈-ပါး = ေလာဘမူ ၈၊ ေဒါသမူ ၂၊ မဟာကုသိုလ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄။
၆။ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး = မဟာကုသိုလ္ ဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ မဟဂၢဳတ္ၾကိယာ ၉၊ မဂ္ ၄၊ ဖိုလ္ ၄။
၇။ အာဟာရ ၄-ပါး
အစာအာဟာရသည္ ခႏၶာကိုယ္အား မပ်က္မစီးၾကီးပြားခုိင္ခ့့ံေအာင္ ရြက္ေဆာင္ ေထာက္ပံ့ထားသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိဆုိင္ရာအက်ိဳးကို လြန္စြာျဖစ္ေစႏုိင္၊ ရြက္ေဆာင္ေပးႏုိင္ေသာ တရားကို `အာဟာရ´ဟု ေခၚ၏။
၁။ ကဗဠီကာရာဟာရ = ၾသဇာရုပ္။ ၾသဇာႏွင့္တကြ ရုပ္ ၈-ပါးအစုျဖစ္ေသာ အာဟာဇအဠကလာပ္ကိုေဆာင္၏။
၂။ ဖႆာဟာရ = စိတ္အားလံုး၌ ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္။ ေ၀ဒနာဟူေသာ အက်ိဳးကိုိ ေဆာင္၏။
၃။ မေနာသေဥၥတနာဟာရ = စိတ္အားလံုးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ။ ပဋိသေႏၶ၀ိညာဏ္ဟူေသာ အက်ိဳးကိုေဆာင္၏။ (သခၤါရပစၥယာ ၀ိညာဏံကို ေထာက္။ သခၤါရ = ေစတနာကံ)
၄။ ၀ိညာဏာဟာရ = စိတ္အားလံုး။ အတူျဖစ္ဖက္ ေစတသိက္နာမ္ႏွင့္ ရုပ္တရားကိုေဆာင္၏။ (၀ိညာဏပစၥယာ နာမရူပံကို ေထာက္ပါ။)
၁။ သမုစၥယ = သမုစၥည္း
မိမိဆုိင္ရာ သေဘာလကၡဏာအသီးသီး ရွိၾကေသာ ပရမတၳတရား ၇၂-ပါးတုိ႔ကို သေဘာတူရာ ေပါင္းစည္း တင္ျပျခင္း။
၂။ ၀တၳဳဓမၼာ
စိတ္ ၁၊ ေစတသိက္ ၅၂၊ နိပၹႏၷရုပ္ ၁၈၊ နိဗၺာန္ ၁၊ ေပါင္း ပရမတၳတရား ၇၂-ပါးတုိ႔သည္ သီးျခား အထည္ကိုယ္၀တၳဳမ်ား ရွိၾကေသာ သေဘာတရားမ်ား ျဖစ္ၾကသျဖင့္ ၀တၳဳဓမၼာဟု အမည္ရၾက၏။
အကုသလသဂၤဟ
အကုသိုလ္တရားမ်ားကို ေပါင္းစည္းတင္ျပျခင္း
၁။ အာသေ၀ါတရား ၄-ပါး
စိမ္ရည္အိုးထဲ၌ ၾကာျမင့္စြာ စိမ္ထားေသာ စိမ္္ရည္ အရက္ကဲ့သုိ႔ အနမတဂၢသံသရာ၀ယ္ သတၱ၀ါတုိ႔၏ ခႏၶာအစဥ္တည္းဟူေသာ စိမ္ရည္အုိး၌ ၾကာရွည္စြာ စိမ္ထားသည္ျဖစ္၍ အာနိသင္ ျပင္းျပကာ မိမိတို႔ကိန္းရာ ပုထုဇဥ္ သတၱ၀ါတုိ႔အား ေတြေ၀ယစ္မူးေစသည့္ တရား ၄-ပါး။
၁။ ကာမသ၀ = ၀တၳဳအာရုံကာမဂုဏ္ကို တပ္မက္တတ္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၂။ ဘ၀ါသ၀ = ရူပစ်ာန္၊ အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္တုိ႔၏ အက်ိဳး၀ိပါက္ကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၃။ ဒိ႒ာသ၀ = အယူလြဲမူ မိစၧာဒိ႒ိ။ ေလာဘမူဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ဒိ႒ိေစတသိက္။
၄။ အ၀ိဇၨာသ၀ = အာရုံ၏သေဘာမွန္ကို မသိမူေမာဟ။ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေမာဟေစတသိက္။
၂။ ၾသဃ ၄-ပါး
ကာေမာဃ၊ ဘေ၀ါဃ၊ ဒိေ႒ာဃ၊ အ၀ိေဇၨာဃ။ အဓိပၸာယ္ႏွင့္ တရားကိုယ္တုိ႔မွာ အာသ၀ ၄-ပါးအတုိင္း ျဖစ္ၾက၏။ ၾသဃတည္းဟူေသာ ပကတိေရအယဥ္သည္ သတၱ၀ါမ်ားကုိ လႊမ္းမုိးနစ္ျမွဳပ္ႏွိပ္စက္ သတ္ျဖတ္တတ္သကဲ့သို႔ ေလာဘ၊ ဒိ႒ိႏွင့္ ေမာဟတရားတုိ႔သည္လည္း သတၱ၀ါမ်ားကို လႊမ္းမုိး ႏွစ္ျမွဳပ္ႏွိပ္စက္ သတ္ျဖတ္တတ္၏။ ၀ဋ္ဒုကၡ၀ယ္ အပါယ္ ၄-ပါးအထိ နစ္ျမွဳပ္ေအာင္ လႊမ္းဖိသတ္ျဖတ္တတ္၏။
၃။ ေယာဂ ၄-ပါး
ကာမေယာဂ၊ ဘ၀ေယာဂ၊ ဒိ႒ိေယာဂ၊ အ၀ိဇၨာေယာဂ။
အဓိပၸာယ္ႏွင့္ တရားကိုယ္တို႔မွာ အာ၀သ ၄-ပါးအတုိင္း ျဖစ္ၾက၏။ အေစးႏွင့္ကပ္၍ ယွဥ္စပ္ထားသကဲ့သို႔ သတၱ၀ါမ်ားကို ၀ဋ္ဆင္းရဲ၌ ယွဥ္စပ္ေပးတတ္ေသာတရားကို ေယာဂဟု ေခၚ၏။
၄။ ဂႏၳ ၄-ပါး
သံကြင္းခ်င္းဆက္ကာ ထံုးေႏွာင္ဖြဲ႕ယွက္ထားသကဲ့သို႔ သတၱ၀ါတုိ႔၏ နာမကာယ၊ ရူပကာယတို႔ကို ၀ဋ္ဆင္းရဲမွ မလြတ္ရေအာင္ `စုတိျပီး ပဋိသေႏၶ၊ ပဋိသေႏၶျပီး စုတိ´ဟု ဆက္ေပးတတ္ေသာ တရားကို ဂႏၱဟု ေခၚ၏။
၁။ အဘိဇၥ်ာကာယဂႏၳ = အာရုံတစ္ခုခုကို ေရွးရူၾကံစည္လုိခ်င္ျခင္းသေဘာ၊ မိမိဥစၥာျဖစ္ေစ၊ သူတစ္ပါးဥစၥာျဖစ္ေစ၊ တရားသည္ျဖစ္ေစ၊ မတရားသည္ျဖစ္ေစ၊ လုိခ်င္မူ ေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ရွိေသာ ေလာဘအားလံုး။
၂။ ဗ်ာပါဒကာယဂႏၳ = စိတ္၏ေဖာက္ျပန္ ပ်က္စီးျခင္း၊ စိတ္ဆုိးျခင္းသို႔ေရာက္ေၾကာင္း ျဖစ္ေသာ ေဒါသ၊ ေဒါသမူ၊ စိတ္ ၂-ပါး၌ရွိေသာ ေဒါသတည္း။
၃။ သီလဗၺတပရာမာ သကာယဂႏၳ = `ႏြား၊ ေခြး စသည္တုိ႔၏ အေလ့အက်င့္ကို က်င့္လွ်င္ ကိေလသာမွလည္း စင္ၾကယ္၏။ သံသရာမွလည္း လြတ္ေျမာက္၏´ဟု မွားယြင္းစြာ သံုးသပ္စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၄။ ဣဒံသစၥာဘိနိေ၀ = မိစၧာအယူအက်င့္တစ္မ်ိဳးကို မွတ္ယူက်င့္သံုးျပီးလွ်င္ `ဤ ငါ၏ အယူအက်င့္သာမွန္၏။ တစ္ပ ါးသူတုိ႔၏ အယူအက်င့္သည္ အမွားတည္း´ဟု ျပင္းထန္စြာ စြဲယူေသာဒိ႒ိ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၅။ ဥပါဒါန္ ၄-ပါး
ေျမြက ဖားကို ဖမ္းထားသကဲ့သို႔ မစြန္႔လႊတ္ႏုိင္ဘဲ စြဲစြဲလမ္းလမ္း ယူထားျခင္း(အာရုံျပဳျခင္း)ကို ဥပါဒါန္ဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာမုပါဒါန္ = ကာမဂုဏ္၌ ျပင္းထန္စြာ စြဲလမ္းတပ္မက္ေသာ တဏွာေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္တည္း။
၂။ ဒိ႒ဳပါဒါန္ = သီလဗၺတပရာမာသႏွင့္ သတၱ၀ါဒ ဒိ႒ိ ၂-မ်ိဳးမွအပ က်န္မိစၧာဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိဳး။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၃။ သီလဗၺတုပါဒါန္ = သီလဗၺတပရာမာသ အက်င့္မ်ိဳး၌ ျပင္းထန္ခိုင္ျမဲစြာ စြဲလမ္းေသာ ဒိ႒ိ။ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
၄။ အတၱ၀ါဒုပါဒါန္ = `အတၱရွိ၏´ဟုစြဲယူေသာ သကၠာယဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိ်ဳး။ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိတည္း။
ဒိ႒ိတစ္မ်ိဳးတည္းကို တရားအမ်ိဳးမ်ိဳး ဖြဲ႕ဆုိရသည့္အေၾကာင္း
သီလဗၺတပရာမာသဒိ႒ိသည္ `ႏြား ေခြးတုိ႔၏ အေလ့အက်င့္ျဖင့္ ကိေလသာမွ စင္ၾကယ္ကာ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္လြယ္၏´ဟု ယူ၏။ ဣဒံသစၥာဘိနိေ၀သ ဒိ႒ိသည္ `ဤငါ၏ အယူသာအမွန္၊ က်န္အယူေတြအမွားခ်ည္း´ဟု စြဲျမဲစြာယူ၏။ အတၱ၀ါဒုပါဒါနဒိ႒ိသည္ `အတၱရွိ၏´ဟု ယူ၏။ ဤသို႔ စြဲယူပံု အျခင္းအရာ ကြဲျပားေသာေၾကာင့္ တရားကိုယ္အားျဖင့္ ဒိ႒ိေစတသိက္တစ္ခုတည္းကိုပင္ သီလဗၺတပရာမာသ စသည္ျဖင့္ နာမည္ အမ်ိဳးမ်ိဳး တပ္၍ဆုိအပ္၏။
၆။ နီ၀ရဏ ၆-ပါး
စ်ာန္၊ မဂ္၊ ဖုိလ္ႏွင့္ ကုသိုလ္တရားမ်ားကို ျဖစ္ခြင့္မေပးဘဲ တားျမစ္ပိတ္ပင္တတ္ေသာ တရားကို နီ၀ရဏဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာမစၧႏၵနီ၀ရဏ = ကာမဂုဏ္ကို လုိခ်င္ႏွစ္သက္တတ္ေသာ တဏွာေလာဘ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၂။ ဗ်ာပါဒနီ၀ရဏ = အမ်က္ေဒါသ။ ေဒါသမူေဒြ၌ ရွိေသာ ေဒါသ ေစတသိက္။
၃။ ထိန-မိဒၶနီ၀ရဏ = ငိုက္မ်ဥ္း ထုိင္းမူိင္းျခင္းသေဘာ။ ထိနေစတသိက္ႏွင့္ မိဒၶေစတသိက္။
၄။ ဥဒၶစၥ-ကုကၠဳစၥနီ၀ရဏ = ပ်ံ႕လြင့္ပူပန္ျခငး္သေဘာ။ ဥဒၶစၥေစတသိက္ႏွင့္ ကုကၠဳစၥ ေစတသိက္။
၅။ ၀ိစိကိစၧာနီ၀ရဏ = ကုသိုလ္တရားတုိ႔၌ ယံုမွားသံသယျဖစ္ျခင္းသေဘာ။ ၀ိစိကိစၧာ ေစတသိက္။
၆။ အ၀ိဇၨာနီ၀ရဏ = အာရုံ၏ သေဘာမွန္ မသိျခင္း၊ ေတြေ၀ျခင္း သေဘာ။ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ေမာဟေစတသိက္။
၇။ အႏုသယ ၇-ပါး
သတၱ၀ါတုိ႔၏ ခႏၶာအစဥ္၌ ဘ၀အဆက္ဆက္ အျမဲမျပတ္ ကိန္း၀ပ္လ်က္ လုိက္ပါေနေသာ ကိေလသာမ်ိဳးဓာတ္ကို အႏုသယဟု ေခၚ၏။
ထုိအႏုသယသည္ ဥပါဒ္-ဌီ-ဘင္ အားျဖင့္ အထည္ကိုယ္ ထင္ရွားစြာ ရွိသည္မဟုတ္။ ဆုိင္ရာအာရုံႏွင့္ ဆံုေတြ႕သည့္အခါ ႏုိးၾကားထၾကြလာေအာင္ အဆင္သင့္ျဖစ္ေနေသာ ကိေလသာဓာတ္တစ္မ်ိဳးျဖစ္၏။ သရက္ပင္တြင္ သရက္သီးသီးဖို႔ရာ ဓာတ္သတၱိကိန္း၀ပ္ ေနသကဲ့သို႔တည္း။
၁။ ကာမရာဂါႏုသယ = ၀တၳဳအာရုံ ကာမဂုဏ္ကို ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘေစတသိက္။
၂။ ဘ၀ရာဂါႏုသယ = ရူပစ်ာန္၊ အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထိုစ်ာန္တုိ႔၏ အက်ိဳး၀ိပါက္ကို ႏွစ္သက္တြယ္တာေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘ။
၃။ ပဋိဃာႏုသယ = ေဒါသမူေဒြ၌ရွိေသာ ေဒါသေစတသိက္။
၄။ မာနာႏုသယ = ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ မာနေစတသိက္။
၅။ ဒိ႒ာႏုသယ = ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိေစတသိက္။
၆။ ၀ိစိကိစၧာႏုသယ = ၀ိစိကိစၧာေစတသိက္။
၇။ အ၀ိဇၨာႏုသယ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ေမာဟေစတသိက္။
၈။ သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါး
သတၱ၀ါတုိ႔ကို ထုိထုိဘ၀မွ မလြတ္ရေအာင္ (၀ါ) သံသရာစက္မွ မရုန္းထြက္ႏုိင္ေအာင္ ၾကိဳးျဖင့္ တုပ္ေႏွာင္ထားသကဲ့သို႔ ခ်ည္ေႏွာင္တတ္ေသာ တရားကို သံေယာဇဥ္ဟု ေခၚ၏။
၁။ ကာမရာဂသံေယာဇဥ္ = ၀တၳဳအာရုံကာမဂုဏ္ကို ႏွစ္သက္တပ္မက္ေသာ တဏွာ။ ေလာဘမူစိတ္ ၈-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။
၂။ ရူပကာမသံေယာဇဥ္ = ရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္၏ အက်ိဳး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္မူ တဏွာ။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။
၃။ အရူပရာဂသံေယာဇဥ္ = အရူပစ်ာန္ႏွင့္ ထုိစ်ာန္၏ အက်ိဳး၀ိပါက္၌ ႏွစ္သက္မူ တဏွာ။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ယွဥ္ေသာ ေလာဘ။
၄။ ပဋိဃသံေယာဇဥ္ = အမ်က္ေဒါသ။ ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာ ေဒါသ။
၅။ မာနသံေယာဇဥ္ = ေထာင္လႊားမူမာန။ ဒိ႒ိဂတ၀ိပၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ေလာဘ။
၆။ ဒိ႒ိသံေယာဇဥ္ = သီလဗၺတပရာမာသဒိ႒ိမွ တစ္ပါး က်န္ဒိ႒ိအမ်ိဳးမ်ိဳး။
၇။ သီလဗၺတပရာမာသသံေယာဇဥ္ = ႏြားအက်င့္ ေခြးအက်င့္ စသည့္ သီလဗၺတပရာမာသ အက်င့္၌ မွားယြင္းစြာ သံုးသပ္စြဲလမ္းသည့္ ဒိ႒ိေစတသိက္။
၈။ ၀ိစိကိစၧာသံေယာဇဥ္ = ယံုမွား သံသယျဖစ္မူ ၀ိစိကိစၧာေစတသိက္။
၉။ ဥဒၶစၥသံေယာဇဥ္ = ပ်ံ႕လြင့္မူ ဥဒၶစၥေစတသိက္။
၁၀။ အ၀ိဇၨာသံေယာဇဥ္ = အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို မသိမူ ေမာဟ ေစတသိက္။
အထက္ပါ သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါးသည္ သုတၱန္နည္း သံေယာဇဥ္မ်ား ျဖစ္၏။ တရားကိုယ္မ်ားမွာ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ မာန၊ ဒိ႒ိ၊ ၀ိစိကိစၧာ၊ ဥဒၶစၥ၊ အ၀ိဇၨာဟူ၍ ၇-ပါးသာ ရွိ၏။
အဘိဓမၼာနည္းသံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါးတြင္ တရားကိုယ္မ်ားသည္ သုတၱန္နည္းထက္ ဣႆာႏွင့္ မစၧရိယ ၂-ပါးပိုျပီး ဥဒၶစၥ ၁-ပါးေလ်ာ့၏။ ရူပရာဂႏွင့္ အရူပရာဂ သံေယာဇဥ္တုိ႔ကို ဘ၀ရာဂ သံေယာဇဥ္ဟု ေပါင္း၍ဆုိ၏။
ဤနည္း ၂-ပါးလံုးကို ေပါင္းေသာ္ တရားကိုယ္ ၉-ပါးရ၏။
၉။ ကိေလသာ ၁၀-ပါး
စိတ္ကိုညစ္ႏြမ္းေစတတ္ေသာ တရားကို ကိေလသာဟုေခၚ၏။
၁။ ေလာဘ၊ ၂။ ေဒါသ၊ ၃။ ေမာဟ၊ ၄။ မာန၊ ၅။ ဒိ႒ိ၊ ၆။ ၀ိစိကိစၧာ၊ ၇။ ထိန၊ ၈။ ဥဒၶစၥ၊ ၉။ အဟိရိက၊ ၁၀။ အေနာတၱပၸ
တရားကိုယ္မ်ားမွာ ဤအမည္ရွိၾကေသာ ေစတသိက္မ်ားပင္တည္း။
တစ္ေထာင့္ငါးရာ ကိေလသာ
ေလာဘသည္ နာမ္ေတပညာသ (စိတ္၁ + ေစတသိက္ ၅၂) နိပၹႏၷတရုပ္ အ႒ာရသ (၁၈)ႏွင့္ လကၡဏရုပ္ ၄-ပါးတည္းဟူေသာ ၇၅-ပါးေသာ တရားတုိ႔ကို အာရုံျပဳ၏။ ထုိ ၇၅-ပါးေသာ အာရုံသည္ မိမိ၏ အဇၥ်တၱသႏၱာန္မွာလည္း ရွိ၏။ ဗဟိဒၶသႏၱာန္မွာလည္း ရွိ၏။ သို႔အတြက္ အဇၥ်တၱသႏၱာန္ကို အာရုံျပဳေသာ ေလာဘ ၇၅-ပါး၊ ဗဟိဒၶကို အာရုံျပဳေသာ ေလာဘ ၇၅-ပါး၊ ေပါင္း ေလာဘ ၁၅၀-ရ၏။
အလားတူပင္ ေဒါသစသည့္ က်န္ကိေလသာ ၉-ပါးတို႔သည္လည္း အေရအတြက္ ၁၅၀-စီရွိ၏။ သို႔ျဖစ္၍ ကိေလသာ ၁၀-ပါးအတြက္ စုစုေပါင္း ကိေလသာ ၁၅၀x၁၀=၁၅၀၀ ျဖစ္၏။
ေဆာင္ပုဒ္။ ။
နာမ္ေတပညံ၊ ရုပ္နိပၹန္၊ လကၡဏံရုပ္ေလး။
သႏၱာန္ႏွစ္၀၊ ေျမွာက္ဆင့္က၊ တစ္ရာ့ငါးဆယ္ေရး။
ဆယ္ကိေလသာ ေျမွာက္ဆင့္ကာ၊ ငါးရာတစ္ေထာင္ေတြး။
မိႆက သဂၤဟ
ကုသိုလ္၊ အကုသိုလ္၊ အဗ်ာကတတုိ႔ကို ေရာျပြမ္းေပါင္းစု၍ တင္ျပျခင္း
၁။ အဟိတ္ ၆-ပါး
ေရေသာက္ျမစ္သည္ သစ္ပင္ကို ခုိင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပံ့သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိႏွင့္အတူ ျဖစ္ဖက္တရားတို႔ကို ခိုင္ခန္႔စည္ပင္ၾကီးပြားေအာင္ ေထာက္ပ့ံတတ္ေသာ တရားကို `ေဟတု = ဟိတ္´ဟုေခၚ၏။
အကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = ေလာဘဟိတ္၊ ေဒါသဟိတ္၊ ေမာဟဟိတ္။
ကုသိုလ္ဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္၊ အေမာဟဟိတ္။
အဗ်ာကတဟိတ္ ၃-ပါး = အေလာဘဟိတ္၊ အေဒါသဟိတ္။ အေမာဟဟိတ္။
၂။ စ်ာန္နင္ ၇-ပါး
အာရုံတစ္ခုကိုယူရာ၌ ရုိးရုိးအာရုံျပဳပံုထက္ လြန္ကဲ၍ စူးစူးစိုက္စိုက္ ရူတတ္ေသာ ၀ိတက္၊ ၀ိစာရ၊ ပီတိ၊ သုခ၊ ဧကဂၢတာ စေသာ တရားအေပါင္းကို `စ်ာန=စ်ာန္´ဟု ေခၚ၏။ ထုိစ်ာန္၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `စ်ာနဂၤ=စ်ာနင္´ဟု ေခၚ၏။
၁။ ၀ိတက္စ်ာနင္ = ၀ိတက္ယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၅-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။
၂။ ၀ိစာရစ်ာနင္ = ၀ိစာရယွဥ္သည့္ စိတ္ ၆၆-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိစာရ။
၃။ ပီတိစ်ာနင္ = ပီတိယွဥ္သည့္စိတ္ ၅၁-ပါး၌ ရွိေသာ ပီတိ။
၄။ ဧကဂၢတာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၉-ပါး၌ရွိသည့္ ဧကဂၢတာ။
၅။ ေသာမနႆစ်ာနင္ = ေသာမနႆသဟဂုတ္စိတ္ ၆၂-ပါး၌ရွိသည့္ ေသာမနႆ ေ၀ဒနာ။
၆။ ေဒါမနႆစ်ာနင္ = ေဒါသမူေဒြ၌ရွိသည့္ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ။
၇။ ဥေပကၡာစ်ာနင္ = ေဒြပဥၥ၀ိညာဏ္ ၁၀-မွ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၈-ပါးၾကဥ္ေသာ ဥေပကၡာသဟဂုတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ရွိသည့္ ဥေပကၡာေ၀ဒနာ။
၃။ မဂၢင္ ၁၂-ပါး
`မဂၢ´ သဒၵါသည္ `လမ္းေၾကာင္း´ဟူေသာ အနက္ကို ေဟာ၏။ သမၼာဒိ႒ိစေသာ ကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ သုဂတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္းျဖစ္၏။ မိစၧာဒိ႒ိစေသာ အကုသိုလ္တရားအေပါင္းသည္ ဒုဂၢတိသို႔ေရာက္ေစသည့္ `မဂ္´လမ္းေၾကာင္း ျဖစ္၏။
ထုိ `မဂၢ´မည္ေသာ တရားအေပါင္းအစု၏ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါကို `မဂၢဂၤ=မဂၢင္`ဟု ေခၚ၏။
၁။ သမၼာဒိ႒ိ = ေကာင္းစြာသိျမင္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ပညာ။
၂။ သမၼာသကၤပၸ = ေကာင္းစြာၾကံစည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆ႏွင့္ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ိတက္။
၃။ သမၼာ၀ါစာ = ေကာင္းစြာေျပာဆုိမူ၊ မဟာကုု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာ၀ါစာ။
၄။ သမၼာကမၼႏၱ = ေကာင္းစြာျပဳလုပ္မူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာကမၼႏၱ။
၅။ သမၼာအာဇီ၀ = ေကာင္းစြာအသက္ေမြးမူ၊ မဟာကု ၈၊ ေလာကုတ္ ၈၌ရွိေသာ သမၼာအာဇီ၀။
၆။ သမၼာ၀ါယာမ = ေကာင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ၀ီရိယ။
၇။ သမၼာသတိ = ေကာင္းစြာ ေအာက္ေမ့မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ သတိ။
၈။ သမၼာသမာဓိ = ေကာင္းစြာတည္ၾကည္မူ၊ မဟာကုၾကိ ၁၆၊ အပၸနာ ၂၆၌ရွိေသာ ဧကဂၢတာ။
၉။ မိစၧာဒိ႒ိ = မွားယြင္းစြာ သိျမင္မူ၊ ဒိ႒ိဂတသမၸယုတ္စိတ္ ၄-ပါး၌ရွိေသာ ဒိ႒ိ။
၁၀။ မိစၧာသကၤပၸ = မွားယြင္းစြာ ၾကံစည္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ိတက္။
၁၁။ မိစၧာ၀ါယာမ = မွားယြင္းစြာ အားထုတ္မူ၊ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ပါး၌ရွိေသာ ၀ီရီယ။
၁၂။ မိစၧာသမာဓိ = မွားယြင္းစြာ တည္ၾကည္မူ၊ ၀ိစိကိစၧာၾကဥ္ေသာ အကုသိုလ္စိတ္ ၁၁-ပါး၌ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။
၄။ ဣေျႏၵ ၂၂-ပါး
`ဣေျႏိယ´သဒၵါသည္ `အစိုးရျခင္း´ ဟူေသာ အနက္ကိုေဟာ၏။ မိမိတုိ႔ဆုိင္ရာ ကိစၥအသီးသီး၌ အစိုးရမူ ရွိၾကေသာ တရားတုိ႔ကို ဣေျႏၵမ်ားဟု ေခၚ၏။
၁။ စကၡဳေျႏၵ = စကၡဳပသာဒ။ ျမင္သိမူ၌ အစိုးရ၏။
၂။ ေသာတိေျႏၵ = ေသာတပသာဒ။ ၾကားသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၃။ ဃာနိေျႏၵ = ဃာနပသာဒ။ နံသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၄။ ဇိ၀ွိေျႏၵ = ဇိ၀ွာပသာဒ။ စားသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၅။ ကာယိေျႏၵ = ကာယပသဒ။ ထိသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၆။ ဣတၳိေျႏၵ = ဣတၳိဘာ၀ရုပ္။ အမသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။
၇။ ပုရိသေျႏၵ = ပုရိသဘာ၀ရုပ္။ အထီးသဘာ၀ျဖစ္မူ၌ အစိုးရ၏။
၈။ ဇီ၀ိတိေျႏၵ = ဇီ၀ိတရုပ္ႏွင့္ ဇီ၀ိတိေျႏၵေစတသိက္။ အတူျဖစ္ဖက္တရားမ်ား အသက္ရွည္စြာ တည္တံ့ေအာင္ ေစာင့္ေရွာက္မူ၌ အစိုးရ၏။
၉။ မနိေျႏၵ = စိတ္အက်ဥ္း ၈၉၊ အက်ယ္ ၁၂၁။ အာရုံသိမူ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို အစိုးရ၏။
၁၀။ သုခိေျႏၵ = သုခသဟဂုတ္ ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ ဣ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၁။ ဒုကၡိေျႏၵ = ဒုကၡသဟဂုတ္ကာယ၀ိညာဏ္၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံ၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၂။ ေသာမနႆိေျႏၵ = ေသာမနႆစိတ္ ၆၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ေသာမနႆေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွ တစ္ပါးက်န္အာရုံ ၅-ပါး၏ ဣ႒အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၃။ ေဒါမနႆိေျႏၵ = ေဒါသမူေဒြ၌ ယွဥ္ေသာေ၀ဒနာ။ ေဖာ႒ဗၺာရုံမွတစ္ပါးက်န္ အာရုံ ၅-ပါး၏ အနိ႒ အရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၄။ ဥေပကၡိေျႏၵ = ဥေပကၡာသဟဂုတ္ စိတ္ ၅၅-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာ။ အလယ္အလတ္ ျဖစ္ေသာ ဣ႒မဇၥ်တၱအရသာကို ခံစားမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၅။ သဒၶိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သဒၶါ ေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို ၾကည္လင္စူးစိုက္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၆။ ၀ီရိယိေျႏၵ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားကို မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၇။ သတိေျႏၵ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ယွဥ္ေသာ သတိေစတသိက္။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္ တရားတုိ႔ကို ေအာက္ေမ့အမွတ္ရေစမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၈။ သမာဓိေျႏၵ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာစိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္ စိတ္တုိ႔ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ ေစတသိက္။ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ကို တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေစမူ၌ အစိုးရ၏။
၁၉။ ပညိေျႏၵ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာ၊ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ အစိုးရ၏။
၂၀။ အနညာတညႆာမီတိေျႏၵ = ေသာတာပတၱိမဂ္စိတ္၌ ရွိေသာ ပညာ။
၂၁။ အညိေျႏၵ = အထက္မဂ္ ၃-ပါး၊ ေအာက္ဖိုလ္ ၃-ပါး၌ရွိေသာ ပညာ။
၂၂။ အညာတာ၀ိေျႏၵ = အရဟတၱဖုိလ္၌ရွိေသာ ပညာ။
၅။ ဗုိလ္ ၉-ပါး
ေလာက၌ `ဗိုလ္´ လုပ္သူသည္ ရန္သူႏွင့္ ၾကံဳလွ်င္ မတုန္လူပ္သကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ ဆန္႔က်င္ဘက္တရားေၾကာင့္ တုန္လူပ္ျခင္း မရွိဘဲ ျမဲခိုင္ေသာ တရားကို `ဗလ=ဗိုလ္´ဟု ေခၚ၏။
၁။ သဒၶါဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ သဒၶါ။ ကုသိုလ္ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ၾကည္လင္စူးစိုက္ၾကရန္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၂။ ၀ီရိယဗုိလ္ = ၀ီရိယယွဥ္ေသာ စိတ္ ၇၃-ပါး၌ရွိသည့္ ၀ီရိယ။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ မဆုတ္နစ္ေအာင္ ေထာက္ကန္အားေပးေသာတရား။
၃။ သတိဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာသတိ။ ကုသိုလ္အာရုံတြင္ ယွဥ္ဖက္တရားတို႔ ေအာက္ေမ့ အမွတ္ရေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။
၄။ သမာဓိဗုိလ္ = ၀ီရိယမယွဥ္ေသာ စိတ္ ၁၆-ပါးႏွင့္ ၀ိစိကိစၧာသဟဂုတ္စိတ္ကို ၾကဥ္ေသာစိတ္ ၇၂-ပါး၌ ယွဥ္သည့္ ဧကဂၢတာ။ တစ္ခုတည္းေသာ အာရုံ၌ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို တည္ၾကည္ျငိမ္၀ပ္ေအာင္ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၅။ ပညာဗုိလ္ = တိဟိတ္စိတ္ ၄၇-ပါး၌ ယွသ္ေသာ ပညာ။ အာရုံ၏ သေဘာမွန္ကို ထုိးထြင္းသိမူ၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၆။ ဟိရီဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ဟိရိ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၇။ ၾသတၱပၸဗုိလ္ = ေသာဘဏစိတ္မ်ား၌ ယွဥ္ေသာ ၾသတၱပၸ ေစတသိက္။ မေကာင္းမူဒုစရုိက္ကို ေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၈။ အဟိရိကဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ ယွဥ္ေသာ အဟိရိက ေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မရွက္ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာတရား။
၉။ အေနာတၱပၸဗုိလ္ = အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂ပါး၌ အေနာတၱပၸေစတသိက္။ ဒုစရုိက္မေကာင္းမူကို ျပဳလုပ္ရန္ မေၾကာက္လန္႔ျခင္း၌ ဦးေဆာင္ေသာ တရား။
၆။ အဓိပတိ ၄-ပါး
မိမိႏွင့္ အတူျဖစ္ဖက္ တရားအားလံုးတုိ႔၏ အၾကီးအကဲ အရွင္သခင္ျဖစ္ေသာ တရားကို အဓိပတိဟု ေခၚ၏။
အဓိပတိ၏ အစိုးရပံုသည္ ျပည့္ရွင္မင္း၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။
အဓိပတိတရားသည္ ယွဥ္ဖက္ စိတ္ေစတသိက္အားလံုးကို လႊမ္းမုိး၏။ ယွဥ္ဖက္တရားတုိ႔ကို မိမိအလုိသို႔ လုိက္ပါေစ၏။
ဣေျႏၵ၏ အစိုးရပံုသည္ မွဴးမတ္၏ အစိုးရပံုႏွင့္ တူ၏။ ဣေျႏၵတစ္ပါးစီသည္ မိမိဆုိင္ရာကိစၥ၌ မိိမိအစိုးရျပီး အျခားကိစၥမ်ား၌ အျခားဣေျႏၵတုိ႔၏ အလုိသို႔ လုိက္ပါရ၏။
၁။ ဆႏၵာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈၊ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ဆႏၵ။
၂။ ၀ီရိယာဓိပတိ = အထက္ပါဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ၀ီရိယ။
၃။ စိတၱာဓိပတိ = ဒြိဟိတ္ေဇာ၊ တိဟိတ္ေဇာ ၅၂-ပါး။
၄။ ၀ီမံသာဓိပတိ = တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး၌ ယွဥ္ေသာပညာ။ စူးစမ္းဆင္ျခင္တတ္ေသာ ပညာကို `၀ီမံသ´ဟု ေခၚ၏။
၅။ ဒြိဟိတ္ေဇာ ၁၈-ပါး = ေလာဘမူ ၈၊ ေဒါသမူ ၂၊ မဟာကုသိုလ္ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ ၄။
၆။ တိဟိတ္ေဇာ ၃၄-ပါး = မဟာကုသိုလ္ ဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟာၾကိယာဉာဏသမၸယုတ္ ၄၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ ၉၊ မဟဂၢဳတ္ၾကိယာ ၉၊ မဂ္ ၄၊ ဖိုလ္ ၄။
၇။ အာဟာရ ၄-ပါး
အစာအာဟာရသည္ ခႏၶာကိုယ္အား မပ်က္မစီးၾကီးပြားခုိင္ခ့့ံေအာင္ ရြက္ေဆာင္ ေထာက္ပံ့ထားသကဲ့သို႔ ထုိ႔အတူ မိမိဆုိင္ရာအက်ိဳးကို လြန္စြာျဖစ္ေစႏုိင္၊ ရြက္ေဆာင္ေပးႏုိင္ေသာ တရားကို `အာဟာရ´ဟု ေခၚ၏။
၁။ ကဗဠီကာရာဟာရ = ၾသဇာရုပ္။ ၾသဇာႏွင့္တကြ ရုပ္ ၈-ပါးအစုျဖစ္ေသာ အာဟာဇအဠကလာပ္ကိုေဆာင္၏။
၂။ ဖႆာဟာရ = စိတ္အားလံုး၌ ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္။ ေ၀ဒနာဟူေသာ အက်ိဳးကိုိ ေဆာင္၏။
၃။ မေနာသေဥၥတနာဟာရ = စိတ္အားလံုးတုိ႔၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာ။ ပဋိသေႏၶ၀ိညာဏ္ဟူေသာ အက်ိဳးကိုေဆာင္၏။ (သခၤါရပစၥယာ ၀ိညာဏံကို ေထာက္။ သခၤါရ = ေစတနာကံ)
၄။ ၀ိညာဏာဟာရ = စိတ္အားလံုး။ အတူျဖစ္ဖက္ ေစတသိက္နာမ္ႏွင့္ ရုပ္တရားကိုေဆာင္၏။ (၀ိညာဏပစၥယာ နာမရူပံကို ေထာက္ပါ။)
No comments:
Post a Comment